Το προσχέδιο της καλοσύνης

Ο Ντόναλντ Τραμπ χαριεντίζεται δίπλα σε συγγενείς θυμάτων μαζικής δολοφονίας, ο Ζαΐρ Μπολσονάρο που δεν τον νοιάζει η αποψίλωση του Αμαζονίου ειρωνεύεται εκείνους που ανησυχούν και τους προτρέπει, αν θέλουν να σώσουν το περιβάλλον, να τρώνε λιγότερο και να πηγαίνουν τουαλέτα σπανιότερα, ο Ματέο Σαλβίνι θέλει να κλείσει τα ιταλικά λιμάνια στους μετανάστες και ο Μπόρις Τζόνσον κάνει χαβαλέ αφήνοντας εκατομμύρια πολίτες σε αγωνία για το αύριο.

Τι έγινε βρε παιδιά; Εκείνο το μέλλον που θα ήταν καλύτερο και οι επιλογές μας που θα ήταν πιο σοφές αργεί ακόμα; «Οταν ο ήλιος του πολιτισμού είναι χαμηλά στον ορίζοντα, ακόμα και οι νάνοι ρίχνουν μεγάλες σκιές», έλεγε ο σαρκαστικός Καρλ Κράους. Αυτό ζούμε άραγε; Μέσα στη θύελλα του λαϊκισμού και της ρητορικής του μίσους, υπάρχει ελπίδα;

Ναι, λέει μεταξύ άλλων ένας συμπατριώτης μας που διαπρέπει διεθνώς, ο κοινωνιολόγος και βιολόγος Νικόλας Χριστάκης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ που έχει χαρακτηριστεί από το περιοδικό «Time» ως ένας από τους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους στον κόσμο. Τι διαπιστώνει; Οτι ουσιαστικά είμαστε προγραμματισμένοι ως είδος να δίνουμε και να λαμβάνουμε αγάπη.

Βλέπω την αμφιβολία στα μάτια σας. Αναρωτιέστε: Ακόμα και σε μια τέτοια εποχή πόλωσης, διχασμών και διαιρέσεων του τύπου: «εμείς και οι άλλοι»; Ακόμα και καθώς υποδαυλίζονται διαχωρισμοί και αντιπαλότητες που στηρίζονται στη θρησκεία, στην εθνικότητα, την πολιτική και στο φύλο;  Ναι, διότι «είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι να ανταλλάσσουμε αγάπη», επιμένει ο επιστήμονας.

Ο Μπιλ Γκέιτς ενθουσιάστηκε με το καινούργιο βιβλίο του έλληνα καθηγητή που έχει τίτλο «Προσχέδιο: Οι εξελικτικές ρίζες της καλής κοινωνίας» (στην Ελλάδα θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο) όπου συγκεντρώνει σημαντικά στοιχεία από πολλές επιστήμες για να θεμελιώσει το ιδιαίτερα αισιόδοξο επιχείρημά του: Από πλευράς εξέλιξης, έχουμε προγραμματιστεί να είμαστε καλοί. Αν κοιτάξουμε την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, θα διαπιστώσουμε ότι η φωτεινή πλευρά μας είναι πιο ισχυρή από την σκοτεινή. Υπάρχουν γύρω μας πολλά παραδείγματα από τα οποία αποδεικνύεται ότι η φιλία, η αγάπη, η μάθηση έχουν τις ρίζες τους στον πιο θεμελιώδη μηχανισμό της βιολογικής μας κατηγοριοποίησης, τη φυσική επιλογή.

Οι απόψεις του αποκρυσταλλώνονται στην περιγραφή του για τη «σύνθεση» της ανθρώπινης κοινωνίας – 8 κοινά χαρακτηριστικά, μεταξύ των οποίων είναι η αγάπη για τους συντρόφους και τα παιδιά μας καθώς και η σύνδεση με κοινωνικές ομάδες – υπάρχουν σε όλες τις κουλτούρες του κόσμου μας. Οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να φτιάξουν μόνο ενός είδους κοινωνία – εκείνη που βασίζεται στο προσχέδιο που έχει διαμορφώσει η εξέλιξη. Η αναπόφευκτη παρουσία άλλων – ανθρώπων με τους οποίους μπορεί να αλληλεπιδράσουμε, να συνεργασθούμε ή να αποφύγουμε – έχει υπάρξει τόσο ισχυρή όσο τα μεγάλα αρπακτικά για τη διαμόρφωση των γονιδίων μας.

Η δύναμη του πλήθους, λοιπόν, μπορεί να μην προκαλεί μόνο φόβο αλλά να γίνει μια δύναμη για το κοινό καλό; Μπορούμε να διευρύνουμε την προοπτική μας, να ξεφύγουμε από την προσήλωση στις μικρές «φυλές» μας και να στραφούμε προς την εκτίμηση μιας πιο παγκόσμιας κληρονομιάς; Αυτό που λένε οι επιστήμονες είναι ότι στην καρδιά κάθε κοινωνίας υπάρχει κάτι πιο αταβιστικό, που στερείται ωμότητας και βίας και καλλιεργεί τη φιλία και το μοίρασμα. Οπως τα άτομα του άνθρακα μπορεί να ενταχθούν στη δομή ενός διαμαντιού ή ενός κάρβουνου, ανάλογα με το πώς είναι συνδεδεμένα, έτσι και οι άνθρωποι επηρεάζονται από το δίκτυο των ανθρώπων στο οποίο εντάσσονται.

Προφανώς η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη βία. Τα καλά νέα (θέλουμε να) είναι ότι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από το κοινωνικό προσχέδιο για καλοσύνη.