Πράσινο κοινωνικό συμβόλαιο για μια νέα στρατηγική ευημερίας

Η χώρα σήμερα βρίσκεται σε ένα σημαντικό σταυροδρόμι. Μετά από πολλά χρόνια ύφεσης, οι σημερινές επιλογές προσδιορίζουν αν θα προχωρήσουμε σε μια βιώσιμη στρατηγική ευημερίας και προόδου, αφήνοντας πίσω μας την πολύπλευρη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική κρίση, ή αν θα επανέλθουμε σε καταστροφικές πολιτικές που θα δεσμεύσουν τις επόμενες γενιές. Σε αυτή τη διαδικασία θα πρέπει συνεχώς να θέτουμε στους εαυτούς μας το ερώτημα : ”τι κόσμο θέλουμε να έχουμε στο μέλλον;”. Αν θέλουμε ένα κόσμο με κοινωνική ευημερία και δικαιοσύνη για όλους, τότε θα πρέπει να εργαστούμε σκληρά για  τους στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης και να εφαρμόσουμε ένα περιβαλλοντικό σχέδιο που θα προστατεύει το φυσικό κεφάλαιο της χώρας, τον πραγματικό μας πλούτο.

Ταυτόχρονα με αυτές τις εθνικές προκλήσεις, η παγκόσμια κοινότητα βρίσκεται μπροστά σε κρίσιμες αποφάσεις που θα καθορίσουν την πορεία της ανθρωπότητας για τις δεκαετίες που έρχονται. Η μετάβαση σε ένα σύστημα χαμηλών εκπομπών, κυκλικής οικονομίας και υψηλής βιοποικιλότητας αποτελεί επιτακτική ανάγκη καθώς επηρεάζει όλες τις γωνιές του πλανήτη. Η επιστημονική κοινότητα έχει τοποθετηθεί ξεκάθαρα για την αναγκαιότητα για άμεση δράση και έχει καταθέσει προτάσεις για μέτρα επείγουσας υλοποίησης.

Ένα νέο, πράσινο κοινωνικό συμβόλαιο αποτελεί, λοιπόν, κρίσιμο στάδιο για την αναπτυξιακή στρατηγική της Ελλάδας. Η αναγνώριση ότι το περιβάλλον είναι βασικό στοιχείο ταυτότητας και ταυτόχρονα αναπτυξιακός πόρος για την Ελλάδα είναι μονόδρομος. Ως τέτοιο, η προστασία του αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση, και ισότιμο στόχο για ένα νέο, βιώσιμο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης που θα θέτει τις βάσεις για κοινωνική ευημερία, παραγωγική εργασία, δίκαιη ανάπτυξη αλλά και διαφύλαξη του φυσικού πλούτου.

Σε αυτό το πλαίσιο, το Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ) αναλαμβάνει κεντρικό ρόλο στην προστασία του περιβάλλοντος μέσω της συστηματικής και διαχρονικής παρακολούθησης της κατάστασης του. Μέσω της επιστημονικής του συμβολής και επεξεργασίας σε θέματα που αφορούν το περιβάλλον και τη βιώσιμη ανάπτυξη, το ΕΚΠΑΑ συμβάλει στην αναπτυξιακή πολιτική σε επιμέρους τομείς και στον στρατηγικό σχεδιασμό, παρέχοντας την κατάλληλη τεχνογνωσία και πληροφορία.

Με τις επιλογές του να είναι αποτέλεσμα ενός προσεκτικού σχεδιασμού και μετά την ανάκτηση της διοικητικής του και οικονομικής του αυτοτέλειας, το 2015, το ΕΚΠΑΑ ανέλαβε ενεργό δράση για την υποστήριξη της Ελληνικής Πολιτείας στην κατάρτιση και την εφαρμογή ορθών και αποτελεσματικών πολιτικών στους τομείς του περιβάλλοντος και της βιώσιμης ανάπτυξης.  Με την παροχή κατάλληλων στοιχείων και δεικτών που παρουσιάζονται στην Έκθεση Κατάστασης Περιβάλλοντος 2018 της Ελλάδας (ΕΚΠ 2018), το ΕΚΠΑΑ στοχεύει στην ανάδειξη των επιτυχημένων πρακτικών αλλά και των προβλημάτων που η πολιτεία οφείλει να αντιμετωπίσει στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης.

Πυλώνας

Η ΕΚΠ 2018, η οποία εκπονήθηκε σε συνεργασία με πανεπιστημιακούς φορείς, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ερευνητικά κέντρα και μελετητικές εταιρείες, δημοσιεύεται για πρώτη φορά μετά από ένα πολύχρονο κενό. Η πρωτοβουλία ολοκλήρωσης της ΕΚΠ 2018, ύστερα από πολλές προκλήσεις που υπήρχαν λόγω του δυσμενούς οικονομικού και διοικητικού πλαισίου που αρχικά βρήκαμε, αποτελεί βασική προϋπόθεση για την εδραίωσης της προστασίας του περιβάλλοντος ως πυλώνα της νέας αναπτυξιακής στρατηγικής.

Η ΕΚΠ 2018 παρουσιάζει τις εξελίξεις και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι βασικοί τομείς του περιβάλλοντος, όπως η κλιματική αλλαγή, η ποιότητα. της ατμόσφαιρας, του θορύβου, της φύσης, των υδάτων, των αποβλήτων και άλλων, οριζόντιων περιβαλλοντικών θεμάτων. Όπως προκύπτει από τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (κατά κύριο λόγο έως το έτος 2016), η πρόοδος της κατάστασης περιβάλλοντος ποικίλει ανά τομέα, με πολλές επιτυχίες ιδιαίτερα στον τομέα της προστασίας της φύσης και της διαχείρισης υδάτων, αλλά και με πολλές εναπομένουσες προκλήσεις.

Για παράδειγμα, η ΕΚΠ 2018 περιγράφει την σταδιακή μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και ατμοσφαιρικής ρύπανσης, καταδεικνύοντας ταυτόχρονα ότι παραμένουν ποσοστά του αστικού πληθυσμού της χώρας που εκτίθενται σε υπερβάσεις ορίων ορισμένων ρύπων. Στον τομέα της φύσης και βιοποικιλότητας, η Έκθεση συμπεραίνει ότι η κατάσταση στην Ελλάδα φαίνεται σε γενικές γραμμές ικανοποιητική σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ευρώπη, σημειώνοντας αξιοσημείωτη πρόοδο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της γεωποικιλότητας μέσω του αναπτυσσόμενο δικτύου προστατευόμενων περιοχών. Ωστόσο, η Έκθεση υπογραμμίζει ορισμένες άμεσες προτεραιότητες όπως ο περιορισμός της ανεξέλεγκτης επέκτασης του οδικού δικτύου προκειμένου να αποφευχθεί η υποβάθμιση του τοπίου και των οικοσυστημάτων, η ενίσχυση της προστασίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων από τις παράνομες πρακτικές αλίευσης και η εξάλειψη απειλών στα δασικά οικοσυστήματα λόγω εξορυκτικών, βιομηχανικών και λοιπών δραστηριοτήτων.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα συνεχιζόμενα προβλήματα που παρουσιάζει ο τομέας της διαχείρισης των αποβλήτων, με ειδικά αφιερωμένο κεφάλαιο της Έκθεσης. Η ΕΚΠ 2018 υπογραμμίζει ότι η Ελλάδα, λόγω του χρόνιου προβλήματος των παράνομων χωματερών (ΧΑΔΑ) αλλά και της έλλειψης ικανοποιητικών υποδομών διαχείρισης επικίνδυνων βιομηχανικών αποβλήτων, έχει καταδικαστεί σε πληρωμή σημαντικών προστίμων. Παράλληλα δίνει προτεραιότητα στην επιτυχή εφαρμογή των νέων πρωτοβουλιών που έχουν ληφθεί στον τομέα της ανακύκλωσης ώστε να διορθωθεί η απογοητευτική εικόνα της χώρας όπου τα ποσοστά ανακύκλωσης των αστικών αποβλήτων παραμένουν σταθερά στα χαμηλότερα ποσοστά στην ΕΕ.

Ομοίως, η ΕΚΠ 2018 τονίζει ότι θα πρέπει να ολοκληρωθούν οι εναπομείναντες μονάδες επεξεργασίας λυμάτων και, στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας, να περάσει η επαναχρησιμοποίηση των αστικών λυμάτων «από το χαρτί στην πράξη» με πρωτοβουλίες υλοποίησης και πιλοτικές δομές.

Τέλος, η Έκθεση τονίζει ως αρνητική εξέλιξη τη συνεχή μείωση των περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων, οι οποίες θα πρέπει να αποτελούν πυλώνα της περιβαλλοντικής προστασίας της χώρας όπως επιβάλλει και η εθνική και ενωσιακή νομοθεσία.

Είναι τώρα η ώρα στρατηγικών αποφάσεων, ώστε η χώρα να καταφέρει να αξιοποιήσει βιώσιμα το απαράμιλλο φυσικό πλούτο της. Τώρα, οφείλουμε να μεριμνήσουμε ώστε να μην δεσμευτούμε σε επιλογές και δραστηριότητες που θέτουν σε κίνδυνο την ευημερία των παιδιών μας, όπως είναι οι ανεξέλεγκτες εξορυκτικές δραστηριότητες, η ελλιπής θεσμοθέτηση των προστατευόμενων περιοχών και η μη αποτελεσματική διαχείριση των πόρων μέσω της κυκλικής οικονομίας.

Είναι η πρώτη Έκθεση μετά το 2013 και περιλαμβάνει πληροφορίες για την κατάσταση του περιβάλλοντος στην Ελλάδα στους τομείς της κλιματικής αλλαγής, της ποιότητας της ατμόσφαιρας, του θορύβου, της φύσης, των υδάτων, των αποβλήτων και των οριζόντιων περιβαλλοντικών θεμάτων.

Εμείς, στο ΕΚΠΑΑ δεσμευόμαστε για τη συνέχιση της ενημέρωσης και της ευαισθητοποίησης σε θέματα περιβάλλοντος, με την ετήσια έκδοση της Έκθεσης Κατάστασης Περιβάλλοντος και φυσικά με μια σειρά άλλων πρωτοβουλιών που μπορούν να ενισχύσουν την περιβαλλοντική πληροφόρηση και την ενεργοποίηση των πολιτών για ένα πράσινο και βιώσιμο αύριο.

Η Ζωή Βροντίση είναι Πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης