2. Η πρώιμη σχέση με το βρέφος

Η προσωπικότητα του βρέφους

Παλαιότερα, πιστεύαμε ότι το βρέφος είναι ένα παθητικό ον αποκλεισμένο από
τον κόσμο, λόγω της ανικανότητάς του να αντιληφθεί, και πως εξαρτιόταν αποκλειστικά
από τις φροντίδες που του παρείχε η μητέρα. Πρόσφατες έρευνες αποκάλυψαν ότι
τα νεογνά έχουν ανεπτυγμένες όλες τις αισθήσεις και αντιδρούν στα ερεθίσματα
που προέρχονται από το περιβάλλον. Από τις πρώτες μέρες της ζωής του, π.χ.,
το βρέφος μπορεί να αναγνωρίσει τη φωνή της μητέρας του και να στρέψει το κεφάλι
του όταν εκείνη του μιλά. Μπορεί, επίσης, να αναγνωρίσει τη μυρωδιά του στήθους
της μητέρας του και να το προτιμήσει από το στήθος μιας άλλης γυναίκας. Πολύ
νωρίς, αρχίζει να βλέπει και να ξεχωρίζει τα αντικείμενα με βάση το σχήμα και
το μέγεθός τους. Σε ηλικία δύο έως τεσσάρων μηνών αρχίζει να εστιάζει το βλέμμα
του σε λεπτομέρειες του ανθρώπινου προσώπου και να αναγνωρίζει τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά της μητέρας του.

Η διαπίστωση
αυτών των πρώιμων ικανοτήτων του δίνει μια θέση ενεργούς επικοινωνίας με τη
μητέρα.Τα βρέφη εκφράζουν, μάλιστα, πολύ καθαρά τα συναισθήματά τους: φωνάζουν,
κλαίνε, χαμογελούν, διεγείρονται, ησυχάζουν και παρακολουθούν. Προσπαθούν πολύ
νωρίς να επικοινωνήσουν με τη μητέρα τους και με εκείνους που τα φροντίζουν.
Η μίμηση των εκφράσεων των γονιών του και οι πρώιμοι ήχοι είναι ένας κώδικας
επικοινωνίας, υπό την προϋπόθεση ότι τα άτομα του περιβάλλοντος είναι ευαισθητοποιημένα
και προσεκτικά στις συναισθηματικές εκφράσεις του βρέφους. Πιστεύεται πως τα
βρέφη διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την έκφραση των συναισθημάτων, την ενεργητικότητα
και τις συναισθηματικές αντιδράσεις τους. Κάποια είναι συνεχώς δραστήρια, με
μεγάλη ετοιμότητα να αντιδράσουν στα ερεθίσματα, και άλλα περισσότερο παθητικά.
Ορισμένα είναι οξύθυμα και ευερέθιστα, κλαίνε με το παραμικρό και δεν παρηγορούνται
εύκολα, ενώ άλλα είναι ήρεμα και δείχνουν συνεχώς ευχαριστημένα. Σε μερικά αρέσει
να τα κρατούν αγκαλιά και απολαμβάνουν τη σωματική επαφή, ενώ άλλα είναι αδιάφορα
ή ενοχλούνται από τα χάδια και τις περιποιήσεις αυτών που τα φροντίζουν.

Υπάρχουν κλίμακες
αξιολόγησης που από τις πρώτες μέρες ζωής του βρέφους μάς επιτρέπουν να διακρίνουμε
την προσωπικότητά του. Σχηματικά, μπορούμε να κατατάξουμε τα βρέφη σε τρεις
τύπους:
α) εύκολα βρέφη: προσαρμόζονται χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία σε νέες καταστάσεις,
δεν δυσκολεύονται να ακολουθούν συγκεκριμένο πρόγραμμα στις βιολογικές λειτουργίες
τους, είναι συνήθως χαρούμενα και χαμογελαστά,
β) δύσκολα βρέφη: γκρινιάζουν συνεχώς και δεν δείχνουν ποτέ ευχαριστημένα, δυσκολεύονται
να προσαρμοστούν και να αποκτήσουν σταθερά ωράρια ύπνου και φαγητού,
γ) παθητικά βρέφη: δεν παρουσιάζουν θετικές ή αρνητικές αντιδράσεις, αλλά είναι
απομονωμένα και δεν φαίνονται να παίρνουν ευχαρίστηση από την επικοινωνία με
τους άλλους.

Δείτε Επίσης: Καλημέρα
νέα ζωή (0-6 μηνών), Το
σύνδρομο της ανατάραξης του μωρού

Η πρώιμη σχέση με τη μητέρα

Όπως έχει αλλάξει η εικόνα που είχαμε για το βρέφος έχουν επίσης μεταβληθεί
οι αντιλήψεις για τη μητρική λειτουργία, που δεν θεωρείται πλέον πως περιορίζεται
στην παροχή φροντίδας. Είναι ευνόητο ότι, ανάλογα με την προσωπικότητά τους,
τα βρέφη έχουν ανάγκη από την κατάλληλη μεταχείριση. Είναι αναγκαίο να αντιλαμβάνεται
η μητέρα τα μηνύματα του βρέφους και να προσαρμόζεται έτσι ώστε να δημιουργηθεί
από την αρχή της ζωής μια ισότιμη αλληλεπιδραστική σχέση. Στην πρώιμη αυτή φάση
η επικοινωνία είναι μη λεκτική. Ο "διάλογος" γίνεται μέσω του σώματος
της μητέρας, π.χ. τη μυϊκή χαλάρωση που το βρέφος αντιλαμβάνεται όταν είναι
στην αγκαλιά της, τον τρόπο με τον οποίο το κρατά για να το θηλάσει ή να το
πλύνει, τα αγγίγματα, τα χάδια, τα φιλιά. Από τις πρώτες μέρες της ζωής του
βρέφους το βλέμμα είναι ο κύριος τρόπος επικοινωνίας. Πολύ νωρίς, η επαφή "βλέμμα
με βλέμμα" διαμορφώνει την ποιότητα της σχέσης. Μπορούμε να παρατηρήσουμε
μια "συμβιωτική σχέση" (ο ένας πνίγεται στο βλέμμα του άλλου) ή την
πλήρη αδιαφορία (ο ένας αγνοεί τον άλλον). Ορισμένες μητέρες αντλούν ικανοποίηση
από αυτή την επαφή, ενώ άλλες δεν μπορούν να νιώσουν αυτά τα συναισθήματα και
αντιδρούν με άγχος.

Μια
άλλη ένδειξη της λειτουργίας της σχέσης είναι οι ήχοι, τα κλάματα και οι κραυγές
του βρέφους, που προσκαλούν τη μητέρα. Συνήθως, τα κλάματα του μωρού μεταδίδουν
στον ενήλικο το αίσθημα της επείγουσας ανάγκης, στην οποία πρέπει να απαντήσει
αμέσως. Τα βρέφη παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές στη συχνότητα και τη διάρκεια
του κλάματος. Η μητέρα από πολύ νωρίς, μέσα στις τρεις, τέσσερις πρώτες μέρες,
μπορεί να ξεχωρίσει το νόημα του κλάματος και να απαντήσει με τον κατάλληλο
τρόπο. Πειραματικά, έχει διαπιστωθεί ότι το κλάμα της πείνας κατά την περίοδο
του θηλασμού προκαλεί αύξηση της επιδερμικής θερμοκρασίας στο στήθος της μητέρας.
Αργότερα, θα προστεθούν οι πρώτες λέξεις που εκφράζουν τα συναισθήματα. Το βρέφος
δεν κατανοεί ούτε τη σύνταξη ούτε το σημασιολογικό περιεχόμενο των λόγων της
μητέρας του. Τα ρυθμικά χαρακτηριστικά της φωνής της όμως το διεγείρουν, το
καθησυχάζουν και του μεταδίδουν τα συναισθήματά της.

Η μητρική σχέση θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από αποκλειστικότητα, σταθερότητα
και την έγκαιρη ικανοποίηση των αναγκών του μωρού. Η αποκλειστικότητα είναι
σημαντική για την οικοδόμηση της σχέσης. Οι φροντίδες πρέπει να παρέχονται βασικά
από ένα μόνο πρόσωπο. Η έγκαιρη ικανοποίηση των αναγκών του μωρού προϋποθέτει
την ουσιαστική παρουσία της μητέρας από την αρχή της ζωής, ενώ η σταθερότητα
την καθημερινή στοργική μέριμνα και τη διαρκή εκδήλωση αγάπης και προστασίας.
Η αρχή που διέπει τη σχέση αλληλεπίδρασης μητέρας – βρέφους είναι ότι η μητέρα
αναγνωρίζει τις ανάγκες του βρέφους και είναι διαθέσιμη να απαντήσει άμεσα.
Ταυτόχρονα, πρέπει να αξιολογεί τις δεξιότητες του βρέφους, να κατανοεί τις
απαντήσεις του και να του επιτρέπει να αποσύρεται από τη σχέση όταν η ικανότητα
εγρήγορσής του εξαντλείται.

Ο ρόλος του πατέρα

Ο ρόλος του πατέρα στην πρώιμη φάση της ζωής του παιδιού έχει μελετηθεί λιγότερο
από εκείνον της μητέρας. Η μετάβαση στην πατρότητα θεωρείται μια περίοδο ανακατατάξεων
που μπορεί να μεταβάλει τον ψυχισμό του άντρα και τη σχέση με τη σύντροφό του.
Οι μέλλοντες πατέρες είτε εγκλωβίζονται σε σχήματα προκαθορισμένα από την προσωπική
ιστορία τους, από τη δική τους οικογένεια ή από πολιτισμικές συνθήκες είτε αντιμετωπίζουν
δημιουργικά τη νέα κατάσταση, εμπλουτίζοντας την προσωπική και επαγγελματική
τους ζωή. Στην ικανότητα του πατέρα να δημιουργήσει πολύτιμη σχέση με το βρέφος
έχει εστιαστεί τα τελευταία δέκα χρόνια η επιστημονική έρευνα. Μέχρι τότε, επικρατούσε
η άποψη ότι η λειτουργία του πατέρα ήταν να βοηθά τη σύντροφό του να γίνει μητέρα.

Τα τελευταία
χρόνια, κυρίως στις βιομηχανικές χώρες, οι πατέρες συμμετέχουν από νωρίς στη
φροντίδα των παιδιών τους. Έρευνες καταγράφουν την υπερηφάνεια και την ευχαρίστηση
που έχουν οι άνδρες όταν ασχολούνται με τα βρέφη τους. Επίσης, ο πατέρας βοηθά
το βρέφος να αναπτύξει την ικανότητά του να σχετίζεται με άγνωστα πρόσωπα. Έχει
παρατηρηθεί πως τα αγόρια ηλικίας ενός έτους είναι περισσότερο κοινωνικά και
έχουν μικρότερη φοβία απέναντι στους ξένους όταν ο πατέρας έχει εμπλακεί συστηματικά
στη φροντίδα τους. Αντίθετα, τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς τον πατέρα τους
δεν μπορούν να ελέγξουν τις βίαιες αντιδράσεις τους και είναι περισσότερο επιθετικά
προς τους συνομηλίκους τους. Η συμμετοχή του πατέρα αποδεικνύεται απαραίτητη
για την υγιή ψυχική ανάπτυξη του παιδιού. Ο πατέρας δεν είναι απλώς ο φυσικός
γεννήτορας, αλλά χρειάζεται να ακολουθεί το παιδί του και να παρευρίσκεται από
τα πρώτα στάδια της βρεφικής ζωής.

Δείτε Επίσης: Και
οι μπαμπάδες είναι έγκυοι

health.in.gr

Ειδήσεις Σήμερα: