Βαρηκοΐα: Παρεμβολές στο ταξίδι του ήχου

Οι περισσότεροι θεωρούμε την ακοή ως κάτι δεδομένο. Ωστόσο, το 5% των παιδιών στην Ελλάδα έχουν κάποια μορφή βαρηκοΐας όπως και το ήμισυ των ηλικιωμένων, ενώ δεν είναι λίγοι οι 30χρονοι με ποιότητα ακοής 60χρονου. Αυτό δυσχεραίνει την επικοινωνία αυτών των ανθρώπων, οδηγεί σε κοινωνικούς αποκλεισμούς και έχει ολέθριες συνέπειες στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Κι όμως, σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να προληφθεί, σε άλλες να αντιμετωπιστεί και σε κάθε περίπτωση η έγκαιρη αναγνώριση μπορεί να περιορίσει τις συνέπειες.

Η ακοή, όπως και οι υπόλοιπες τέσσερις αισθήσεις, είναι ένα ‘εργαλείο’ το οποίο μας επιτρέπει να δεχόμαστε ερεθίσματα και να επικοινωνούμε με το περιβάλλον. Αυτή η επικοινωνία παίζει ουσιαστικό ρόλο στη μάθηση, την κοινωνική συναναστροφή αλλά και την εντελώς βασική αυτοσυντήρηση.

Προκειμένου να γίνουν κατανοητά τα πολυάριθμα δυνητικά αίτια βαρηκοΐας, θα πρέπει πρώτα να εξηγηθεί αδρά πως λειτουργεί το αισθητήριο της ακοής, το αφτί.

Το ταξίδι του ήχου

Ο ήχος δεν είναι παρά ακουστικά κύματα αέρα τα οποία συλλέγονται από το πτερύγιο του αφτιού σαν χωνί και εισέρχονται στον ακουστικό πότο. Εκεί ‘χτυπούν’ το τύμπανο, το οποίο δονείται και μεταδίδει την κίνηση σε ένα σύστημα τριών μικροσκοπικών οσταρίων: την σφύρα, τον άκμονα και τον αναβολέα.

Το άκρο του αναβολέα είναι σε επαφή με την ωοειδή θυρίδα του κοχλία και καθώς δονείται, μεταδίδει την κίνηση στη λέμφο που περιέχει ο κοχλίας. Οι μετακινήσεις της λέμφου γίνονται αντιληπτές από τα 6.000 περίπου τριχίδια και μετατρέπονται σε ηλεκτρικά σήματα που μεταδίδονται στον εγκέφαλο διαμέσου του ακουστικού νεύρου ώστε να ‘μεταφραστούν’ σε ήχους.

Ανάλογα με το τμήμα αυτής της αλυσίδας που υφίσταται βλάβη, η βαρηκοΐα διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: την βαρηκοΐα αγωγής και την νευροαισθητήρια.

Βαρηκοΐα αγωγής

Σε αυτήν την περίπτωση, τα ακουστικά κύματα και οι δονήσεις τους δεν μπορούν να φτάσουν μέχρι τον κοχλία ώστε να μετατραπούν σε ηλεκτρικά σήματα. Στις περισσότερες περιπτώσεις διορθώνεται φαρμακευτικά ή επεμβατικά. Κυριότερα αίτια είναι:

• Βύσμα κυψέλης – Αποτελεί το συχνότερο αίτιο και το πιο εύκολα αντιμετωπίσιμο. Κατά κανόνα οφείλεται στον καθαρισμό των αφτιών με μπατονέτες που στην πράξη ωθούν την κυψέλη προς το εσωτερικό του ακουστικού πόρου.
• Λοιμώξεις – Κατά την οξεία ωτίτιδα το μέσον ους γεμίζει υγρό το οποίο εμποδίζει την κίνηση του τυμπανικού υμένα. Στην χρόνια ωτίτιδα η κατάσταση είναι πιο σοβαρή αφού ο τυμπανικός υμένας έχει υποστεί διάτρηση ενώ συχνά παρατηρούνται αλλοιώσεις και στα ακουστικά οστάρια. Η μεν οξεία ωτίτιδα αντιμετωπίζεται εύκολα με αντιβιοτικά ενώ η χρόνια συνήθως απαιτεί χειρουργικό καθαρισμό και τυμπανοπλαστική.
• Ωτοσκλήρυνση – Χαρακτηρίζεται από εστίες ανάπτυξης νέου οστού στο έσω αφτί που καθηλώνουν τον αναβολέα στη θέση του και περιορίζουν την κινητικότητά του. Η μείωση της ακοής είναι βαθμιαία στους νεαρούς ενήλικες και αναφέρουν το παράδοξο ότι ακούν καλύτερα σε θορυβώδες περιβάλλον παρά σε ήσυχο. Λιγότερο συχνά οι αλλοιώσεις αφορούν τον κοχλία και προκαλείται νευροαισθητήριος βαρηκοΐα η οποία δεν διορθώνεται.

Είναι αγνώστου αιτιολογίας αλλά υπάρχει κληρονομική επιβάρυνση και η νόσος προτιμά τις γυναίκες κατά 68%. Στη χώρα μας είναι σχετικά συχνή και αντιμετωπίζεται χειρουργικά με αντικατάσταση του αναβολέα με τεχνητή πρόθεση. Ωστόσο, τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα σταθερά

• Τραυματισμοί – Βαρότραυμα μπορεί να προκληθεί κατά την κάθοδο του αεροπλάνου και ακόμα περισσότερο στις καταδύσεις (ιδίως στη φάση καθόδου). Σε εκρηκτικούς ήχους υπάρχει κίνδυνος ρήξης της τυμπανικής μεμβράνης ενώ ισχυρή πλήξη μπορεί να μετατοπίσει τα ακουστικά οστάρια.

Νευροαισθητήριος βαρηκοΐα

Σε αυτή την περίπτωση το αφτί δέχεται ήχους αλλά δεν μπορεί να τους επεξεργαστεί και αφορά βλάβες του κοχλία, του ακουστικού νεύρου και δομών του εγκεφάλου. Δυστυχώς κατά κανόνα δεν αντιμετωπίζεται παρά μόνο με τη χρήση ακουστικού. Τα κύρια αίτια είναι:

• Ηλικία – Είναι γνωστό ότι με την πάροδο της ηλικίας η ακοή φθίνει. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται πρεσβυακουσία και αφορά το 25% των ατόμων ηλικίας 65-75 ετών και το 50% των ανθρώπων άνω των 75. Η εμφάνισή της επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες πέρα από την φυσιολογική διαδικασία της γήρανσης όπως κληρονομικότητα, το επίπεδο του θορύβου στο οποίο εκτέθηκε κανείς κατά τη διάρκεια της ζωής του, φάρμακα που λάμβανε, αλλοιώσεις στα αγγεία του κλπ.

Η πρεσβυακουσία οφείλεται στην βαθμιαία απώλεια των τριχιδίων στον κοχλία. Το άτομο αρχικά χάνει την ικανότητα να ακούει τις υψίσυχνες συχνότητες και παράλληλα χάνει την ικανότητα να διακρίνει τις λέξεις μεταξύ τους ενώ συχνά εμφανίζονται εμβοές.

Είναι πολύ σημαντικό τα άτομα αυτά να βοηθούνται γιατί υπάρχει κίνδυνος ο ηλικιωμένος να αποκλειστεί κοινωνικά. Τα σύγχρονα ακουστικά ενισχύουν σημαντικά τον ήχο, απομονώνουν ικανοποιητικά τον περιβάλλοντα θόρυβο ενώ είναι πολύ μικρά και διακριτικά. Μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά τον ηλικιωμένο και πρέπει να ενθαρρύνεται η χρήση τους.

• Βαρηκοΐα οφειλόμενη σε θόρυβο – Είναι η συχνότερη μορφή νευροαισθητήριας βαρηκοΐας και ένα από τα κυριότερα επαγγελματικά νοσήματα. Ήχοι έντασης 85 dB και άνω μπορούν να προκαλέσουν βλάβη στα τριχίδια του κοχλία αλλά και στο ακουστικό νεύρο, ιδίως σε παρατεταμένη και επαναλαμβανόμενη έκθεση. Η βαρηκοΐα μπορεί να προκληθεί είτε από έναν πολύ ισχυρό ήχο είτε από διαρκής έκθεση σε ήχους μικρότερης έντασης και χαρακτηρίζεται αρχικά από την απώλεια των υψηλών συχνοτήτων.

Κύριες πηγές είναι θόρυβος σε βιομηχανικούς χώρους, από την εκπυρσοκρότηση όπλων, την υπερβολική ένταση μουσικής, δρόμοι υψηλής κυκλοφορίας κλπ. Αν ο χώρος εργασίας μας είναι τέτοιος, είναι σκόπιμο να χρησιμοποιούμε προστατευτικά μέσα για τα αφτιά μας γιατί οι βλάβες θα γίνουν αντιληπτές σε βάθος χρόνου και δεν είναι αντιστρεπτές.

• Ωτοτοξικά φάρμακα – Ορισμένα διαδεδομένα φάρμακα είναι δυνατόν να βλάψουν την ακοή ακόμα και όταν χορηγούνται στις συνήθεις δοσολογίες. Τέτοια φάρμακα είναι ορισμένα αντιβιοτικά (αμινογλυκοσίδες), διουρητικά και χημειοθεραπευτικά σκευάσματα αλλά και η ασπιρίνη σε υψηλές δόσεις.
• Αιφνίδια απώλεια ακοής – Αποτελεί ετερογενή ομάδα που χαρακτηρίζεται από την ξαφνική απώλεια ακοής από το ένα αφτί, άλλοτε παροδική και άλλοτε μόνιμη. Συμβαίνει συνήθως σε ηλικιωμένους και αποδίδεται μεταξύ των άλλων σε ιογενής λοιμώξεις ή σε απόφραξη κάποιου αγγείου.
• Aλλα αίτια – Υπάρχει μεγάλος αριθμός συχνότερων και σπανιότερων κληρονομικών συνδρόμων που εμφανίζουν ποικίλες μορφές βαρηκοΐας ενώ στα παιδιά ενοχοποιούνται και ορισμένες καταστάσεις κατά την εγκυμοσύνη της μητέρας (φάρμακα, λοιμώξεις κλπ). Άλλα αίτια είναι τραυματισμοί, καλοήθεις και κακοήθεις όγκοι του κεντρικού νευρικού συστήματος, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια κ.ά.

Σημαντική πρόοδο στην αντιμετώπιση των ενηλίκων αλλά κυρίως των παιδιών με κώφωση επέφεραν τα κοχλιακά εμφυτεύματα. Σε ενδεδειγμένες περιπτώσεις και εφόσον πάσχει ο κοχλίας, μπορεί να τοποθετηθεί τεχνητό εμφύτευμα ο οποίος αναλαμβάνει την μετατροπή των ακουστικών κυμάτων σε ηλεκτρικά σήματα. Βεβαίως σε καμία περίπτωση η ακοή δεν είναι φυσιολογική αλλά με εντατική εκπαίδευση βελτιώνεται σημαντικά η λειτουργικότητα του πάσχοντος.

Μερικές χρήσιμες συμβουλές

• Μην αγνοείτε τα προβλήματα ακοής – προσφύγετε έγκαιρα στον οικογενειακό σας ιατρό ή σε ΩΡΛ
• Αν το παιδί σας δεν αντιδρά στους θορύβους στην ηλικία των 6-12 μηνών ή στα 2-3 έτη δεν μιλά ή έχει πολύ φτωχό λεξιλόγιο ενημερώστε τον παιδίατρo
• Αποφύγετε την έκθεση σε υψηλά επίπεδα θορύβου για παρατεταμένο χρονικό διάστημα
• Αν δεν μπορείτε να αποφύγετε τον θόρυβο στο χώρο εργασίας, χρησιμοποιείστε προστατευτικά μέσα όπως ωτοασπίδες
• Μην χρησιμοποιείτε μπατονέτες για τον καθαρισμό των αφτιών αλλά μια καθαρή πετσέτα μέχρι εκεί που φτάνει ο δείκτης
• Για να αποφύγετε το βαρότραυμα στο αεροπλάνο κατά την απογείωση και κυρίως την προσγείωση μασήστε τσίχλα, χασμουρηθείτε, κρατήστε την μύτη και φυσήξτε, χρησιμοποιείστε αποσυμφορητικά της μύτης.
• Φροντίστε να εκπαιδευτείτε σωστά πριν κάνετε καταδύσεις – απαγορεύονται αν έχετε υποστεί διάτρηση του τυμπανικού υμένα
• Βοηθήστε τους ηλικιωμένους – μιλάτε αργά, καθαρά και λίγο πιο δυνατά έχοντας τον συνομιλητή αντίκρυ, δεν χρειάζεται να φωνάζετε

health.in.gr