Παυσίπονα – μερικές πληροφορίες για τη σωστή χρήση τους

Τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα, ίσως, φάρμακα είναι αυτά που ενδείκνυνται για την καταπολέμηση του πόνου. Αν και πολλοί από τους καταναλωτές τους δεν τα αντιμετωπίζουν ως πραγματικά φάρμακα, εντούτοις πρόκειται για σκευάσματα που περιέχουν δραστικές ουσίες με ενδείξεις, αντενδείξεις και παρενέργειες, και η χρήση τους απαιτεί τη δέουσα προσοχή.

Τα παυσίπονα έχουν τις γενικές ιδιότητες να ανακουφίζουν από τον πόνο, να κατεβάζουν τη θερμοκρασία του σώματος και να παρεμβαίνουν στο μηχανισμό της φλεγμονής, το καθένα όμως σε διαφορετικό βαθμό, ανάλογα με τη σύσταση και τη μορφή του. Πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι θεραπεύουν το σύμπτωμα και όχι την πιθανή υποκείμενη νόσο και ότι η συχνή επανεμφάνιση ενός συμπτώματος, έστω και αν ανακουφιζόμαστε προσωρινά με κάποια μέτρα, αποτελεί λόγο για άμεση εξέταση από ιατρό.

Κατηγορίες

Τα παυσίπονα (αναλγητικά) χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες ανάλογα με τη χημική δομή της δραστικής ουσίας που περιέχουν:

Α. Τα στεροειδή αναλγητικά, με κύριο εκπρόσωπο τη μορφίνη, που χρησιμοποιούνται κυρίως για την αντιμετώπιση ισχυρών αλγεινών ερεθισμάτων (π.χ., μετεγχειρητικοί πόνοι). Για την αγορά τους απαιτείται ιατρική συνταγή λόγω της ψυχοσωματικής εξάρτησης που προκαλείται από τη χρήση τους. Tο σχετικά περιορισμένο εύρος χρήσης τους και η αναλυτική ενημέρωση που προηγείται από το θεράποντα ιατρό πριν από τη συνταγογράφησή τους μας επιτρέπουν να μην ασχοληθούμε ιδιαίτερα με την περιγραφή των ιδιοτήτων τους.

Β. Τα μη στεροειδή αναλγητικά, όπου ανήκουν τα γνωστότερα και ευρέως χρησιμοποιούμενα σκευάσματα για την αγορά των οποίων δεν απαιτείται ιατρική συνταγή. Η ομάδα αυτή είναι αρκετά ετερόκλητη, με κοινό όμως χαρακτηριστικό την υψηλή ικανότητα σύνδεσης με τις πρωτεΐνες του πλάσματος. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση αλληλεπιδράσεων με φάρμακα που χρησιμοποιούν την ίδια ‘μεταφορική οδό’ στο αίμα, ιδιαίτερα σε ασθενείς που λαμβάνουν σύνθετες θεραπείες.

Δραστικές ουσίες

Η παλαιότερη δραστική ουσία είναι το ακετυλοσαλικυλικό οξύ (κοινώς γνωστό ως ασπιρίνη) που αποτέλεσε τη βάση για την ανακάλυψη νεότερων μορίων με βελτιωμένες ιδιότητες. Θα πρέπει όλοι να γνωρίζουμε ότι δεν συνιστάται η χορήγησή της σε παιδιά και εφήβους έως 14 ετών. Υπεύθυνη γι’ αυτό είναι η συσχέτιση με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης του συνδρόμου Reye (το οποίο μπορεί να έχει ως κατάληξη ακόμη και το θάνατο) σε άτομα αυτής της ηλικιακής ομάδας που πάσχουν από γρίπη ή ανεμευλογιά. Η χρήση της θα πρέπει να αποφεύγεται επίσης σε άτομα με ιστορικό έλκους του πεπτικού συστήματος, με διαταραχές της πήξης του αίματος και με έλλειψη του ενζύμου G-6-PD. Ο χρόνος δράσης της είναι τέσσερις με έξι ώρες και ο συνδυασμός της με βιταμίνη C μπορεί να τον παρατείνει.

Μια άλλη ευρέως χρησιμοποιούμενη ουσία είναι η παρακεταμόλη (περιέχεται στα γνωστά σκευάσματα Ντεπόν, Παναντόλ, Αποτέλ, Λοναρίντ). Θεωρείται από τους περισσότερους ιατρούς ως η ασφαλέστερη στην κατηγορία της, αν και θα πρέπει να αποφεύγεται από ασθενείς που πάσχουν από ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια ή έχουν εκδηλώσει συμπτώματα χρόνιου αλκοολισμού. Η λήψη ποσοτήτων άνω των τριών γραμμαρίων ημερησίως σε συνδυασμό με κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει βαριά ηπατική βλάβη ακόμα και σε απολύτως υγιείς ανθρώπους. Είναι καταλληλότερη για πόνο μέτριας έντασης. Ο χρόνος δράσης της είναι περίπου έξι ώρες. Κυκλοφορεί και σε συνδυασμό με κωδεΐνη (για ισχυρότερη αναλγησία) ή καφεΐνη (για αποτελεσματικότερο έλεγχο της ημικρανίας).

Αλλο γνωστό φάρμακο της κατηγορίας είναι το μεφαιναμικό οξύ (Πονστάν) και οι παραλλαγές του (π.χ., τολφεναμικό οξύ – Γκαντίλ). Συστήνεται για μέτριο προς έντονο πόνο και η δράση του διαρκεί οκτώ ώρες περίπου. Είναι αρκετά αποτελεσματικό σε πόνους περιόδου και οδονταλγίες. Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται από εγκύους και θηλάζουσες μητέρες, όπως και από ασθενείς με ιστορικό έλκους, αιμορραγικής προδιάθεσης, αιματολογικών παθήσεων, ηπατικής ή νεφρικής ανεπάρκειας και επιληψίας.

Μια ολόκληρη υποκατηγορία αποτελούν τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη. Όπως φανερώνει το όνομά τους, η πρωτεύουσα δράση τους είναι να αναστέλλουν το μηχανισμό της φλεγμονής σε συνδυασμό με την αναλγητική και την αντιπυρετική τους δράση. Χρησιμοποιούνται συνήθως στα πλαίσια κάποιας χρόνιας θεραπείας (π.χ., σε ρευματικά νοσήματα). Ωστόσο, ορισμένα από αυτά μπορούν να έχουν εξίσου καλά αποτελέσματα στην ανακούφιση από τον πόνο με τα προηγούμενα, με τη λήψη ενός και μόνο δισκίου. Κοινός κίνδυνος από τη χρήση φαρμάκων αυτής της κατηγορίας είναι η πρόκληση πεπτικού έλκους. Αυτή η παρενέργειά τους οφείλεται στην ιδιότητά τους να αναστέλλουν τη σύνθεση των προσταγλανδινών, ουσιών που συμμετέχουν στο μηχανισμό της φλεγμονής αλλά έχουν και προστατευτικό ρόλο στο βλεννογόνο του στομάχου. Οι νεότεροι εκπρόσωποι της κατηγορίας είναι σχετικά ασφαλέστεροι από αυτή την άποψη, φαίνεται όμως ότι υπάρχει κάποιο τίμημα στη δραστικότητά τους. Συνιστάται πάντως η λήψη τους έπειτα από κατανάλωση έστω και μικρής ποσότητας στερεάς τροφής, ενώ πρέπει να αποφεύγεται ο συνδυασμός τους με οινοπνευματώδη ποτά, όπως και για το ακετυλοσαλικυλικό οξύ.

Μορφές και τρόποι χορήγησης

Θα αναφέρουμε παρακάτω κάποιες γενικές αρχές που διέπουν τη χορήγηση των εν λόγω φαρμακευτικών σκευασμάτων.

Το σιρόπι είναι η μορφή που χρησιμοποιείται για τη χορήγηση φαρμάκων σε παιδιά. Διευκολύνει τον υπολογισμό της δοσολογίας ανάλογα με το σωματικό βάρος του ασθενούς και επιτρέπει την πρόσμειξη συστατικών που προσδίδουν στο φάρμακο ευχάριστη οσμή και γεύση.

Το υπόθετο είναι μια άλλη μορφή που χαρακτηρίζεται από ταχύτερη απορρόφηση σε σχέση με το δισκίο και το σιρόπι. Υπάρχουν υπόθετα για βρέφη, παιδιά και ενηλίκους.

Το ενέσιμο διάλυμα επιτρέπει την ενδομυϊκή ή και την ενδοφλέβια χορήγηση και χρησιμοποιείται όταν είναι επιθυμητή η ταχύτερη έναρξη δράσης του φαρμάκου ή όταν αυτό δεν μπορεί να χορηγηθεί από το στόμα (π.χ., επί εμετών). Είναι διαπιστωμένο ότι οι ενδομυϊκές ενέσεις ορισμένων παυσίπονων είναι σχετικά… οδυνηρές, είτε λόγω της μεγάλης ποσότητας φυσιολογικού ορού που περιέχουν για την αραίωση της δραστικής ουσίας είτε λόγω της ελαιώδους μορφής του διαλύματος.

Το δισκίο είναι η πιο διαδεδομένη μορφή για λήψη από το στόμα. Επικρατεί στο κοινό η εσφαλμένη αντίληψη ότι η διάλυση των δισκίων σε νερό ελαττώνει τον κίνδυνο ερεθισμού του στομάχου από τα αναλγητικά. Αυτή η πρακτική θα πρέπει να αποφεύγεται, καθώς αφενός μεν δεν ευσταθεί αφετέρου δε ελαττώνει τη δραστικότητα του σκευάσματος. Αλλωστε, κυκλοφορούν στο εμπόριο δισκία που διαλύονται (αναβράζοντα) και φακελάκια με σκόνη για την παρασκευή διαλύματος σε περίπτωση που ο ασθενής δεν επιθυμεί να λάβει απλά δισκία.

Παρομοίως, η κάψουλα και το επικαλυμμένο δισκίο δεν διαλύονται και είναι λάθος η οποιαδήποτε προσπάθεια γι’ αυτό. Η συγκεκριμένη μορφή επιλέγεται για να επιτευχθεί η απελευθέρωση του φαρμάκου στο έντερο και όχι στο στομάχι.

Μερικές χρήσιμες συμβουλές

Ένα συχνό ερώτημα των ασθενών είναι πόσο συχνά μπορούν να παίρνουν τα συγκεκριμένα φάρμακα, αν τα συμπτώματα επιμένουν. Η απάντηση είναι ότι ξεκινάμε με το παυσίπονο στο οποίο ο οργανισμός μας έχει δείξει στο παρελθόν ότι ανταποκρίνεται καλύτερα. Το μεσοδιάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών λήψεων δεν μπορεί να είναι μικρότερο από το χρόνο δράσης του φαρμάκου, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Αν χρειαστεί, μπορούμε στο ενδιάμεσο να πάρουμε ένα παυσίπονο με διαφορετική δραστική ουσία.

Κάτι που θα πρέπει να αποφεύγεται αυστηρά είναι η λήψη παυσίπονων για κοιλιακό πόνο. Η παροδική ανακούφιση που θα επιτευχθεί μπορεί να συγκαλύψει μια διεργασία που πιθανόν να χρειάζεται άμεση ιατρική αντιμετώπιση. Η καθυστέρηση που θα δημιουργηθεί στη διάγνωση είναι δυνατόν να καταλήξει στην εμφάνιση σοβαρών επιπλοκών. Εξαίρεση αποτελούν οι πόνοι της περιόδου, αν και η συχνή εμφάνισή τους σε μεγάλη ένταση θα πρέπει να οδηγήσει την πάσχουσα στο γυναικολόγο.

Τέλος, η προληπτική χρήση παυσίπονων, τακτική που παρατηρείται πολύ συχνά ιδιαίτερα σε άτομα μεγάλης ηλικίας και στηρίζεται σε παρωχημένες αντιλήψεις, μόνο κακό μπορεί να κάνει, αφού εκθέτει τον οργανισμό στις πιθανές παρενέργειες του φαρμάκου χωρίς να υπάρχει κάποιο σύμπτωμα προς θεραπεία.

Συνοψίζοντας, θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι τα παυσίπονα είναι φάρμακα και η άσκοπη χρήση τους μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές παρενέργειες. Γι’ αυτό συνιστώνται η προσεκτική χρησιμοποίησή τους και η συμμόρφωση με τις οδηγίες του θεράποντος ιατρού όσον αφορά στη λήψη τους.

health.in.gr