Φρανθίσκο Φράνκο: Ο κοντός, άχαρος και μη χαρισματικός στρατηγός που έγινε ο απόλυτος άρχοντας της Ισπανίας

Με μια πρώτη ματιά, ο Φρανθίσκο Φράνκο δεν είχε τίποτα από τα χαρακτηριστικά που συνήθως συνοδεύουν έναν ηγέτη: κοντός, άνευρος, χωρίς ρητορικό χάρισμα.

Κι όμως, κατάφερε να κρατήσει την Ισπανία σε καθεστώς απολυταρχίας για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες, από το πραξικόπημα του 1936 μέχρι τον θάνατό του το 1975. Πενήντα χρόνια μετά, η σκιά του συνεχίζει να προκαλεί — όχι μόνο για όσα έκανε, αλλά και για το πώς κατάφερε να τα κάνει.

Φραθίσκο Φράνκο κατά την πρώτη συνεδρίαση της νεοσύστατης κυβέρνησής του, το 1939.

Δύο πρόσωπα, ένας μηχανισμός εξουσίας

Ο Τζάιλς Τρέμλετ, σε μια νέα μελέτη που αποφεύγει τις ογκώδεις βιογραφίες, σκιαγραφεί έναν άνθρωπο με δύο όψεις: τον στρατιωτικό που δρούσε με απόλυτη αυτοπεποίθηση και τον ιδιώτη που προχωρούσε προσεκτικά, υπολογίζοντας τα πάντα.

Η άνοδός του ξεκινά στο Μαρόκο, όπου ο νεαρός αξιωματικός ξεχωρίζει για τη σκληρότητα και την απόλυτη αδιαφορία απέναντι στον κίνδυνο. Εκεί χτίζει δίκτυα, φήμη και τελικά αποκτά την ηγεσία της Ισπανικής Λεγεώνας — μιας μονάδας που συνδύαζε την πειθαρχία με την ωμή βία.

Από την Αστούρια στα Κανάρια: η άνοδος χωρίς επιστροφή

Το 1934, η κυβέρνηση τον καλεί να καταστείλει την εξέγερση των ανθρακωρύχων στην Αστούρια· το πράττει χωρίς δισταγμό.

Δύο χρόνια μετά, όταν οι στρατηγοί οργανώνουν πραξικόπημα κατά της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου, ο Φράνκο αρχικά διστάζει — όχι από ενδοιασμό, αλλά από ανάγκη να σταθμίσει κάθε λεπτομέρεια.

Τελικά, συντάσσεται μαζί τους από μια θέση που θα αποδειχθεί καθοριστική: στα Κανάρια Νησιά, από όπου αναλαμβάνει τον ισχυρό στρατό του Ισπανικού Μαρόκου.

Με τη βοήθεια του Χίτλερ και του Μουσολίνι, οι οποίοι αναλαμβάνουν την αερομεταφορά των δυνάμεών του στην ηπειρωτική χώρα, και με τους αντιπάλους του εξουδετερωμένους, καταλαμβάνει την κορυφή της εθνικιστικής ηγεσίας.

Ο Φρανθίσκο Φράνκο καθοδηγεί τις επιχειρήσεις στο καταλανικό μέτωπο· μελετά έναν χάρτη στο αρχηγείο του, λίγο πριν από την κατάληψη της Βαρκελώνης.

Ένα καθεστώς «κομμένο και ραμμένο» στον ίδιο

Παρά τις φιλομοναρχικές τάσεις πολλών στασιαστών, ο Φράνκο συγκροτεί ένα δικό του καθεστώς, αυστηρά προσανατολισμένο στο δικό του όραμα.

Δεν υπήρξε «ιδεολόγος φασίστας» με την κλασική έννοια, αλλά, σύμφωνα με τον Τρέμλετ, υιοθετούσε φασιστικά στοιχεία όταν αυτά εξυπηρετούσαν τον σκοπό του.

Η πραγματική του πίστη ριζώνει σε μια παλιά, καθολική, βαριά συντηρητική ιδέα της Ισπανίας, διαμορφωμένη από την εθνική ταπείνωση του 1898 και τις αποικιακές εμπειρίες στο Μαρόκο.

Ρίζες, οικογένεια και ο «εχθρός»

Ο Τρέμλετ αναζητά τις ρίζες αυτής της κοσμοθεωρίας και στην οικογένεια: στη στενή σχέση με τη βαθιά θρησκευόμενη μητέρα του και στην αποξένωση από τον πατέρα του, έναν άνθρωπο που πίστευε πολύ περισσότερο από τον ίδιο στην ελευθερία.

Από αυτή τη σύγκρουση, υποστηρίζει, γεννήθηκε η μανιώδης εχθρότητα του Φράνκο προς τον μαρξισμό, τη μασονία και τον φιλελευθερισμό — αντιλήψεις που θεωρούσε απειλή για τη «διαχρονική Ισπανία» που οραματιζόταν.

Το Europa Press μετέδωσε πρώτο παγκοσμίως την είδηση του θανάτου του Φράνκο.

Από τη ναζιστική συμμαχία στη Δύση: μια πραγματιστική στροφή

Με τον Ψυχρό Πόλεμο μεταμορφώνεται ξανά: από σύμμαχος των ναζί εξελίσσεται σε εταίρο της Δύσης απέναντι στη σοβιετική επιρροή, σε μια σχέση περισσότερο στρατηγική παρά ιδεολογική.

Αφού πρώτα επέβαλε δεκαετίες οικονομικής στασιμότητας μέσω της αυτάρκειας, προσκαλεί καθολικούς τεχνοκράτες που ανοίγουν την οικονομία και οδηγούν σε ραγδαία ανάπτυξη.

Μια σύγχρονη γραφειοκρατία και ένα συνεκτικό διοικητικό σύστημα περιλαμβάνονται, όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, στα κατάλοιπα του καθεστώτος — ακόμη κι αν αυτά δεν ήταν συνειδητή επιδίωξη του ίδιου.

Κουλτούρα φόβου, κουλτούρα υπακοής

Γιατί όμως η κοινωνία άντεξε τόσο; Ο Τρέμλετ μιλά για τον «τρόμο της μεταπολεμικής καταστολής» αλλά και για μια «κουλτούρα υπακοής» που καλλιεργήθηκε μέσα από την εκκλησία, τον στρατό, τα σχολεία και την καθημερινή ζωή.

Σημειώνει επίσης ότι η καταπίεση δεν ήταν ίδια για όλους: οι άντρες απολάμβαναν κοινωνικές και επαγγελματικές ελευθερίες που οι γυναίκες στερούνταν, εγκλωβισμένες σε ένα σύστημα αυστηρής πατριαρχίας και καθολικού συντηρητισμού.

Ένα φράγμα στις αλλαγές – και μια χώρα που περίμενε να ανασάνει

Το τίμημα, όμως, υπήρξε μεγάλο: ο Φράνκο λειτούργησε ως τεράστιο φράγμα που καθυστέρησε πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις που αλλού είχαν ήδη προχωρήσει.

Κι όμως, με τον θάνατό του, η Ισπανία κινήθηκε με απροσδόκητη ταχύτητα προς τον εκδημοκρατισμό — σαν μια κοινωνία που περίμενε δεκαετίες να αναπνεύσει.

*Mε πληροφορίες από: Economist