Παράγουν οι ενήλικές νέους εγκεφαλικούς νευρώνες; Οι υποψίες ενισχύονται

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνεχίζεται να παράγει έναν μικρό αριθμό νευρώνων εφ’ όρου ζωής, υποδεικνύει μελέτη που βασίστηκε στις πιο προηγμένες τεχνικές, ένα εύρημα που φέρνει κοντά στη λύση του ένα μυστήριο δεκαετιών στην νευρολογία.

Οι επιστήμονες κάποτε πίστευαν ότι η παραγωγή νέων νευρώνων, μια διαδικασία γνωστή ως νευρογένεση, σταματά μετά την ενηλικίωση -από εκεί και μετά, το σύμπαν των 100 δισεκατομμυρίων κυττάρων που καθοδηγεί τις ζωές μας μπορεί μόνο να συρρικνώνεται.

Αυτή ήταν η πικρή αλήθεια της εποχής, η οποία όμως άρχισε να τίθεται υπό αμφισβήτηση τη δεκαετία του 1960, όταν πειράματα σε αρουραίους έδειξαν ότι η παραγωγή νευρώνων σταματά μεν στο μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου, συνεχίζεται όμως στον ιππόκαμπο, μια περιοχή κρίσιμης σημασίας για τη μνήμη και τη μάθηση.

Οι αρουραίοι βέβαια δεν είναι άνθρωποι, και ένα μεγάλο μέρος των νευροεπιστημόνων δεν πείστηκε. Δεν πείστηκε ακόμα και από μελέτες των τελευταίων δύο δεκαετιών, οι οποίες ανιχνεύουν βλαστικά νευρικά κύτταρα και ανώριμους νευρώνες σε εγκεφάλους ενήλικων ανθρώπων από νεκροψίες.

Η επιφύλαξη ήταν ότι τα κύτταρα αυτά μπορεί να μην είναι νέα αλλά να παραμένουν σε μια στάσιμη κατάσταση ήδη από την εμβρυακή ηλικία. Το επιχείρημα αυτό είναι δύσκολο να επιβεβαιωθεί ή διαψευστεί με βεβαιότητα, όμως η μελέτη που δημοσιεύεται στο Science προσθέτει ένα νέο κομμάτι στο παζλ.

O ανθρώπινος εγκέφαλος περιέχει κατά τη γέννηση περίπου 100 δισ. νευρώνες (NIH)

Προγονικά κύτταρα

Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Καρολίνσκα στη Στοκχόλμη αναφέρουν ότι ανίχνευσαν στον ενήλικο εγκέφαλο ένα ενδιάμεσο στάδιο της ωρίμανσης των νευρώνων, τα λεγόμενα «προγονικά κύτταρα», τα οποία προκύπτουν από τον πολλαπλασιασμό των βλαστικών κυττάρων και με τη σειρά τους μετατρέπονται σε ανώριμους νευρώνες. Ανεξάρτητοι ερευνητές σχολίασαν ότι ο εντοπισμός και ενός τρίτου σταδίου ωρίμανσης καθιστά σχεδόν οριστικό το συμπέρασμα ότι ο ιππόκαμπος ανανεώνεται.

«Μπορέσαμε να ανιχεύσουμε προγονικά κύτταρα, κάτι που επιβεβαιώνει ότι ο σχηματισμός νευρώνων στον ιππόκαμπο συνεχίζεται στον ενήλικο εγκέφαλο» δήλωσε ο καθηγητής Γιόνας Φρίσεν του Καρολίνσκα, επικεφαλής της μελέτης.

Η ανίχνευση των κυττάρων ήταν τεχνικός άθλος, βασισμένος σε τεχνικές που αναγνωρίζουν μεμονωμένα κύτταρα με βάση τα μόρια mRNA, τα οποία μεταφέρουν τις πληροφορίες του DNA και αποκαλύπτουν έτσι πόσο δραστήριο είναι κάθε γονίδιο.

Σε πρώτη φάση, οι ερευνητές εξέτασαν το mRNA προγονικών κυττάρων που απομονώθηκαν από τους ιπποκάμπους έξι βρεφών, των οποίων οι εγκέφαλοι δωρίστηκαν από τους γονείς μετά θάνατον. Στη συνέχεια, τα δεδομένα γονιδιακής έκφρασης χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να εκπαιδευτεί ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης στην ανίχνευση του συγκεκριμένου τύπου κυττάρων.

Ο αλγόριθμος κλήθηκε τελικά να εξετάσει ιστούς 14 ατόμων που πέθαναν σε ηλικία 20 έως 78 ετών. Και πράγματι, εντόπισε προγονικά κύτταρα στον ιππόκαμπο, ενώ τα δείγματα από άλλες περιοχές όπως ο εγκεφαλικός φλοιός ήταν αρνητικά όπως αναμενόταν.

Οι εγκέφαλοι που εξετάστηκαν παρουσίαζαν πάντως σημαντικές διαφορές. Τα νεότερα άτομα είχαν γενικά περισσότερα προγονικά κύτταρα, ενώ πέντε δείγματα από μεγαλύτερες ηλικίες δεν είχαν κανένα. Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η νευρογένεση μπορεί να επηρεάζεται από πολλούς περιβαλλοντικούς ή βιολογικούς παράγοντες.

Η περαιτέρω μελέτη αυτής της διαδικασίας, είπαν οι ερευνητές, θα μπορούσε ενδεχομένως να προσφέρει νέα δεδομένα για νευροεκφυλιστικά νοσήματα όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ