Η κλιματική αλλαγή απειλεί τα ενδημικά «δέντρα του δράκου» στη Σοκότρα

Σε ένα ανεμοδαρμένο υψίπεδο της Σοκότρα, αυτού του απομονωμένου νησιού της Υεμένης στον Ινδικό Ωκεανό, η Σένα Κεϊμπάνι κοιτάζει ένα δενδρύλλιο που μετά βίας φτάνει τον αστράγαλό της.

Το νεαρό φυτό, προστατευμένο από έναν αυτοσχέδιο φράχτη από ξύλο και σύρμα, είναι ένα «δέντρο του δράκου» (Dracaena cinnabari), είδος που δεν ζει πουθενά αλλού στον κόσμο. Η επιβίωσή του απειλείται από την κλιματική αλλαγή και τα κατσίκια που βόσκουν στο βραχώδες τοπίο.

«Το να βλέπεις τα δέντρα να πεθαίνουν είναι σαν να χάνεις το παιδί σου» λέει στο Associated Press η Κεϊμπάνι, της οποίας η οικογένεια φροντίζει ένα φυτώριο αφιερωμένο στη σωτηρία του ενδημικού δέντρου.

Διάσημα για την κόμη τους που μοιάζει με ανεστραμμένο μανιτάρι, καθώς και για τον κατακόκκινο σαν αίμα χυμό τους, τα δέντρα του δράκου αφθονούσαν κάποτε στο νησί.

Τώρα οι πληθυσμοί του μειώνονται λόγω των όλο και ισχυρότερων κυκλώνων, τη βόσκησης από τις ξενόφερτες κατσίκες και τις συνεχείς αναταραχές στην Υεμένη, μια από τις φτωχότερες χώρες ρου κόσμου, η οποία μαστίζεται από εμφύλιο πόλεμο εδώ και πάνω από μια δεκαετία.

Μαζί με τα δέντρα κινδυνεύει να χαθεί και το οικοσύστημα το οποίο στηρίζουν.

H κόμη του δέντρου του δράκου έχει εξελιχθεί να συλλέγει το νερό της ομίχλης (Rod Waddington / CC BY-SA 2.0)

Η Σοκότρα, την οποία πολλοί συγκρίνουν με τα νησιά Γκαλάπαγκος, βρίσκεται περίπου 240 χιλιόμετρα έξω από το Κέρας της Αφρικής.

Χάρη στον βιολογικό της πλούτο, ο οποίος περιλαμβάνει 825 είδη χλωρίδας, το ένα τρίτο ενδημικά, έχει αναγνωριστεί από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Εκτός από το δέντρο του δράκου, δύο άλλα ιδιαίτερα φυτά του νησιού είναι το λιβάνι (Boswellia sp.) και το αδένιο (Adenium obesum), γνωστό και ως ρόδο της ερήμου, του οποίου ο πρησμένος κορμός προεξέχει σαν γλυπτό από τα βράχια.

Όμως το πιο εμβληματικό είδος της Σοκότρα είναι το δέντρο του δράκου που σχηματίζει σουρεαλιστικά δάση. Αυτά έρχονται να δουν οι περισσότεροι από τους 5.000 τουρίστες που φτάνουν στο νησί κάθε χρόνο.

Οι επισκέπτες είναι υποχρεωμένοι να προσλαμβάνουν ντόπιους οδηγούς και να μένουν σε κατασκηνώσεις τις οποίες διαχειρίζονται οικογένειες της Σοκότρα, ένα μέτρο που εξασφαλίζει ότι τα δολάρια των τουριστών πηγαίνουν στην τοπική οικονομία.

«Με τα έσοδα από τον τουρισμό, ζούμε καλύτερα από όσους μένουν στην ενδοχώρα» λέει ο Μουμπάρακ Κόπι, επικεφαλής του τοπικού τουριστικού φορέα.

Όμως το δέντρο του δράκου δεν είναι απλά μια παραξενιά της Βοτανικής –είναι ο βασικός πυλώνας του τοπικού οικοσυστήματος. Η κόμη τους συγκρατεί το νερό της ομίχλης και το κατευθύνει στο έδαφος, επιτρέποντας σε γειτονικά φυτά να αντέξουν την ανομβρία.

«Όταν χάσεις τα δέντρα, χάνεις τα πάντα –το χώμα, το νερό, ολόκληρο το οικοσύστημα» λέει ο Κέι Βαν Νταμ, βέλγος βιολόγος που εργάζεται στη Σοκότρα από το 1999.

Το αδένιο αποθηκεύει νερό στον διογκωμένο κορμό του για να αντέχει το ξηρό κλίμα (Rod Waddington / CC BY-SA 2.0)

Δέντρα ξεριζώνονται από τους κυκλώνες

Χωρίς τη λήψη μέτρων, προειδοποιούν ο Βαν Νταμ και άλλοι επιστήμονες, τα εμβληματικά δέντρα κινδυνεύουν να χαθούν σε μερικούς αιώνες και να παρασύρουν μαζί τους πολλά ακόμα είδη.

«Ως άνθρωποι καταφέραμε να καταστρέψουμε τη φύση στα περισσότερα νησιά του κόσμου» λέει ο ερευνητής. «Η Σοκότρα είναι ένα μέρος όπου μπορούμε να κάνουμε κάτι. Αν δεν το κάνουμε, το φταίξιμο είναι δικό μας».

Η συχνότητα των ισχυρών κυκλώνων έχει αυξηθεί δραματικά σε αυτή την περιοχή του κόσμου τις τελευταίες δεκαετίες, εκτιμούσε μελέτη του 2017 στην επιθεώρηση Nature Climate Change.

Τα δέντρα του δράκου πληρώνουν το τίμημα. Το 2015, η Σοκότρα χτυπήθηκε από δύο πρωτοφανείς κυκλώνες που ξερίζωσαν χιλιάδες αιωνόβια δέντρα. Η καταστροφή συνεχίστηκε το 2018 με ακόμα έναν κυκλώνα.

Καθώς οι εκπομπές άνθρακα συνεχίζουν να αυξάνονται, η ένταση και η συχνότητα των κυκλώνων δεν μπορεί παρά να αυξηθούν, προειδοποιεί ο Χιρογιούκι Μουρακάμι της Εθνικής Υπηρεσίας Ωκεακών και Ατμόσφαιρας (NOAA) των ΗΠΑ, επικεφαλής της μελέτης στο Nature Climate Change.

Δέντρο λιβανιού στη Σοκότρα (Rod Waddington / CC BY-SA 2.0)

Η απειλή των κατσικιών

Οι καταιγίδες δεν είναι η μόνη απειλή για ένα δέντρο που μεγαλώνει μόνο 2-3 εκατοστά τον χρόνο. Πριν φτάσουν στην ενηλικίωση, πολλά δενδρύλλια καταστρέφονται από τις αδηφάγες κατσίκες.

Καθώς τα ξενόφερτα ζώα αναρριχώνται ακόμα και στα πιο απόκρημνα βράχια, τα προστατευμένα φυτώρια είναι τα μόνα μέρη όπου μπορούν να μεγαλώσουν τα νεαρά δέντρα του δράκου.

«Η πλειονότητα των δασών που έχουν μελετηθεί είναι αυτό που λέμε ‘υπερ-ώριμα’ δάση. Δεν υπάρχουν νεαρά φυτά» λέει ο Άλαν Φόρεστ, ερευνητής του Βασιλικού Βοτανικού Κήπου του Εδιμβούργου. «Καθώς τα ηλικιωμένα δέντρα πεθαίνουν, δεν υπάρχει αναγέννηση».

Συγκρούσεις εναντίον φύσης

Οι προσπάθειες προστασίας του οικοσυστήματος περιπλέκονται λόγω του εμφυλίου στην Υεμένη, με την κυβέρνηση που στηρίζεται από τη Σοαυδική Αραβία να προσπαθεί να εξουδετερώσει τους αντάρτες Χούθι που επιτίθενται στο Ισραήλ και σε πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα. Οι επιθέσεις των Χούθι και τα αντίποινα του Ισραήλ και της Δύσης αποσταθεροποιούν περαιτέρω την περιοχή.

Χωρίς σημαντική στήριξη από φορείς της κυβέρνησης, οι κάτοικοι της Σοκότρα προσπαθούν μόνοι τους να σώσουν το νησί.

Όμως οι διαθέσιμοι πόροι είναι πολύ περιορισμένοι, λέει ο Σάμι Μουμπάρακ, οδηγός Οικοτουρισμού.

Ο Μουμπάρακ δείχνει το φυτώριο της οικογένειας Κεϊμπάνι, όπου οι φράχτες είναι πρόχειρα φτιαγμένοι από ξύλα και σύρμα. Η περίφραξη θα διαλυθεί σε λίγα χρόνια από τον άνεμο, χρήματα όμως δεν υπάρχουν για τσιμεντένιο φράχτη.