Δύο φιλόσοφοι που μελετούν τα χρώματα, την αντικειμενικότητα και την επιστήμη αναλύουν σε άρθρο τους στο The Conversation την αντίληψη μας για τα χρώματα.

Διαφορετικές αντιλήψεις

Το πράσινο σου είναι το πράσινο μου; Μάλλον όχι.

Αυτό που για κάποιον είναι καθαρό πράσινο, για κάποιον άλλον μπορεί να φαίνεται λίγο κιτρινωπό ή μπλε. Αυτό συμβαίνει επειδή το οπτικό σύστημα διαφέρει από άτομο σε άτομο.

Επιπλέον, το χρώμα ενός αντικειμένου μπορεί να φαίνεται διαφορετικό ανάλογα με το φόντο ή τον φωτισμό.

Αυτά τα γεγονότα μπορεί να σε οδηγήσουν φυσικά στο συμπέρασμα ότι τα χρώματα είναι υποκειμενικά.

Ότι, σε αντίθεση με χαρακτηριστικά όπως το μήκος και η θερμοκρασία, τα χρώματα δεν είναι αντικειμενικά χαρακτηριστικά. Είτε τίποτα δεν έχει πραγματικό χρώμα, είτε τα χρώματα είναι σχετικά με τους παρατηρητές και τις συνθήκες θέασης.

Αλλά η διαφορά στην αντίληψη μας έχει παραπλανήσει, σύμφωνα με τους συγγραφείς.

Η ανθρώπινη εμπειρία είναι πλούσια, αλλά και βαθιά διαφορετική.

Όταν καλούνται άτομα να εντοπίσουν τη μοναδική «πράσινη» απόχρωση ανάμεσα σε ένα φάσμα χρωμάτων – αυτή που δεν περιέχει ούτε κίτρινο ούτε μπλε – οι απαντήσεις διαφέρουν σημαντικά.

Δεν υπάρχει καθολική συμφωνία, γεγονός που αποκαλύπτει πως η αντίληψη του χρώματος δεν είναι απλά θέμα οπτικής, αλλά και νευρολογικής επεξεργασίας.

Ο ρόλος του περιβάλλοντος

Το φόντο και ο φωτισμός επηρεάζουν την αντίληψη των χρωμάτων.

Ένα γκρι αντικείμενο φαντάζει πιο σκούρο όταν τοποθετείται σε ανοιχτόχρωμο φόντο και πιο ανοιχτό όταν το περιβάλλον του είναι σκοτεινό.

Αυτή η ψευδαίσθηση – ένα φαινόμενο που αξιοποιείται συχνά στην τέχνη και τον σχεδιασμό – φανερώνει ότι η αντίληψή μας δεν αντανακλά πάντα την αντικειμενική πραγματικότητα.

Επομένως το γεγονός ότι οι εμπειρίες μας ποικίλλουν δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα.

Ένα άτομο μπορεί να αισθάνεται το νερό ως κρύο, ενώ ένα άλλο όχι.

Παρ’ όλα αυτά, η θερμοκρασία του νερού είναι μια μετρήσιμη ιδιότητα, ανεξάρτητη από την υποκειμενική εμπειρία.

Ομοίως, η αλλαγή στην εμφάνιση του χρώματος ενός αντικειμένου δεν συνεπάγεται ότι αλλάζει και το ίδιο το χρώμα του.

Μπορούμε να κάνουμε ένα κόκκινο μήλο να φαίνεται μπλε, αλλά το ίδιο το μήλο παραμένει κόκκινο.

Μπορούμε να εντοπίσουμε το «πραγματικό» xρώμα;

Αν και η εμπειρία είναι σχετική, η επιστήμη προσφέρει μεθόδους για την αναγνώριση και την ταύτιση χρωμάτων.

Η χρωματική αντιστοίχιση (color matching) απαιτεί συνθήκες όπου δύο αντικείμενα συγκρίνονται δίπλα-δίπλα, στο ίδιο φόντο και υπό ίδιες συνθήκες φωτισμού.

Σε αυτές τις συνθήκες, εάν κανένας παρατηρητής δεν μπορεί να διακρίνει διαφορά μεταξύ δύο χρωμάτων, τότε μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι τα αντικείμενα έχουν το ίδιο χρώμα.

Το Παράδοξο με το Φόρεμα

Θυμάστε το διαβόητο φόρεμα; Για κάποιους ήταν λευκό και χρυσό, για άλλους μπλε και μαύρο. Αυτή η μαζική διαφωνία δεν σημαίνει ότι το φόρεμα είχε δύο χρώματα, αλλά ότι διαφορετικοί εγκέφαλοι «διορθώνουν» το φως διαφορετικά.

Κι όμως, οι φωτομετρικές μετρήσεις αποκάλυψαν το αντικειμενικό χρώμα του. Το παράδειγμα αυτό ενισχύει την ιδέα ότι το χρώμα, αν και υποκείμενο σε αντιληπτική ποικιλομορφία, διατηρεί αντικειμενικά χαρακτηριστικά.

Χρώμα και Επιστήμη

Η επιστήμη του χρώματος είναι ένας τομέας με αυστηρούς νόμους.

Χρησιμοποιώντας τα μαθηματικά και τη φυσική, μπορούμε να προβλέψουμε πώς το φως και τα αντικείμενα θα αλληλεπιδράσουν. Από το πώς αναμειγνύονται τα χρωστικά, έως το πώς λειτουργούν τα φωτοευαίσθητα κύτταρα στον αμφιβληστροειδή, η επιστήμη ερμηνεύει την αντίληψη του χρώματος με εκπληκτική ακρίβεια.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως οι φιλόσοφοι Hilary Putnam και W.V.O. Quine διατύπωσαν ένα κρίσιμο φιλοσοφικό επιχείρημα: αν μια έννοια είναι αναντικατάστατη για την επιστημονική εξήγηση του κόσμου, τότε πρέπει να είναι αληθινή – ή τουλάχιστον να την αποδεχτούμε ως πραγματική.

Όπως τα ηλεκτρόνια και τα μαθηματικά αντικείμενα θεωρούνται υπαρκτά επειδή είναι θεμέλια της επιστήμης, έτσι και το χρώμα – αν είναι αναντικατάστατο – πρέπει να αναγνωριστεί ως αντικειμενικό χαρακτηριστικό του κόσμου.

Χρώμα στην Εξελικτική Βιολογία

Ο ρόλος του χρώματος είναι επίσης κρίσιμος στην επιβίωση και την αναπαραγωγή. Στον φυσικό κόσμο, η χρωματική προειδοποίηση (aposematism) λειτουργεί ως μηχανισμός αποτροπής για θηρευτές. Ένα δηλητηριώδες ζώο μπορεί να επιδεικνύει ζωηρά χρώματα για να προειδοποιήσει ότι είναι επικίνδυνο. Αυτή η χρήση του χρώματος δεν είναι υποκειμενική – έχει συγκεκριμένο λειτουργικό σκοπό και επιδρά στην εξέλιξη των ειδών.

Μάλιστα ορισμένα είδη, όπως κάποια ψάρια, αναπτύσσουν μοτίβα που είναι ορατά μόνο στο υπεριώδες φάσμα – για παράδειγμα, τα ψάρια «damselfish». Αυτά τα μοτίβα βοηθούν στην αναγνώριση και στην επικοινωνία με ομοειδή, ενώ παραμένουν αόρατα στους εχθρούς.

Το γεγονός ότι τέτοια συστήματα λειτουργούν βασίζεται στην αντικειμενική ύπαρξη αυτών των χρωμάτων, έστω κι αν δεν είναι ορατά από κάθε παρατηρητή.

Συμπεράσματα

Παρά τη φαινομενική υποκειμενικότητα της χρωματικής εμπειρίας, όλα τα στοιχεία – από τη χημεία και τη φυσική, μέχρι τη βιολογία και την καθημερινότητα – συγκλίνουν σε ένα βασικό συμπέρασμα: το χρώμα δεν είναι απλώς μια εσωτερική εμπειρία.

Είναι ένα αντικειμενικό χαρακτηριστικό του κόσμου, που εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους σε διαφορετικές συνθήκες, αλλά παραμένει υπαρκτό, σταθερό και μετρήσιμο.

Η κατανόηση των χρωμάτων, τελικά, μας προσφέρει κάτι βαθύτερο: μια γέφυρα μεταξύ του υποκειμενικού και του αντικειμενικού κόσμου, μεταξύ της εμπειρίας και της επιστήμης.