«Στο εδώλιο» οι αξονικές τομογραφίες για καρκίνους

Οι αξονικές τομογραφίες (CT scans) είναι πιθανότατα «ένοχες» για το 5% επί του συνόλου των καρκίνων που διαγιγνώσκονται ετησίως, σύμφωνα με νέα μελέτη ερευνητών του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο (UCSF). Οι ερευνητές προειδοποιούν ότι δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση της άκρως… δημοφιλούς αυτής απεικονιστικής εξέτασης.

Μεγαλύτερος ο κίνδυνος για βρέφη και παιδιά

Με βάση τη μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ (ΝΙΗ) και η οποία δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό JAMA Internal Medicine, ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος για τα βρέφη με τα παιδιά και τους εφήβους να ακολουθούν. Ωστόσο και οι ενήλικοι κινδυνεύουν – με δεδομένο μάλιστα ότι είναι εκείνοι οι οποίοι είναι πιθανότερο να υποβληθούν σε τέτοιου είδους εξέταση.

«Οι αξονικές τομογραφίες μπορούν να σώσουν ζωές ωστόσο οι πιθανές βλάβες εξαιτίας τους συχνά παραβλέπονται»

Η ανάλυση των ερευνητών έδειξε ότι μόνο στις ΗΠΑ προβλέπεται να εμφανιστούν περί τις 103.000 περιπτώσεις καρκίνου ως αποτέλεσμα των 93 εκατομμυρίων αξονικών τομογραφιών που διεξήχθησαν στη χώρα το 2023. Η πρόβλεψη αυτή είναι 3 με 4 φορές μεγαλύτερη σε σύγκριση με εκείνες που είχαν γίνει ως σήμερα, υπογραμμίζουν οι συγγραφείς της μελέτης.

Παράγοντας κινδύνου αντίστοιχος του αλκοόλ και της παχυσαρκίας

«Οι αξονικές τομογραφίες μπορούν να σώσουν ζωές ωστόσο οι πιθανές βλάβες εξαιτίας τους συχνά παραβλέπονται» ανέφερε η πρώτη συγγραφέας της μελέτης Ρεμπέκα Σμιθ-Μπάιντμαν, ακτινολόγος και καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Στατιστικής καθώς και Μαιευτικής-Γυναικολογίας και Επιστήμης της Αναπαραγωγής στο UCSF και προσέθεσε ότι «οι εκτιμήσεις μας θέτουν την αξονική τομογραφία στους σημαντικούς παράγοντες κινδύνου για καρκίνο όπως η κατανάλωση αλκοόλ και το υπερβάλλον βάρος. Μειώνοντας τον αριθμό των αξονικών και μειώνοντας επίσης τη δόση ακτινοβολίας ανά αξονική θα σώσουμε ζωές».

Εκθεση σε καρκινογόνα ιονίζουσα ακτινοβολία                                   

Η αξονική τομογραφία είναι μια απαραίτητη σε πολλές περιπτώσεις εξέταση και ευρέως χρησιμοποιούμενη για την ανίχνευση όγκων αλλά και τη διάγνωση πολλών άλλων νόσων εκτός από τον καρκίνο.         Ωστόσο πρόκειται για μια εξέταση που εκθέτει τους ασθενείς σε ιονίζουσα ακτινοβολία – ένα γνωστό καρκινογόνο – και είναι επί μακρόν αποδεκτό ότι συνδέεται με κίνδυνο καρκίνου.

«Ορισμένοι ασθενείς λαμβάνουν υπερβολικές δόσεις ακτινοβολίας»

Για να εκτιμήσουν την επίπτωση στη δημόσια υγεία από τη χρήση αξονικής τομογραφίας οι ερευνητές ανέλυσαν 93 εκατομμύρια αξονικές που διεξήχθησαν σε 61,5 εκατομμύρια ασθενείς στις ΗΠΑ το 2023. Ο αριθμός των αξονικών, όπως έδειξε η μελέτη, αυξανόταν με την ηλικία, φθάνοντας στο ζενίθ της στα άτομα ηλικίας 60 ως 69 ετών. Το 4,2% των αξονικών αφορούσε παιδιά.

H αξονική τομογραφία είναι μια από τις πλέον συνηθισμένες απεικονιστικές εξετάσεις

Οι προβλεπόμενες μορφές καρκίνου

Οπως προέκυψε από την ανάλυση, στους ενηλίκους 50 ως 59 ετών προβλεπόταν ο μεγαλύτερος αριθμός μελλοντικών καρκίνων για τους οποίους «ένοχες» θα είναι οι αξονικές: 10.400 προβλεπόμενες περιπτώσεις για τις γυναίκες και 9.300 για τους άνδρες. Οι πιο συχνοί προβλεπόμενοι καρκίνοι στους ενηλίκους ήταν του πνεύμονα, του παχέος εντέρου, της ουροδόχου κύστεως και του μαστού καθώς και η λευχαιμία. Οι πιο κοινοί προβλεπόμενοι καρκίνοι για τα παιδιά που είχαν υποβληθεί σε αξονικές ήταν του θυρεοειδούς, του πνεύμονα και του μαστού.

Ο μεγαλύτερος προβλεπόμενος αριθμός καρκίνων στους ενηλίκους φάνηκε να συνδέεται με αξονικές της κοιλιακής χώρας και της πυέλου ενώ στα παιδιά με αξονικές στο κεφάλι.

10πλάσιες οι πιθανότητες για τα άτομα κάτω του έτους  

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος μελλοντικού καρκίνου αφορούσε τα άτομα που είχαν υποβληθεί σε αξονική σε ηλικία κάτω του έτους – τα άτομα αυτά είχαν 10πλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο σε σύγκριση με τα υπόλοιπα.

Υπερβολικές δόσεις ακτινοβολίας

Οι ερευνητές σημείωσαν ότι ορισμένες φορές η αξονική δεν βοηθά τους ασθενείς, όπως στις περιπτώσεις των λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος ή των πονοκεφάλων χωρίς ανησυχητικά συνοδά συμπτώματα. Ωστόσο, γίνεται συχνά κατάχρησή της. Συνέστησαν τη διεξαγωγή λιγότερων αξονικών όταν αυτές δεν είναι απολύτως απαραίτητες ή αξονικών χαμηλής δόσης ακτινοβολίας. «Αυτή τη στιγμή υπάρχουν ανεπίτρεπτες αποκλίσεις στις δόσεις ακτινοβολίας που χρησιμοποιούνται στις αξονικές τομογραφίες – ορισμένοι ασθενείς λαμβάνουν υπερβολικές δόσεις» είπε η δρ Σμιθ-Μπάιντμαν.

Σημαντικό για τους γονείς να γνωρίζουν τους κινδύνους

Η Μαλίνι Μαχέντρα, εκ των κύριων συγγραφέων της μελέτης, επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής Επείγουσας Φροντίδας στο UCSF τόνισε ότι είναι σημαντικό για τις οικογένειες να γνωρίζουν τους κινδύνους που μπορεί να εγκυμονούν οι αξονικές τομογραφίες για τα μικρά παιδιά.

«Σε πολύ λίγους ασθενείς και τις οικογένειές τους αναφέρεται ο κίνδυνος με τον οποίο συνδέονται οι αξονικές τομογραφίες. Ελπίζουμε ότι τα ευρήματα της μελέτης μας θα βοηθήσουν τους γιατρούς να υπολογίζουν καλύτερα τον κίνδυνο καρκίνου και να τον επικοινωνούν, επιτρέποντας έτσι να λαμβάνονται καλύτερες αποφάσεις για τον κάθε ασθενή στις οποίες θα έχουν ‘ζυγιστεί’ σωστά τα οφέλη και οι κίνδυνοι της υποβολής σε αξονική τομογραφία».

Με αφορμή τα νέα ευρήματα ο Περιφερειακός Διευθυντής Ευρώπης της Διεθνούς Οργάνωσης Τεχνολόγων Ακτινολόγων (ISRRT) δρ Ευθύμιος Αγαδάκος απέστειλε προς το Βήμα την ακόλουθη άποψη. 

Αξονική Τομογραφία: Ένα απαραίτητο ιατρικό εργαλείο, όχι αιτία συναγερμού

Η κοινότητά μας μπορεί να έχει ανησυχήσει από τους πρόσφατους τίτλους σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους καρκίνου που σχετίζονται με τις εξετάσεις αξονικής τομογραφίας (ΑΤ), ωστόσο οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε το θέμα με νηφαλιότητα. Ως Περιφερειακός Διευθυντής Ευρώπης της Διεθνούς Οργάνωσης Τεχνολόγων Ακτινολόγων (International Society of Radiographers and Radiological Technologists-I.S.R.R.T.), πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Τεχνολόγων Ακτινολόγων (ΠΑ.ΣΥ.Τ.Α.), υπεύθυνος τεχνολόγων ακτινολόγων στο ΓΝΑ «Λαϊκό» με περισσότερα από 30 χρόνια εμπειρίας στην ΑΤ, θα ήθελα να καταθέσω τις απόψεις μου με όρους ρεαλισμού και ισορροπίας.

Πράγματι, η ακτινοβολία χρησιμοποιείται στις αξονικές – ορθότερα υπολογιστικές –  τομογραφίες και οποιαδήποτε έκθεση σε αυτήν ενέχει έναν μικρό κίνδυνο. Ωστόσο είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι οι αξονικές τομογραφίες είναι πολύτιμα διαγνωστικά εργαλεία. Προσφέρουν στους ιατρούς λεπτομερείς απεικονίσεις από το εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να εντοπίζουν έγκαιρα ασθένειες και τραυματισμούς, ώστε να ακολουθήσει άμεσα η θεραπεία.

Σκεφτείτε το εξής: Αν και υπάρχει πιθανότητα ατυχημάτων κατά την οδήγηση αυτοκινήτου, αποδεχόμαστε αυτόν τον κίνδυνο επειδή τα οφέλη της μεταφοράς είναι σημαντικά. Με παρόμοιο τρόπο, τα πλεονεκτήματα μιας ΥΤ – ακριβής διάγνωση και έγκαιρη θεραπεία – συχνά υπερβαίνουν τον μικρό δυνητικό κίνδυνο.

Επιπλέον, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην τεχνολογία ΑT. Σε σύγκριση με προγενέστερους τομογράφους, τα σύγχρονα συστήματα χρησιμοποιούν πολύ λιγότερη ακτινοβολία. Οι τεχνολόγοι ακτινολόγοι (ΤΑ) που διενεργούν τις εξετάσεις με αξονικούς τομογράφους έχουν εκπαιδευτεί να χρησιμοποιούν τη λιγότερη ποσότητα ακτινοβολίας που απαιτείται για την παραγωγή εικόνων που οδηγούν σε ακριβή διάγνωση. Επιπλέον, διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην διασφάλιση ότι κάθε σάρωση είναι δικαιολογημένη, βέλτιστη και ότι οι ασθενείς έχουν πλήρη ενημέρωση για τα οφέλη και τους κινδύνους.

Εξάλλου, διαχρονικά εκφράζονται ανησυχίες σχετικά με τις αναίτιες εξετάσεις ΥΤ που συχνά διενεργούνται σε υγιείς ανθρώπους. Αυτές οι σαρώσει εκθέτουν τους ασθενείς σε περιττή ακτινοβολία χωρίς κανένα προφανές ιατρικό όφελος. Συνεπώς είναι απαραίτητο να συμβουλευτείτε το γιατρό σας ώστε να μάθετε εάν η αξονική τομογραφία είναι πραγματικά απαραίτητη.

Το κύριο συμπέρασμα είναι ότι, όταν χρησιμοποιούνται με υπευθυνότητα, οι αξονικές τομογραφίες είναι ένα χρήσιμο και συχνά σωτήριο εργαλείο. Ωστόσο πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος και γι’ αυτό ως ΤΑ έχουμε τη διττή υποχρέωση να διασφαλίζουμε εξετάσεις που αφενός οδηγούν σε αποτελέσματα υψηλής διαγνωστικής ακρίβειας, αφετέρου διαφυλάσσουν την ταυτόχρονη ασφάλεια των ασθενών.

Η πρόσφατη αρθρογραφία σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να λειτουργήσει μηδενιστικά ή αποτρεπτικά, αλλά να αποτελέσει άλλο ένα εφαλτήριο ώστε καινοτομίες που εξασφαλίζουν βελτιωμένη απεικόνιση και χαμηλότερες δόσεις, να μην μείνουν “ασκήσεις επί χάρτου” αλλά να ενσωματωθούν στην κλινική πρακτική.

Εν κατακλείδι: Μην διστάσετε να εκφράσετε τις ανησυχίες σας εάν ο γιατρός σας προτείνει εξέταση με ΑΤ. Μαζί, μπορείτε να αξιολογήσετε τα οφέλη και τους κινδύνους και να αποφασίσετε για μια πορεία δράσης που θα ωφελήσει την υγεία σας.

Δρ Eυθύμιος Aγαδάκος MSc Ph.D

Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής, ΕΚΠΑ

Regional Director Europe, ISRRT

Πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Τεχνολόγων Ακτινολόγων