Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και ο πρωτεύων ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Καθώς η Ελλάδα προχωρά στην αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης —και ειδικότερα της πρωτοβάθμιας, δηλαδή των δήμων— αναδεικνύεται ως καταλυτικός για την επιτυχία του εθνικού σχεδίου μεταρρυθμίσεων και βιώσιμης ανάπτυξης. Το ΤΑΑ αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία όχι μόνο για ανασυγκρότηση της οικονομίας αλλά και για ριζικό επαναπροσδιορισμό της σχέσης κράτους-πολίτη, με την αυτοδιοίκηση στο επίκεντρο.

Οι Δήμοι, ως ο εγγύτερος θεσμός στον πολίτη, διαθέτουν την απαραίτητη εγγύτητα, γνώση και ευελιξία για να διαχειριστούν τις προκλήσεις και να σχεδιάσουν πολιτικές που ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Οι κρίσεις των τελευταίων ετών —οικονομική, υγειονομική, ενεργειακή— απέδειξαν ότι οι Δήμοι μπορούν να λειτουργήσουν ως «γραμμή πρώτης άμυνας» και να ενεργοποιήσουν μηχανισμούς στήριξης όταν το κεντρικό κράτος δυσκολεύεται.

Γιατί οι δήμοι πρέπει να έχουν πρωτεύοντα ρόλο στο σχεδιασμό:

• Άμεση γνώση των τοπικών αναγκών:Κανένας κεντρικός σχεδιασμός δεν μπορεί να αντικαταστήσει την εμπειρία και τη γνώση που έχουν οι δήμοι για τα προβλήματα και τις δυνατότητες της περιοχής τους.
• Προώθηση της κοινωνικής συνοχής:Μέσω στοχευμένων έργων κοινωνικής υποδομής, οι δήμοι μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ανισότητες και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των πιο ευάλωτων ομάδων.
• Ανάπτυξη πράσινων και ψηφιακών υποδομών:Το ΤΑΑ εστιάζει στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Οι δήμοι μπορούν να σχεδιάσουν έργα βιώσιμης κινητικότητας, ενεργειακής αναβάθμισης δημόσιων κτιρίων, ψηφιακών υπηρεσιών για τον πολίτη κ.ά., με άμεσο και χειροπιαστό αντίκτυπο.
• Δημιουργία θέσεων εργασίας και τοπικής ανάπτυξης:Μέσα από έργα μικρής και μεσαίας κλίμακας, μπορούν να ενεργοποιήσουν την τοπική οικονομία, ενισχύοντας τις ΜμΕ και δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας.
• Ενίσχυση της δημοκρατίας και της συμμετοχικότητας:Ένα αποκεντρωμένο μοντέλο σχεδιασμού και υλοποίησης των έργων, με συμμετοχή τοπικών φορέων, πολιτών και συλλογικοτήτων, προάγει τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.

Πηγή εικόνας, Δήμος Καλλιθέας

Ήδη πολλοί δήμοι ανά την Ελλάδα έχουν ξεκινήσει ή εντάξει στο ΤΑΑ έργα όπως:

• Ενεργειακή αναβάθμιση σχολείων και δημοτικών κτιρίων,
• Ψηφιοποίηση υπηρεσιών για τον πολίτη,
• Έξυπνα συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων και ύδρευσης,
• Ανάπτυξη ποδηλατοδρόμων και «πράσινων σημείων».

Αυτές οι δράσεις, που υλοποιούνται με ευρωπαϊκούς πόρους, αποδεικνύουν ότι οι Δήμοι δεν είναι μόνο διαχειριστές κονδυλίων αλλά και δημιουργοί αλλαγών με άμεσο κοινωνικό και οικονομικό αποτύπωμα.

Παράλληλα, η συζήτηση συνεχίζεται ως προς το κατά πόσο η αυτοδιοίκηση έχει λόγο στον σχεδιασμό των στρατηγικών παρεμβάσεων του ΤΑΑ. Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η υλοποίηση έργων, αλλά και η συμμετοχή στον προγραμματισμό και στην ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας έχει καταθέσει ουσιαστικές προτάσεις για όλα αυτά στην Πολιτεία και πρέπει να εισακουστεί.

Στο ΕΣΠΑ η πρωτοβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση, μέσω της ΚΕΔΕ και των Περιφερειακών Ενώσεων Δήμων (ΠΕΔ), συμμετέχει στις Επιτροπές Παρακολούθησης όλων των προγραμμάτων και (Τομεακών και Περιφερειακών) καθώς και στην εξειδίκευση των δράσεων.

Παράλληλα σε περιφερειακό επίπεδο προβλέφθηκε η συγκρότηση Περιφερειακής Επιτροπής Αναπτυξιακού Σχεδιασμού (ΠΕΑΣ), που αποτελείται από εκπροσώπους της Περιφέρειας και της πρωτοβάθμιας τοπικής Αυτοδιοίκησης, η οποία διατυπώνει εισηγήσεις προς την Επιτροπή Παρακολούθησης σχετικά με τον προγραμματισμό των δράσεων και έργων τοπικής ανάπτυξης του Περιφερειακού Προγράμματος, το συντονισμό τους με τις δράσεις και τα έργα των Τομεακών και λοιπών Προγραμμάτων που αφορούν στην Περιφέρεια και παρακολουθεί την υλοποίησή τους.

Αντίθετα στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας σύμφωνα με πληροφορίες δεν υπάρχουν αντίστοιχες προβλέψεις.

Προκλήσεις και προϋποθέσεις επιτυχίας

Ο ρόλος της αυτοδιοίκησης, ωστόσο, δεν μπορεί να αναδειχθεί χωρίς τη στήριξη του κράτους. Απαιτείται:

• Ενίσχυση της διοικητικής και τεχνικής επάρκειας των δήμων.
• Εξορθολογισμός του θεσμικού πλαισίου για ταχύτερες διαδικασίες.
• Δίκαιη κατανομή των πόρων με βάση τις πραγματικές ανάγκες και όχι μόνο πληθυσμιακά κριτήρια.

Η επιτυχία πρέπει να ρέει μέσα στα χωριά και τις πόλεις

Πηγή μακέτας, δήμος Μυτιλήνης

Η επιτυχία του Ταμείου Ανάκαμψης περνά μέσα από τις πόλεις, τα χωριά και τις τοπικές κοινωνίες. Οι δήμοι δεν πρέπει να είναι απλοί διαχειριστές έργων, αλλά συνδιαμορφωτές του μέλλοντος. Η μεταφορά ουσιαστικών αρμοδιοτήτων και πόρων προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν είναι απλώς δημοκρατική επιλογή —είναι στρατηγική αναγκαιότητα για ένα βιώσιμο, ανθεκτικό και κοινωνικά δίκαιο μέλλον.