Οι εκλογές στη Γερμανία και οι επιπτώσεις τους στην Ευρώπη

Γράφει η Regine Schubert*,

Η Γερμανία ψήφισε. Τα κόμματα του δημοκρατικού τόξου κέρδισαν την πλειοψηφία. Ο Φρίντριχ Μερτς και το CDU του θα ξεκινήσουν συνομιλίες σχηματισμού συνασπισμού με τους Σοσιαλδημοκράτες του SPD. Όλα φυσιολογικά; Όχι. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, πάνω από το 20% των ψήφων πήγε σε ένα ακροδεξιό κόμμα, το AfD. Ήρθε δεύτερο στις εκλογές, σπρώχνοντας το SPD στην τρίτη θέση με το χειρότερο εκλογικό αποτέλεσμα των τελευταίων 137 ετών. Το νικηφόρο CDU έλαβε επίσης το δεύτερο χειρότερο αποτέλεσμά του σε ομοσπονδιακές εκλογές.

Το σοκ

Αν και αναμενόμενη, η ισχυρή παρουσία του AfD προκάλεσε σοκ στους περισσότερους Γερμανούς. Πώς θα μπορούσε ένα κόμμα που επισήμως χαρακτηρίζεται ως ακροδεξιό εξτρεμιστικό σε ορισμένα σημεία του να μπορέσει να ανέλθει ξανά σε τέτοια ποσοστά – 80 χρόνια μετά το τέλος της ναζιστικής κυριαρχίας στη Γερμανία, η οποία έφερε τεράστια δεινά στον κόσμο, στην Ελλάδα και όχι μόνο; Θεωρούσαμε ότι η Γερμανία είχε ανοσοποιηθεί απέναντι στον ακροδεξιό εξτρεμισμό. Και τώρα; Πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτό; Δεν μάθαμε τα μαθήματα της ιστορίας μας;

Έξωθεν παρεμβάσεις στις εκλογές στη Γερμανία

Δεν είναι σαφές πόσο συνέβαλαν στο αποτέλεσμα οι ηχηρές παρεμβάσεις του Elon Musk και του J.D. Vance υπέρ του AfD. Αυτό όμως που είναι ξεκάθαρο, είναι ότι ακόμη και πριν από τον Musk και τον Vance γίναμε μάρτυρες πρωτοφανών προσπαθειών επηρεασμού των εκλογών από το εξωτερικό. Μέσα από εκστρατείες παραπληροφόρησης, ξεκάθαρα ψέματα και επιθέσεις σε υποβρύχια καλώδια στη Βαλτική Θάλασσα.

Όλα αυτά είχαν σαφή στόχο να υποδαυλίσουν το φόβο, να βαθύνουν τις διαιρέσεις μέσα στην κοινωνία και να δημιουργήσουν έτσι ένα περιβάλλον ανασφάλειας. Η επακόλουθη αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων («μετανάστευση», «η κατεστημένη πολιτική τάξη») και ενός σωτήρα (κάποιου που δεν ανήκει στο διεφθαρμένο «κατεστημένο») αξιοποιήθηκε σαφώς από το AfD και, σε μικρότερο βαθμό, από το BSW – μιας απόσχισης από το «Die Linke», το οποίο κέρδισε λίγο λιγότερο από 5% και έτσι δεν θα εισέλθει στη γερμανική Μπούντεσταγκ.

Οι προσπάθειες επηρεασμού των γερμανικών εκλογών, είτε ενορχηστρώνονται από τη Ρωσία, την Κίνα, δυτικούς δισεκατομμυριούχους ή ισχυρά δεξιά δίκτυα, πρέπει να εξεταστούν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο: Αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου γεωπολιτικού παιχνιδιού εξουσίας. Η ενδυνάμωση του AfD σημαίνει αποδυνάμωση της δημοκρατίας της Γερμανίας. Η αποδυνάμωση της γερμανικής δημοκρατίας σημαίνει ότι τίθεται σε κίνδυνο η δημοκρατία στην Ευρώπη. Σημαίνει επίσης ότι τροφοδοτεί τη δυσπιστία μεταξύ των χωρών εντός της ΕΕ και έτσι αποδυναμώνει την Ευρώπη.

Η πρώτη νίκη του AfD

Η πρώτη νίκη του AfD δεν ήταν το εκλογικό του αποτέλεσμα του 20,8%. Ήταν όταν η μετανάστευση έγινε το κυρίαρχο θέμα της γερμανικής προεκλογικής εκστρατείας μετά από μια σειρά ισλαμιστικών επιθέσεων στη Γερμανία. Μετά από αυτό, ορισμένες από τις τηλεοπτικές συζητήσεις μεταξύ των υποψηφίων έμοιαζαν με αποκρουστικούς διαγωνισμούς για το ποιος θα απελάσει τους περισσότερους μετανάστες. Άλλα πιεστικά ζητήματα, όπως η κοινωνική ασφάλιση, η κρίση της στέγασης, η κλιματική αλλαγή, η εκπαίδευση, ακόμη και η οικονομία, παραμελήθηκαν ή δεν εξετάστηκαν καθόλου.

Μετά την ισλαμιστική επίθεση στο Άσαφενμπουργκ, όπου ένα δίχρονο παιδί μαχαιρώθηκε μέχρι θανάτου από έναν μετανάστη από το Αφγανιστάν, ένας εμφανώς συγκινημένος Φρίντριχ Μερτς έκανε το μεγαλύτερο λάθος της προεκλογικής του εκστρατείας: Εισήγαγε ένα καθαρά διακηρυκτικό ψήφισμα για τη μετανάστευση στην Μπούντεσταγκ και άφησε το κόμμα του να το ψηφίσει μαζί με το AfD. Ο χλευασμός και τα γέλια που δέχτηκε από χαρούμενα μέλη του AfD στη συνέχεια ήταν δυσβάσταχτα, ακόμη και για τους δημοκρατικούς αντιπάλους του Μερτς. Το χειρότερο αποτέλεσμα της κίνησής του ήταν η απώλεια εμπιστοσύνης μεταξύ των δημοκρατών, συμπεριλαμβανομένου του SPD, με το οποίο ο Friedrich Merz θα πρέπει τώρα να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού. Περαιτέρω αποτελέσματα ήταν οι μαζικές διαμαρτυρίες και η μείωση των εκλογικών αποτελεσμάτων του CDU. Οι εχθροί της γερμανικής δημοκρατίας είχαν κερδίσει άλλη μια μάχη.

Το Die Linke

Ένα μη επιδιωκόμενο αποτέλεσμα ήταν η ενίσχυση του αριστερού κόμματος «Die Linke». Σε μια ομιλία κατά τη διάρκεια της συζήτησης για το μεταναστευτικό στο κοινοβούλιο, η οποία έγινε viral στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η συμπρόεδρος του «Die Linke» Heidi Reichineck κατάφερε να ξεχωρίσει το κόμμα ως τον πραγματικό υπερασπιστή της δημοκρατίας. Ο Guardian αποκάλεσε εκ των υστέρων το «Die Linke»: μια αχτίδα ελπίδας στο γερμανικό πολιτικό τοπίο, δηλαδή το μοναδικό κόμμα που αρνήθηκε να συντονιστεί με την ξενοφοβική χορωδία. Το Die Linke, το οποίο μόλις πριν από λίγες εβδομάδες φοβόταν ότι δεν θα ξεπεράσει το όριο του 5%, κατάφερε να κερδίσει σχεδόν το 8% των ψήφων στις εκλογές. Έγινε επίσης το πιο δημοφιλές κόμμα μεταξύ των νέων και των ψηφοφόρων που ψηφίζουν για πρώτη φορά – μπροστά από το AfD.

Το θετικό αποτέλεσμα είναι ότι θα έχουμε πλέον μια δημοκρατική και προοδευτική αντιπολίτευση στο επόμενο κοινοβούλιο, αποτελούμενη από τους Πράσινους και το Die Linke, και όχι μόνο μια ακροδεξιά. Δεδομένου ότι δύο μικρότερα κόμματα – το FDP και το BSW – δεν κατάφεραν να εισέλθουν στο κοινοβούλιο, μπορεί τώρα να σχηματιστεί μια δικομματική κυβέρνηση συνασπισμού μεταξύ των Σοσιαλδημοκρατών (SPD) και της Ένωσης του Friedrich Merz του CDU και του βαυαρικού αδελφού κόμματός του, του CSU. Αυτό σημαίνει λιγότερες αντιπαραθέσεις και μεγαλύτερη σταθερότητα από την τρικομματική κυβέρνηση του προηγούμενου λεγόμενου συνασπισμού των φανών (SPD, Πράσινοι, FDP). Και η σταθερότητα είναι απαραίτητη για την εκ νέου οικοδόμηση της εμπιστοσύνης και την επιτυχή αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων που έρχονται.

Ο συνασπισμός CDU και SPD

Ωστόσο, ένας συνασπισμός μεταξύ του CDU και του SPD δεν είναι δεδομένος. Το SPD, το άλλοτε περήφανο κόμμα που μαζί με το CDU κυριάρχησαν στη γερμανική πολιτική μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρίσκεται ακόμη σε κατάσταση σοκ για το αποτέλεσμα. Πολλοί Σοσιαλδημοκράτες φοβούνται ότι η είσοδος στην κυβέρνηση τώρα θα επιταχύνει την αποδυνάμωση του κόμματος. Πολλοί Σοσιαλδημοκράτες θα προτιμούσαν να δουν το κόμμα να ανανεώνεται στην αντιπολίτευση. Αλλά αυτό δεν αποτελεί επιλογή. Όχι όταν δεν υπάρχει άλλος ρεαλιστικός τρόπος σχηματισμού κυβέρνησης εντός του δημοκρατικού τόξου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το SPD θα προσπαθήσει να αυξήσει το τίμημα της κυβερνητικής συμμετοχής. Ένας τρόπος άσκησης πίεσης στο CDU/CSU είναι να εξαρτηθεί μια συμφωνία συνασπισμού από ψηφοφορία των μελών του SPD. Ένας κατανοητός αλλά ριψοκίνδυνος ελιγμός.

Πρόκληση η δημοκρατική ενωμένη Ευρώπη

Αυτό που χρειάζεται τώρα η Γερμανία είναι μια σταθερή κυβέρνηση γρήγορα και μια κυβέρνηση που θα βάζει την Ευρώπη πάνω απ’ όλα. Για να το ξεκαθαρίσουμε: η πρόκληση δεν είναι άλλη από την επιβίωση της δημοκρατικής και ενωμένης Ευρώπης μας. Μετά τις εκλογές στη Γερμανία, η δημοκρατία εξακολουθεί να διακυβεύεται. Οι επιθέσεις στις κοινές ευρωπαϊκές αξίες, στη δημοκρατία μας και στη συνοχή της κοινωνίας μας δεν θα σταματήσουν μόνο επειδή ψηφίσαμε. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια στη Γερμανία θα είναι κρίσιμα και πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι.

Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι η συνεργασία και η συσπείρωση. Μεταξύ των δημοκρατικών κομμάτων, μεταξύ του πολιτικού κατεστημένου και της κοινωνίας των πολιτών, μεταξύ νέων και ηλικιωμένων, πέρα από τα σύνορα, μεταξύ των εθνών και πάνω απ’ όλα μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να έχουμε διαφορετικές απόψεις. Δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να συζητάμε. Η ελευθερία του λόγου αποτελεί θεμελιώδη αξία της δημοκρατίας. Σημαίνει όμως ότι πρέπει να συσπειρωθούμε απέναντι στους εχθρούς της δημοκρατίας. Σημαίνει να παίρνουμε σαφή θέση για τις κοινές ανθρωπιστικές και δημοκρατικές αξίες. Η Γερμανία, ως η πολυπληθέστερη και οικονομικά ισχυρότερη χώρα της Ευρώπης, και η Ελλάδα, ως η γενέτειρα των ευρωπαϊκών αξιών και της δημοκρατίας, έχουν ιδιαίτερη ευθύνη εδώ. Ας αντιμετωπίσουμε και ας ξεπεράσουμε μαζί αυτές τις μεγάλες προκλήσεις.

*Η Regine Schubert είναι διευθύντρια του Ιδρύματος Friedrich-Ebert-Stiftung  στην Ελλάδα