Ζακλίν ντε Ρομιγύ: Η πανανθρώπινη αλήθεια

Η Ζακλίν ντε Ρομιγύ εξελέγη πριν μερικούς μήνες (σ.σ. το Νοέμβριο του 1988) μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Ένα χρόνο μετά την απώλεια της Μαργαρίτας Γιουρσενάρ (σ.σ. Marguerite Yourcenar, 1903-1987, διακεκριμένη γαλλίδα λογοτέχνιδα), είναι η δεύτερη γυναίκα που ανοίγει την πόρτα της Ακαδημίας και κατοχυρώνει τη θέση των γυναικών στο ναό των Αθανάτων. Η Ζακλίν ντε Ρομιγύ δεν είναι μόνο ειδική της ελληνικής αρχαιότητας και του αιώνα του Περικλή. […] Είναι επίσης μια συγγραφεύς με πλατύ πνεύμα και χιούμορ, πράγμα που της επέτρεψε να βρει απήχηση σε πιο ευρύ κοινό από το πανεπιστημιακό.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 16.3.1989, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Πώς συνδεθήκατε με τον ελληνισμό; Τι σας τράβηξε προς την αρχαία ελληνική γλώσσα;

Είχα την τύχη να είμαι στο σχολείο την εποχή που τα κορίτσια μπορούσαν για πρώτη φορά να κάνουν μαθήματα Ελληνικών. Ήμασταν όλες πολύ υπερήφανες και ικανοποιημένες, όχι μόνο την πρώτη χρονιά. Η ελληνική γλώσσα ήταν μια πραγματική ανακάλυψη. Στη συνέχεια πήρα βραβείο για τα Ελληνικά και τα Λατινικά. Αργότερα δεν δίστασα για την επιλογή ανάμεσα στη γαλλική και την ελληνική φιλολογία. Γύρω στα 20 χρόνια μου διάβασα για πρώτη φορά Θουκυδίδη και αποφάσισα να του αφιερώσω την πρώτη πανεπιστημιακή εργασία μου. Και όταν είδα πόσο εκπληκτικοί ήταν οι έλληνες συγγραφείς, δεν θέλησα πια ποτέ να τους εγκαταλείψω.

— Για ποιο λόγο θεωρείτε προσωπικά την ελληνική φιλοσοφία τόσο σημαντική σε σχέση με άλλες φιλοσοφίες; Γιατί, κατά τη γνώμη σας, η ελληνική σκέψη θεωρείται η βάση του Δυτικού μας πολιτισμού;

Δεν κάνω σύγκριση ανάμεσα σε φιλοσοφίες άλλων πολιτισμών που δεν γνωρίζω άλλωστε τόσο καλά. Θα σας πω την εντύπωση τη δική μου και το γιατί η ελληνική φιλοσοφία είναι πρωταρχική για μένα. Για δυο λόγους. Ο πρώτος είναι ιστορικός. Η ελληνική σκέψη ήταν για μας η αρχή, η εφεύρεση, το σημείο εκκίνησης, και δεν μπορούμε να σκεφθούμε καθαρά παρά επιστρέφοντας σε αρκετά μεγάλη κλίμακα σ’ αυτήν. Πιστεύω ότι οι αρχαίοι Έλληνες γενικά —και όχι μόνο στην εποχή του Περικλή— είχαν, αντίθετα με άλλους λαούς που τους περιστοίχιζαν, την επιθυμία να επικοινωνήσουν, να εξηγήσουν, να θέσουν από κοινού —στην αγορά— τη σκέψη και τη φιλοσοφία, που άλλοι θέλησαν να κρατήσουν μυστικά για τους μυημένους. Αυτή ήταν η αυθεντικότητα. Το να θελήσουν να μοιραστούν, να διδάξουν, να κάνουν κατανοητά στους άλλους όσο συνιστούσαν τη γνώση της εποχής. Αυτό είναι το σημαντικό σημείο εκκίνησης. Για μένα το δεύτερο ειδικότερο στοιχείο που με θέλγει είναι η τάση που ξεκινάει από τον Όμηρο να προσεγγίζει η φιλοσοφία το ανθρώπινο, να παίρνει ανθρωπιστικό χαρακτήρα. Στα κλασικά ελληνικά κείμενα δεν μπορεί κανείς να διαβάσει δέκα γραμμές από τον Όμηρο, ούτε από μια αρχαία τραγωδία, χωρίς να έχει την εντύπωση —που είναι η ίδια όταν διαβάζουμε Θουκυδίδη— ότι παραμερίζουμε τα μικροπράγματα, τις ιδιαιτερότητες, τους στενούς εθνικισμούς, και ότι επιδιώκεται να αγγίξει κανείς μια πανανθρώπινη αλήθεια.

— Πώς βρίσκετε το σημερινό πολιτισμό σε σχέση με την κλασική εποχή που σας συναρπάζει; Είναι ένας πολιτισμός σε παρακμή, όπως λέγεται, από την άποψη της ιδεολογίας, των ιδεών, της σκέψης;

Δεν νιώθω σε θέση να κρίνω τον πολιτισμό και την εξέλιξή του. Αν θέλετε, επανέρχομαι στην αρχαία Ελλάδα, γιατί είναι ένας τρόπος για να σας απαντήσω. Όλα δεν ήταν ιδανικά στην αρχαία Ελλάδα, αλλά οι ιδέες είχαν μια μεγάλη δύναμη και καθαρότητα. Έτσι φέτος έκανα μια διάλεξη για την ιδέα της ελευθερίας στην αρχαία Ελλάδα. Είναι προφανές ότι υπήρχαν σκλάβοι. Από την άποψη της εκπλήρωσης της ελευθερίας αυτό μας φαίνεται πολύ λίγο ικανοποιητικό. Αλλά από την άποψη του καθορισμού του ιδανικού μιας δύναμης, μιας ορμής, δεν μπορεί να πούμε κάτι καλύτερο απ’ ό,τι εξέφρασαν για την ελευθερία. Λοιπόν, μου μιλάτε για τους σημερινούς καιρούς και για μένα είναι προφανές ότι υπήρξαν σε σχέση με τα γεγονότα σημαντικές πρόοδοι. Δεν είμαι σίγουρη ότι υπήρξαν σε όλους τους τομείς από την άποψη της ανάλυσης και της λήψης συνείδησης, και εδώ νομίζω ότι μας έχουν ακόμα προσφέρει πολλά οι αρχαίοι. Από την άλλη πλευρά, σε μια εποχή τόσο δύσκολη όσο είναι η δική μας, από την άποψη ακόμα των ανακαλύψεων, των τεχνικών προόδων, των δυσκολιών που συνδέονται με τις μετακινήσεις λαών κ.λπ. έχουμε απόλυτη ανάγκη ηθικής ισορροπίας, που μας λείπει. Πρέπει να το πει κανείς ότι υπάρχει κρίση σήμερα. Είναι πνευματική, στο μέτρο που είναι σημαντικό να λάβει κανείς συνείδηση των ιδεών. Είναι ηθική. Και δε θέλω να πω ότι εκείνη την εποχή ήταν καλύτεροι από εμάς, γιατί αυτό δεν στέκει, οι πολιτισμοί εξελίσσονται. Αλλά με την καθαρότητα στη διατύπωση του ιδανικού οι αρχαίοι έχουν ακόμα να μας προσφέρουν πολλά. Από την άλλη πλευρά, ο κόσμος των πόλεων ήταν τότε μικρός, και σήμερα κινδυνεύουμε να χάσουμε την αίσθηση ορισμένων πραγμάτων, όπως της κοινής ζωής, της προσοχής του άλλου κ.λπ., που βρίσκαμε τότε. Δεν ξέρω αν τα εύρισκε κανείς στην πραγματικότητα, αλλά η πραγματικότητα δεν με αφορά, προτιμώ την ιδέα από την πραγματικότητα. Πιστεύω ότι η ιδέα προηγείται.

*Αποσπάσματα από συνέντευξη που είχε παραχωρήσει η Ζακλίν ντε Ρομιγύ στη δημοσιογράφο και λογοτέχνιδα Ήρα Φελουκατζή (1943-2023) το Μάρτιο του 1989, στο Παρίσι. Το κείμενο της συνέντευξης υπό τον τίτλο «Ζακλίν ντε Ρομιγύ – Μια ελληνίστρια στη Γαλλική Ακαδημία» είχε δημοσιευτεί στον «Ταχυδρόμο» της 16ης Μαρτίου 1989.

Η γαλλίδα Ζακλίν ντε Ρομιγύ (Jacqueline de Romilly), ελληνίστρια με διεθνή αναγνώριση, γεννήθηκε στις 26 Μαρτίου 1913 και απεβίωσε στις 18 Δεκεμβρίου 2010.

Η Ρομιγύ, η δεύτερη μόλις γυναίκα που κατέστη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, ανάλωσε το μακρότατο βίο της στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και σκέψης.

Η ζωή της Ρομιγύ, που το 1995 πολιτογραφήθηκε Ελληνίδα, ήταν μια αδιάκοπη σειρά συγγραφής και διδασκαλίας.