Βασίλης Ρώτας: Ο χαριστής

«Άιντε, σε καρτεράν,
μπάρμπα Βασίλη,
να ξαποστάσεις και να
ξεδιψάσεις στην Πηγή
των Αθανάτων,
αφήνοντας στον κόσμο
το εγερτήριο λαϊκό σου
τραγούδι
για τη μεγάλη μάχη της
Ειρήνης»

Γιάννης Ρίτσος, από το ποίημά του «Ο μπάρμπα Βασίλης ο Αβασίλευτος», γραμμένο για τον θάνατο του Β. Ρώτα (1977).

Καθώς αναπολώ τον Βασίλη Ρώτα —που έκλεισαν εφέτος 20 χρόνια απ’ τον θάνατό του— έρχεται στο νου ένα του ποίημα, γραμμένο τον καιρό της αιχμαλωσίας του στο Γκέρλιτς, αν δεν κάνω λάθος. Έχει τον τίτλο «Χαριστής» κι αρχίζει έτσι:

«Ελάτε, φίλοι· σήμερα χαρίζω
το βιο μου, ό,τι έχω αγαπητό·
τους θησαυρούς μου
απλόχερα χαρίζω
κι απ’ το παράθυρο πετώ·
φίλοι, χαρίζω!»

Δεν είναι τυχαίο, βέβαια, που το ποίημα έχει γραφτεί σε πρώτο πρόσωπο: έτσι ήταν πάντα ο αξέχαστος μπάρμπα Βασίλης — χαριστής, γενναιόδωρος, να σκορπίζει απλόχερα το πνευματικό βιος του, με τη γραφή και το λόγο, σε στίχο και σε πεζό, σε θέατρο και σε στοχασμό, σε μεγάλους και μικρούς. Μ’ έναν αμετακίνητο στόχο: την ουσιαστική παιδεία και άνοδο του λαού μας. Και μ’ εργαλείο του πολυάκριβο, του λαού τη γλώσσα, όσο πιο ατόφια, όσο πιο αμόλευτη από φραγκολεβαντίνικα μπολιάσματα και μαϊμουδίσματα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 16.11.1997, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το παιδί απ’ το Χιλιομόδι, στη μακριά και πολυτάραχη ζωή του, στάθηκε ένας πλήρης πνευματικός άνθρωπος, καλλιεργώντας όλα τα είδη του λόγου: ποίηση, διηγηματογραφία, θέατρο, κριτική, δοκίμιο. Στρατευμένος δέκα ολόκληρα χρόνια —στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη Μικρασία— έμεινε ισόβιος πνευματικός στρατευμένος στην υπηρεσία της τέχνης και του τόπου.

Στου λαού την παίδευση και την κοινωνική και πνευματική πρόοδο αποσκοπούσε, σε όλα του τα «εγχειρήματα» και σ’ όλες τις φάσεις της πορείας του. […]

Εκείνος ο τόσο μειλίχιος και γελαστός στις προσωπικές επαφές του, γινόταν βίαιος, σκληρός, ανελέητος, σαρδονικός, όταν έγραφε και πάλευε για ό,τι τον πονούσε, αλύγιστος και ασυμβίβαστος.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 16.11.1997, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Για τον Βασίλη Ρώτα, εν αρχή ην ο λαός: αυτός (πρέπει να) είναι η πηγή παράδοσης και γλώσσας, αυτός (πρέπει να) είναι και ο δέκτης.

Η λαϊκή παράδοση πρόσφερε στον Ρώτα τον πλούτο των θεμάτων της — η λαϊκή γλώσσα τού χάρισε το αναντικατάστατο όργανο για να εκφρασθεί και να την υπηρετήσει. […] Από εκεί διέπλασε τον δικό του προσωπικό λόγο — ευθύ αλλά παλλόμενο, λιτό αλλά καίριο, περιπαθή αλλά και σαρκαστικό. Για να μιλήσει στον λαό, να του τραγουδήσει, να τον τραγουδήσει.

[…]

O Βασίλης Ρώτας στα ελεύθερα βουνά του ΕΑΜ (φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή)

Είκοσι χρόνια μετά την αποχώρησή του στον κόσμο των σκιών, ο Βασίλης Ρώτας μένει στη μνήμη και στην καρδιά μας, ο «ποιητής» με την πλατύτερη έννοια του όρου, ο τραγουδιστής και ο διδάχος, ο αγωνιστής και περγελαστής (σ.σ. αυτός που εμπαίζει και περιγελά τους άλλους, χλευαστής), ο «καλός σπορέας», που ο μόχθος του κάρπισε και κάρπισε.

Άρχισα με λίγους στίχους του. Με δικούς του στίχους και θα τελειώσω. Απ’ το ποίημά του «Αν είσαι θάλασσα». Είναι γραμμένο για κάποιαν αγαπημένη, βέβαια, αλλά θα μπορούσε θαυμάσια να είχε γραφτεί για την άλλη του αγάπη, τη μεγάλη και ανέσπερη: το λαό. Τελειώνει έτσι:

«Δίνω και παίρνω, είσαι
το ζύγι,
και του στραβού ’σαι το
παιδί
— δο μου το χέρι σου κι
οδήγει,
πιστή χαρά σ’ ακολουθεί».

*Αποσπάσματα από κείμενο του Μάριου Πλωρίτη για τον Βασίλη Ρώτα. Έφερε τον τίτλο Μπάρμπα Βασίλης, ο πνευματικός «καπετάνιος» και είχε δημοσιευτεί στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την Κυριακή 16 Νοεμβρίου 1997.

Ο μπαρμπα-Βασίλης Ρώτας γεννήθηκε στο Χιλιομόδι Κορινθίας στις 5 Μαΐου (23 Απριλίου με το παλαιό ημερολόγιο) 1889 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 30 Μαΐου 1977.

O Ρώτας υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα: ποιητής, δοκιμιογράφος, μεταφραστής, θεατρικός συγγραφέας, θιασάρχης και σκηνοθέτης.

Μαρξιστής και συνεπής αγωνιστής, ο Ρώτας εντρύφησε στη μελέτη του θεάτρου και του λαϊκού πολιτισμού.

Σύντροφός του υπήρξε επί μακρόν η συγγραφέας Βούλα Δαμιανάκου.

Ο Βασίλης Ρώτας και η Βούλα Δαμιανάκου το 1953