Γιατί η αφθονία ίσως είναι το «εισιτήριο» για την καταστροφή της ανθρωπότητας

Το δίχως άλλο η ανθρωπότητα έχει σημειώσει τεράστιες προόδους στη διαχείριση συγκρούσεων που ταλάνιζαν για αιώνες τον πλανήτη ενώ φαινομενικά έχει επιτευχθεί κάποια αναδιανομή πλούτου σύμφωνα με ειδικούς. Ωστόσο, κάτι δεν πάει καθόλου καλά.

Επαναστατικές αλλαγές ήταν αυτές που δημιούργησαν σύγχρονες συνθήκες μερικής υλικής ευημερείας και σε μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού ακόμα και ευμάρεια.

Μεταξύ αυτών είναι η μείωση των γεννήσεων, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, η οικονομική-τεχνολογική επανάσταση που βελτίωσε μαζικά τις γεωργικές αποδόσεις και τη διαθεσιμότητα τροφίμων, η επανάσταση στην πληροφόρηση, η δημιουργία διεθνών και η εμφάνιση των πυρηνικών όπλων που κατέστησαν απαγορευτικό το κόστος των πολέμων.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον Φράνσις Γκάρβιν καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς των ΗΠΑ, αυτή η επιτυχία στη δημιουργία ενός πιο ευημερούντος, ενημερωμένου και ασφαλούς κόσμου έχει, απροσδόκητα, δημιουργήσει ένα εντελώς νέο σύνολο πλανητικών προκλήσεων που, αν δεν επιλυθούν, απειλεί με καταστροφή, αν όχι με ανθρώπινη εξαφάνιση.

Ποια είναι λοιπόν ακριβώς τα προβλήματα της αφθονίας; Όπως εξηγεί σε άρθρο του στο αμερικανικό περιοδικό Foreign Policy, η τρέχουσα παγκόσμια τάξη πραγμάτων παράγει μεγάλη υλική παραγωγή, που δημιουργείται από την αύξηση της παγκόσμιας ανταλλαγής, αλλά η δίκαιη κατανομή της μεταξύ και μεταξύ των πληθυσμών είναι αμφιλεγόμενη.

Ο Αμερικανός καθηγητής επισημαίνει πως ένα βασικό χαρακτηριστικό της εποχής της αφθονίας είναι η εξαιρετική ικανότητα να μετακινούνται τεράστιες ποσότητες ιδεών, χρημάτων, αγαθών και ιδιαίτερα ανθρώπων σε όλο τον κόσμο γρήγορα, ανεξαρτήτως συνόρων και εδαφών.

Αυτή η τεράστια ευημερία που δημιουργείται από την άνοδο του εμπορίου και της βιομηχανικής ανδρείας έχει δημιουργήσει σοβαρούς κινδύνους

Αλλά αυτή η επανάσταση στη μετάδοση δεν επιτρέπει απλώς στους καλούς πολίτες και τα προϊόντα να μετακινούνται σε όλο τον κόσμο: ανεπιθύμητοι παράγοντες – από παθογόνους παράγοντες έως τρομοκράτες έως κακές ιδέες – μπορούν επίσης να κινηθούν πολύ πιο γρήγορα και αβίαστα, συχνά με καταστροφικές συνέπειες. Οι προσδοκίες έχουν επίσης αυξηθεί δραματικά ενώ έμειναν ανεκπλήρωτες.

Ενώ η εποχή της αφθονίας έχει προωθήσει την ανεκτικότητα και τη ριζοσπαστική ατομικότητα, έχει επίσης υπονομεύσει την κοινωνική συνοχή και έχει αποδυναμώσει την αίσθηση του κοινού σκοπού που απαιτείται για την αντιμετώπιση βασικών προκλήσεων.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς Τζόναθαν Μπέικ και Νίλς Γκίλμαν που επικαλείται ο Γκάρβιν, ο κατάλογος των απειλών για την ανθρώπινη ευημερία, τη ζωή και τον ίδιο τον πλανήτη που δημιουργούνται από την αφθονία είναι τρομακτικός: «κλιματική αλλαγή, πανδημικές ασθένειες, στρατοσφαιρικό όζον εξάντληση, φόρτωση ατμοσφαιρικού αερολύματος, διαστημικά σκουπίδια, αυξανόμενη αντοχή στα αντιβιοτικά, απώλεια βιοποικιλότητας, ανθρωπογενείς γενετικές διαταραχές, μείωση της υγείας του εδάφους, διαταραγμένοι κύκλοι αζώτου και φωσφόρου, εξάντληση γλυκού νερού, οξίνιση των ωκεανών, ωκεάνια πλαστικά—και ίσως ακόμη και αναδυόμενες τεχνολογίες βιομορφοποίησης, όπως και τεχνητή νοημοσύνη».

Οι κυρίαρχοι κανόνες και οι θεσμοί που αναπτύχθηκαν για να δαμάσουν επιτυχώς τη σπανιότητα έχουν εκτεθεί ως ακατάλληλοι για να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες προκλήσεις, δημιουργώντας μια κρίση πολιτικής νομιμότητας και πυροδοτώντας την πόλωση.

Αυτή η τεράστια ευημερία που δημιουργείται από την άνοδο του εμπορίου και της βιομηχανικής ανδρείας έχει δημιουργήσει σοβαρούς κινδύνους κλιματικών, οικολογικών, μεταναστευτικών ροών και καταστροφών για τη δημόσια υγεία.

Η εμφάνιση νέων τεχνολογιών, που αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό στον ιδιωτικό τομέα, έλυσε αναρίθμητα προβλήματα, δημιουργώντας παράλληλα τρομακτικά νέα. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Γκάρβιν, ένας απεριόριστος όγκος δεδομένων και πληροφοριών, που δεν διαμεσολαβούνται πλέον από κληρονομικούς θεσμούς, δημιουργεί διαφορετικούς αν και εξίσου μεγάλους κινδύνους όπως οι σπάνιες πληροφορίες που ελέγχονται από θρησκευτικά ιδρύματα ή το κράτος.

Τι κάνουν όμως οι ηγέτες

Την ίδια στιγμή όμως γιατί οι ηγέτες δεν μπορούν να διαχειριστούν αυτές τις καταστάσεις. Σε μια εποχή όπου η αυτοκρατορία, η λεηλασία και η κατάκτηση δεν έχουν νόημα, ο Αμερικανός συγγραφέας και ακαδημαϊκός αναρωτιέται πως πρέπει να κατανοήσουμε τις τρέχουσες φρικαλεότητες στην Ουκρανία, τη Λωρίδα της Γάζας και όχι μόνο.

«Γιατί οι ηγετικές δυνάμεις φαινομενικά επικεντρώνονται σε ζητήματα που είχαν απήχηση στον κόσμο των στερήσεων, ιδιαίτερα στον ανταγωνισμό και τον πόλεμο των μεγάλων δυνάμεων, ενώ προσφέρουν ανεπαρκείς απαντήσεις στα πιεστικά ζητήματα που δημιουργούνται από έναν κόσμο της αφθονίας;» λέει και δίνει ο ίδιος τρεις βασικούς λόγους.

Πρώτον, τόσο οι πόλεμοι των ΗΠΑ μετά την 11η Σεπτεμβρίου στην ευρύτερη Μέση Ανατολή όσο και η η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αντανακλούν κακές στρατηγικές αποφάσεις που βασίζονται σε βαθιές παρερμηνείες της φύσης της εξουσίας και των κινήτρων του σύγχρονου διεθνούς συστήματος, παρανόηση της αυξημένης δυσκολίας και της μειωμένης ανταμοιβής για τη χρήση βίας για την κατάκτηση εδαφών ή την υποταγή μη συνεργάσιμων πληθυσμών στην εποχή της αφθονίας.

Δεύτερον, για τον Αμερικανό ακαδημαϊκό είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχουν πολλές αιτίες πολέμου και συγκρούσεων πέρα από τη λεηλασία και την αυτοκρατορική κατάκτηση. Συγκεκριμένα, λέει πως πρέπει να κάνουμε διάκριση μεταξύ των παλαιότερων αυτοκρατορικών κατακτήσεων και του αλυτρωτισμού, ή της πεπερασμένης επιθυμίας ενός κράτους να διεκδικήσει εκ νέου εδάφη που πιστεύει ότι έχει χάσει άδικα.

Οι στρατηγικές των μεγάλων δυνάμεων στον πλανήτη ωθούνε προς την επικίνδυνη κατεύθυνση τις εξελίξεις διεθνώς.

«Τα πιο επικίνδυνα μέρη στον κόσμο -Κασμίρ, η Κορεατική Χερσόνησος, η Μέση Ανατολή και το Στενό της Ταϊβάν- είναι συχνά όπου τα κράτη είναι πρόθυμα να πολεμήσουν, με μεγάλο κόστος, για να ανακτήσουν εδάφη που πιστεύουν ότι είναι φυσικά και ιστορικά δικό τους. Αν και μπορεί να φαίνονται παρόμοια, η αυτοκρατορική κατάκτηση και ο αλυτρωτισμός οδηγούνται από σημαντικά διαφορετικούς παράγοντες και δυνάμεις, διαμορφώνονται από διαφορετικούς υπολογισμούς κόστους-οφέλους και απαιτούν διαφορετικές μεγάλες στρατηγικές απαντήσεις» εξηγεί.

Φερ’ ειπείν, αναξαρτήτως των κινήτρων της Κίνας, οι μεταβαλλόμενες συνθήκες που δημιουργούνται από την εποχή της αφθονίας καθιστούν πολύ απίθανη την επιστροφή σε μια αυτοκατορία παρόμοιας με τη Γαλλία του Ναπολέοντα ή της ναζιστικής Γερμανίας, εκτιμά ο Γκάρβιν.

Τρίτον, ο Γκάρβιν θεωρεί ότι χρειάζεται λίγος χρόνος —μερικές φορές δεκαετίες— για να καταλάβουν οι άνθρωποι, οι θεσμοί και τα κράτη πότε έχουν αλλάξει το περιβάλλον και οι περιστάσεις τους και να επικαιροποιήσουν ανάλογα τις υποθέσεις, τους εννοιολογικούς φακούς και τις πρακτικές πολιτικής τους.

Ωστόσο, προειδοποιεί ότι αυτή η μυωπία μπορεί να έχει μεγάλο κόστος. «Οι σημερινοί ηγέτες μπορεί να μοιράζονται τα χαρακτηριστικά των τραγικών προκατόχων τους τις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αντιμέτωποι με έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο και παγκόσμια φαινόμενα που δεν καταλαβαίνουν, επαναπαύονται στις μακροχρόνιες, ανείπωτες και συχνά ανεξέταστες πεποιθήσεις τους για το πώς ο κόσμος πρέπει να λειτουργεί, σε αντίθεση με την προσπάθεια να κατανοήσουμε καλύτερα πώς λειτουργεί ο κόσμος».

Όσο τρομακτικά κι αν είναι τα προβλήματα της έλλειψης και οι γεωπολιτικές συμπεριφορές που εξαπολύουν, τουλάχιστον είναι γνωστά. Οι ηγετικές δυνάμεις και οι ηγέτες και οι θεσμοί τους κατανοούν πώς να παίξουν το πολιτικό παιχνίδι των μεγάλων δυνάμεων που κυριάρχησε στο παρελθόν.

Τα προβλήματα της αφθονίας και οι απαιτούμενες λύσεις είναι άγνωστα, αποπροσανατολιστικά και ενοχλητικά. Ωστόσο, ένας πλανήτης που λιώνει, μαζικές μεταναστεύσεις, μια άλλη ακόμη πιο θανατηφόρα πανδημία, αποσταθεροποιητικές νέες τεχνολογίες και οι ανισότητες ως προς την εμφάνιση του καρκίνου, της βαθιάς πόλωσης και του κοινωνικοπολιτισμικού κατακερματισμού και αποξένωσης απειλούν τις ΗΠΑ και τον πλανήτη πολύ περισσότερο από τον επεκτατισμό των βιομηχανικών κρατών των αρχών του 20ου αιώνα, προειδοποεί ο ίδιος.