Νόρμαν Τζούισον: Ο «βιολιστής» της έβδομης τέχνης δεν είναι πια εδώ

Ο Νόρμαν Τζούισον, ο οποίος ως σκηνοθέτης διέθετε ένα ευρύ φάσμα που αντανακλάται στις τρεις ταινίες που του χάρισαν υποψηφιότητες για Όσκαρ καλύτερης σκηνοθεσίας – το κοινωνικό δράμα «Ιστορία ενός Εγκλήματος» το μεγάλου προϋπολογισμού μιούζικαλ «Ο βιολιστής στη στέγη» και τη ρομαντική κωμωδία «Κάτω από τη λάμψη του φεγγαριού» πέθανε το Σάββατο στο σπίτι του. Ήταν 97 ετών.

«Οι ταινίες που αφορούν τα πολιτικά δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη είναι οι αγαπημένες μου»

Ο θάνατος του επιβεβαιώθηκε από τον εκπρόσωπο της οικογένειας, Τζεφ Σάντερσον. Ο ίδιος αρνήθηκε να αναφέρει πού διέμενε ο Τζιούισον, λέγοντας ότι η οικογένεια ζήτησε να τηρηθεί το απόρρητο.

«Με τον Νόρμαν υπάρχει πάντα πολύ γέλιο»

Ο Τζιούισον, του οποίου η καριέρα ξεκίνησε από την καναδική τηλεόραση και κράτησε περισσότερα από 50 χρόνια, ήταν, όπως ο στενός του φίλος Σίντνεϊ Λούμετ και λίγοι ακόμη σκηνοθέτες, γνωστός για την παραγωγή ταινιών που πραγματεύονταν κοινωνικά ζητήματα. Η πιο διάσημη από αυτές ήταν το «Ιστορία ενός εγκλήματος» (1967), μια από τις πρώτες του ταινίες και η πρώτη του ταινία που κέρδισε Όσκαρ.

Renowned Canadian film director Norman Jewison dies at 97 https://t.co/z6JoPGddfO

— BBC News (World) (@BBCWorld) January 22, 2024

Η ιστορία των φυλετικών συγκρούσεων στον αμερικανικό Νότο, μέσα από ένα μυστήριο δολοφονίας που φέρνει σε επαφή έναν μαύρο ντετέκτιβ της Φιλαδέλφειας (Sidney Poitier) και έναν λευκό αρχηγό της αστυνομίας του Μισισιπή (Rod Steiger), το «Ιστορία ενός Εγκλήματος» δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο: Έκανε πρεμιέρα λίγες εβδομάδες μετά την έξαρση της ρατσιστικής βίας στο Ντιτρόιτ και το Νιούαρκ. Απέσπασε πέντε βραβεία Όσκαρ, μεταξύ των οποίων και καλύτερης ταινίας και καλύτερου ηθοποιού για τον Steiger.

Από την παιδική του αγάπη για τον κινηματογράφο, τις ραδιοφωνικές εκπομπές και το βαριετέ, ανακάλυψε το ενδιαφέρον του για τη συγγραφή και την ερμηνεία

Ο Poitier ήταν ένας από τους πολλούς ηθοποιούς που είχαν καλές αναμνήσεις από τη συνεργασία τους με τον κ. Τζούισον. «Δίνει χώρο στους ηθοποιούς του και τους κρατάει όσο πιο ήρεμους μπορεί, γιατί είναι πιο εύκολο να μιλήσεις μαζί τους όταν είναι ήρεμοι», δήλωσε στους New York Times το 2011.

«Ένας σκηνοθέτης πρέπει να κρατάει τους ηθοποιούς σε εγρήγορση όσο η κάμερα λειτουργεί, αλλά όταν τελειώνει η σκηνή, πρέπει να χαλαρώνουν, χωρίς να έχουν τίποτα στο μυαλό τους. Δεν γίνεται να υπάρχει συνεχώς σοβαρότητα. Και με τον Νόρμαν, υπάρχει πάντα πολύ γέλιο».

«Παρείσακτος»

Ο Τζούισον έχασε το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας για το «Ιστορία ενός Εγκλήματος» από τον Μάικ Νίκολς, ο οποίος το κέρδισε για το «Πρωτάρης», και δεν κέρδισε ποτέ Όσκαρ σκηνοθεσίας. Όμως οι ταινίες του και οι ηθοποιοί που συμμετείχαν σε αυτές απέσπασαν πολλά Όσκαρ και 46 υποψηφιότητες.

Ο κ. Τζιούισον είπε κάποτε: «Οι ταινίες που αφορούν τα πολιτικά δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη είναι οι αγαπημένες μου». Απέδωσε την προτίμηση του για τέτοιες ταινίες στην αίσθηση ότι ήταν μια ζωή «παρείσακτος».

Ο Νόρμαν Φρέντερικ Τζιούισον γεννήθηκε στις 21 Ιουλίου 1926 στο Τορόντο, όπου οι γονείς του, η Ντόροθι (Γουίβερ) και ο Πέρσι Τζιούισον, διατηρούσαν ένα κατάστημα ξηρών καρπών κάτω από το διαμέρισμά τους. Από την παιδική του αγάπη για τον κινηματογράφο, τις ραδιοφωνικές εκπομπές και το βαριετέ, ανακάλυψε το ενδιαφέρον του για τη συγγραφή και την ερμηνεία

«Συναισθηματικός»

Ο Καναδός ιστορικός της τέχνης George Melnyk είχε  χαρακτηρίσει το έργο του Τζιούισον ως «γενικά δυσδιάκριτο από τον υπόλοιπο καλοφτιαγμένο mainstream αμερικανικό κινηματογράφο», σημειώνοντας την έλλειψη μιας αυθεντικής υπογραφής.

Ο σκηνοθέτης Κουέντιν Ταραντίνο αξιολόγησε την ταινία «Πυγμή» ως ένα «άνοστο έπος» που μοιάζει με «μια περικομμένη τηλεοπτική μίνι σειρά της δεκαετίας του ’70».

Στο ντοκιμαντέρ του σκηνοθέτη Douglas Jackson του National Film Board of Canada Norman Jewison, Film Maker (1971), ο Τζιούισον σημειώνει ότι «δεν είναι διανοούμενος κινηματογραφιστής» αλλά «συναισθηματικός».

Director Norman Jewison: a life in pictures https://t.co/wisGhSDJ4K

— Guardian US (@GuardianUS) January 23, 2024

Αν και αυτή η περιγραφή μπορεί να φαίνεται αυτονόητη σε όποιον γνωρίζει τις συναισθηματικά ηχηρές ταινίες του Τζιούισον, υποδηλώνει μια προσέγγιση στην κινηματογραφική δημιουργία που επικεντρωνόταν στο αποτελεσματικό σενάριο και στις δυνατές ερμηνείες. Άλλωστε πολλές από τις ταινίες του βασίζονταν σε θεατρικά έργα ή διασκευές του Μπρόντγουεϊ.

Όπως φαίνεται στο ντοκιμαντέρ του Τζάκσον, που γυρίστηκε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του «Βιολιστή στη στέγη», ο Τζούισον εστίαζε υπερβολικά στις αποχρώσεις, τις λεπτομέρειες και τον αντίκτυπο των ερμηνειών των ηθοποιών. Το ντοκιμαντέρ δείχνει τον Τζιούισον να ξεφαντώνει με τις λεπτομέρειες της ερμηνείας – πού χτυπά η παύση, η ανάσα ή η προφορά σε μια ατάκα.

Αυτή η έμφαση ίσως να οφείλεται στην πρώιμη εκπαίδευση του ως ηθοποιός ή στην είσοδο του στη δημιουργία κωμικών ταινιών, όπου ο συγχρονισμός ήταν ανέκαθεν το παν.

*Με πληροφορίες από New York Times | The Conversation | Kεντρική φωτογραφία θέματος: Ο Νόρμαν Τζιούισον στα γυρίσματα της ταινίαςΟ βιολιστής στη στέγη, 1971 | Norman Jewison: A Director’s Life).