Όσκαρ Ουάιλντ: Θύμα του ίδιου του εαυτού του

[…]

Αν ο Όσκαρ Ουάιλντ, τον οποίον ο Μπέρναρ Σω είχε χαρακτηρίσει «γίγαντα», γίγαντα με περίεργες αδυναμίες, είχε δείξει την ίδια αδιαφορία στις προκλήσεις του μαρκησίου ντε Κουήνσμπερυ όπως είχε συμβεί προηγουμένως και με τις προκλήσεις του πατέρα του νεαρού λόρδου Άλφρεντ Ντάγκλας, η υπόθεσις δεν θα είχε πάρει τον δρόμο που ωδήγησε στην καταστροφή του. Πράγματι ο λόρδος Ντάγκλας είχε πληρώσει μερικούς επαγγελματίες πυγμάχους «για να δώσουν ένα μάθημα» στον διαφθορέα του γυιου του, και αργότερα, στο τέλος μιας θεατρικής παραστάσεως, του είχε στείλει αντί για άνθη ένα μπουκέτο από καρότα. Ο Ουάιλντ όμως είχε αποφύγει και τις δυο φορές να απαντήση. Αντιθέτως στην περίπτωση του μαρκησίου ντε Κουήνσμπερυ αποφάσισε να αντιδράση. Αγνοώντας τις συμβουλές των φίλων του και παρασυρθείς από την επιμονή του νεαρού φίλου του, κατέθεσε μήνυσιν επί συκοφαντία. Ήταν το μόνο που δεν έπρεπε να κάνη.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 10.3.1956, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ας αρχίσωμε όμως την ιστορία από την αρχή, παρουσιάζοντας τον θλιβερό ήρωα αυτής της καταπληκτικής ιστορίας: τον Όσκαρ Φίνγκαλ Ο’Φλάερτυ Ουάιλς Ουάιλντ. Αργότερα ο ποιητής θα εγκαταλείψει την πληθώρα των ονομάτων, γιατί όπως ο ίδιος έλεγε: «Όταν είναι κανείς άγνωστος, τα πολλά ονόματα μπορεί να είναι χρήσιμα. Όσο όμως γίνεται διάσημος, εγκαταλείπει μερικά…» Και το γεγονός ότι ο Ουάιλντ περιωρίσθη μόνο στο όνομα Όσκαρ αποδεικνύει σε ποιο σημείο διασημότητος είχε φθάσει.

Ο Ουάιλντ γεννήθηκε στο Δουβλίνο στις 16 Οκτωβρίου 1854. Νέος ακόμη ταξίδευσε στην Ανατολή και ασχολήθηκε με την αρχαιολογία. Εν συνεχεία τελείωσε τις ιατρικές σπουδές του στο Λονδίνο και στη Βιέννη. Ως χειρουργός οφθαλμίατρος απέκτησε καλή φήμη, αλλά η ηφαιστειώδης του ιδιοσυγκρασία τον παρασύρει. Έτσι, μια ημέρα χλωροφορμεί μια νεαρή άρρωστη που είχε έλθει να τον συμβουλευθή και την βιάζει. Αυτό του στοιχίζει την πρώτη του δίκη. Έκτοτε αρχίζει να πληρώνη την κληρονομική ανωμαλία που θα του στοιχίσει την τιμή του και θα του προξενήσει τόσες περιπέτειες. Η μητέρα του ήθελε κορίτσι και για να παρηγορηθή έντυνε τον Όσκαρ γυναικεία. Αυτή την προτίμησι προς τα γυναικεία φουστάνια ο Ουάιλντ θα την ακολουθήσει για πολύ καιρό. Ως έφηβος, όμως, δείχνει ενδιαφέρον για τις γυναίκες και δεν παρουσιάζει ακόμη καθαρά τάσεις διαστροφής. Αποφασιστική επίδρασι στην σεξουαλική διαστροφή του φαίνεται ότι είχε το πέρασμά του από την Οξφόρδη.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 10.3.1956, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στις 29 Μαρτίου 1884 παντρεύεται με μια ωραία γυναίκα με μεγάλη προίκα. Γρήγορα, όμως, ο Ουάιλντ υποστηρίζει ότι «βάσις του γάμου είναι η αμοιβαία παρεξήγησις». Με τέτοιες αρχές ήταν φυσικό ο Ουάιλντ να μην γίνη ποτέ ο ιδεώδης οικογενειάρχης. Αυτό όμως δεν τον εμποδίζει να αποκτήση παιδιά, τον Κάρολο και την Βίβιαν. Την εποχήν εκείνη, περί το 1886, διαπιστώνει ότι δεν είχε θεραπευθεί από μια παλαιά συφιλίδα. Και τότε αρχίζει να εκδηλώνεται η σεξουαλική του διαστροφή.

Το 1891 δημοσιεύει «Το Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ», που προκαλεί σκάνδαλο. Μετά γράφει μερικά θεατρικά έργα, από τα οποία «Η Βεντάλια της Λαίδης Γουίντερμηρ» σημειώνει μεγάλη επιτυχία. Το 1895 δύο θέατρα παίζουν ταυτοχρόνως δύο έργα του: «Ένας ιδανικός σύζυγος» και «Η σημασία να είναι κανείς σοβαρός», που αποτελεί πραγματικό αριστούργημα.

«Ο ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 11.8.1967, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η επιτυχία του, όμως, ενοχλεί μια κοινωνία που δεν παραδέχεται το ειρωνικό του ύφος, την αναίδειά του και προπαντός το ταλέντο του. Η κοινωνία του Λονδίνου, πολύ πουριτανική και υποκριτική, θεωρεί τον Ουάιλντ σαν ένα παράσιτο, φιλόδοξο και σνομπ, που επιδιώκει να σκανδαλίση την κοινή γνώμη. Έτσι ο Ουάιλντ συγκεντρώνει το μίσος και τον φθόνο. Αποκτά έναν απίστευτο αριθμό θανάσιμων εχθρών, που ζητούσαν την ευκαιρία να τον γονατίσουν. Και η ευκαιρία αυτή παρουσιάστηκε όταν ανεκάλυψαν την αδυναμία του: τον νεαρό λόρδο Άλφρεντ Ντάγκλας. Την εποχή της γνωριμίας του με τον Ουάιλντ ο λόρδος Άλφρεντ Ντάγκλας ήταν είκοσι ετών. Η διαστροφή του νεαρού λόρδου είχε εκδηλωθεί απροκάλυπτη από την εποχή που φοιτούσε στην Οξφόρδη. Ήταν τόσο το θράσος του, που είχε σκανδαλίσει ακόμα και τον Αντρέ Ζιντ, όταν κάποτε συναντήθηκαν στο Αλγέρι. Και είναι γνωστό ότι τον Αντρέ Ζιντ δύσκολα μπορούσαν να τον σκανδαλίσουν παρόμοιες καταστάσεις…

Ο Ουάιλντ είναι την εποχή εκείνη διάσημος, και ο νεαρός λόρδος κολακεύεται από τον θαυμασμό που του εκδηλώνει. Η πνευματική γοητεία του ποιητού και η γενναιοδωρία του κάνουν τον λόρδο Ντάγκλας αχώριστο σύντροφό του. Η φιλία όμως αυτή αποδεικνύεται μοιραία για τον Ουάιλντ, και ο διεφθαρμένος λόρδος παρασύρει τον ποιητή στον χαμό. Ίσως όμως, παρά τις προσβολές του πατέρα του νεαρού λόρδου, τις οποίες ο Ουάιλντ αγνοούσε συστηματικά, η υπόθεσις να μην είχε εξελιχθεί τόσο τραγικά, αν ο Ουάιλντ δεν είχε παρασυρθεί από τον «κολασμένο» Άλφρεντ Ντάγκλας και δεν είχε καταθέσει την μήνυσιν επί συκοφαντία.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 12.8.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η δίκη που επηκολούθησε στάθηκε ευνοϊκή για τον Ουάιλντ. Το δικαστήριο παρεδέχθη ότι υπήρχε συκοφαντία και ο μαρκήσιος ντε Κουήνσμπερυ κατεδικάσθη. Αυτό όμως υπήρξε η χαριστική βολή. Γιατί αργότερα, όταν η δίκη επανελήφθη λόγω μιας παραλείψεως της διαδικασίας, ο μαρκήσιος, περιστοιχιζόμενος από τους καλύτερους δικηγόρους, κατώρθωσε να αποσπάση το δικαίωμα να αποδείξη την κατηγορία του. Επηκολούθησε τότε μια παρέλασις μαρτύρων, αμφιβόλου αξιοπιστίας, και το σκάνδαλο που είχε συστηματικά οργανωθεί ξέσπασε. Ψευδομάρτυρες, δωροδοκημένοι υπηρέτες, οι πάντες κατέθεσαν εναντίον του Ουάιλντ. Και η δεύτερη δίκη άρχισε.

Έχουν μείνει ιστορικές μερικές από τις απαντήσεις του Ουάιλντ στα ερωτήματα των δικαστών κατά την δεύτερη αυτή δίκη. Όταν π.χ. τον ρώτησαν για κάποιο έργο του αν είναι πράγματι ανήθικο, απάντησε: «Κάτι χειρότερο, είναι κακογραμμένο». Σε άλλη πάλι περίπτωσι προκαλεί το γενικό γέλιο βεβαιώνοντας ότι δεν αγαπάει κανέναν εκτός από τον ίδιον τον εαυτό του. Όταν ο δικαστής τού λέει ότι μια επιστολή του προς τον νεαρό λόρδο είναι πράγματι περίεργη, απαντά: «Τίποτα από όσα κάνω δεν είναι κοινό». Πολλές φορές όμως η κατάχρησις του πνεύματος τον κάνει αδέξιο. Σε μια στιγμή που τον κατηγορούν ότι είχε σχέσεις με κάποιον από τους υπηρέτες του λόρδου Ντάγκλας, απαντά: «Α, όχι… ο άνθρωπος αυτός ήταν πολύ άσχημος».

Τέλος το δικαστήριο απαλλάσσει τον μαρκήσιο, εφ’ όσον κατώρθωσε να αποδείξη τις κατηγορίες του, και ενοχοποιεί τον Ουάιλντ. Ο τελευταίος, που έχει αρνηθεί να δραπετεύση στη Γαλλία, συλλαμβάνεται.

Ο Όσκαρ Ουάιλντ μαζί με το λόρδο Άλφρεντ Ντάγκλας (πηγή: «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 12.8.1982, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»)

Η δίκη που ακολουθεί είναι αποφασιστική. Η Αστυνομία συγκεντρώνει στοιχεία και καταφεύγει στα πιο ύποπτα άτομα του υποκόσμου. Ταυτοχρόνως, και η κοινή γνώμη έχει στραφεί εναντίον του Ουάιλντ. Ο Τύπος τού επιτίθεται βιαιότατα και ζητά την τιμωρία του. Τα θέατρα αρνούνται να παίξουν τα έργα του και τα βιβλία του αποσύρονται από τα βιβλιοπωλεία. Επακολουθεί κατάσχεσις και εκποιούνται όλα τα περιουσιακά του στοιχεία. Ολόκληρο το Λονδίνο επιδοκιμάζει τα μέτρα. Είναι η εκδίκησις των μετριοτήτων, όλων εκείνων που ενοχλούσε το πνεύμα του Ουάιλντ. Η δίκη αρχίζει στις 6 Απριλίου 1895. Ο Ουάιλντ αποδεικνύεται καταπληκτικός. Δεν διστάζει να επικαλεσθή τα ονόματα του Μιχαήλ Άγγελου, του Σαίξπηρ και άλλων διασημοτήτων, και να υποστηρίξη ότι και αυτοί ήσαν οπαδοί «του έρωτα που δεν τολμά να πη το όνομά του». Εν τω μεταξύ, επειδή η δίκη διαρκεί, ο Ουάιλντ αφήνεται ελεύθερος επί εγγυήσει. Και τότε αρχίζει το μαρτύριό του. Στα ξενοδοχεία αρνούνται να τον δεχθούν. Και ο Ουάιλντ, καταδιωγμένος, άρρωστος, καταφεύγει στον αδελφό του. Μερικές θαυμάστριές του τον βοηθούν οικονομικώς, ενώ η δίκη συνεχίζεται. Τέλος εκδίδεται η απόφασις: δύο έτη και έξη μήνες καταναγκαστικών έργων.

Στη φυλακή ο Ουάιλντ συγγράφει ένα πραγματικό αριστούργημα, την «Μπαλάντα του Ρήντινγκ», και το πιο καταπληκτικό από τα έργα του, το «Ντε Προφούντις». Σιγά-σιγά το γόητρό του επανέρχεται και ένα έργο του, η «Σαλώμη», παίζεται σε κάποιο θέατρο του Λονδίνου. Τέλος, μετά την έκτισι της ποινής του, οι φίλοι του τον βοηθούν να φύγη για τη Γαλλία. Εκεί τον συναντά ο λόρδος Ντάγκλας και ταξιδεύουν στην Ιταλία. Η «φιλία» τους όμως διακόπτεται και ο Ουάιλντ, έπειτα από μια περιπλάνησι στην Ελβετία, εγκαθίσταται στο Παρίσι. Εκεί το ρίχνει στο πιοτό. Όπως γράφει ο ίδιος, πίνει για να ξεχάση: «Να ξεχάσω τι; Το έχω λησμονήσει». Από καταδίκη σε καταδίκη, ο Ουάιλντ πεθαίνει σε βαθειά αθλιότητα στις 30 Νοεμβρίου 1900, «εξαντλημένος από τα δυόμισυ χρόνια της φυλακής και από τα τρία χρόνια της ανίσχυρης ελευθερίας».

Ο Όσκαρ Ουάιλντ έπεσε θύμα του ίδιου του εαυτού του. Πλήρωσε ακριβά την διαστροφή του και την αδυναμία που δοκίμαζε να σκανδαλίζη τον κόσμο.

«Αγαπώ τα σκάνδαλα», έλεγε. «Τα σκάνδαλα, όμως, δεν φτάνουν σε μένα».

Πόσο γελιόταν. Το θράσος του είχε εξεγείρει εναντίον του μια ολόκληρη κοινωνία, που είχε αρχίσει να ανησυχή από την διάδοσι αυτής της σεξουαλικής διαστροφής. Είναι εξ άλλου αλήθεια ότι ο Ουάιλντ είχε κάνει το παν για να εξαγριώση τον κόσμο. Και κανείς δεν προκαλεί χωρίς κίνδυνο μια ολόκληρη κοινωνία.

Μετά το θάνατό του ένας θρύλος περιέβαλε το όνομα και το έργο του. Οι άνθρωποι, όμως, γρήγορα πέφτουν από τη μια υπερβολή στην άλλη. Ο Ουάιλντ, που τόσο κατεδιώχθη ζωντανός, εκαλύφθη από εγκώμια νεκρός. Και ο θόρυβος που έγινε γύρω από το όνομά του εμπόδισε να περιπέση στη λήθη.

Υποστηρίζουν ότι, αν είναι άσχημο να μιλούν για σας, είναι πολύ χειρότερο να μη μιλούν καθόλου για έναν ποιητή ή ένα συγγραφέα.

Στο σημείο αυτό ο Ουάιλντ στάθηκε τυχερός. Μίλησαν γι’ αυτόν πολύ. Ίσως μάλιστα πάρα πολύ.

*Δημοσίευμα του «Ταχυδρόμου» αφιερωμένο στον Όσκαρ Ουάιλντ και στον ταραχώδη βίο του. Έφερε τον τίτλο «Αγάπησα τα σκάνδαλα» και είχε περιληφθεί στο τεύχος του περιοδικού που είχε κυκλοφορήσει στις 10 Μαρτίου 1956.

Ο διάσημος συγγραφέας και ποιητής Όσκαρ Ουάιλντ (Oscar Fingal O’Flahertie Wills Wilde) γεννήθηκε στο Δουβλίνο στις 16 Οκτωβρίου 1854 και απεβίωσε στο Παρίσι στις 30 Νοεμβρίου 1900.