Χωρίς κόλλυβα

Αντιγράφω από το προ ολίγου δημοσιευθέν άρθρο μου στη θεματική ενότητα του Ιστορικού Αρχείου:

Μάτι που ξέρει να δίνεται και να βλέπη το μάτι του Πατριάρχη. Ίσως ο Αθηναγόρας να είδε υγρά τα μάτια των επισκεπτών. «Και διηγώντας τα να κλαις…», όπως τα θέλη ο εθνικός ύμνος.

Αδάκρυτος αυτός, καλόγερος και οδηγός, θα ορθώση το ψηλό του ανάστημα και ατάραχος θα διδάξη: «Πρέπει να μάθουμε διηγώντας τα να μην κλαίμε».

Αποσπώ τη φράση του Αθηναγόρα από την περιγραφή. Πρόσκληση στην πραγματικότητα και στην ανάγκη. Να μάθουμε να μην κλαίμε. Σε δυο λόγια μια κατευθυντήρια γραμμή. Σε κλάμα καλεί ο στίχος του εθνικού ποιητή. Σε στεγνά μάτια καλεί ο Πατριάρχης.

Ιστορία θρηνωδών είναι η ιστορία της σύγχρονης Ελλάδος. Ένας δίσκος με κόλλυβα σε κενοτάφια, μια σελίδα ιστορίας εμπρός μας, και μοιρολογήτρες εμείς, διηγόμαστε και κλαίμε.

Δεν μας λέει ο Πατριάρχης να μη διηγόμαστε. Μας λέει να μην κλαίμε. «Διηγώντας τα» διδασκόμαστε, δυναμώνουμε τη γνώση, πλουτίζουμε την πείρα. Κλαίγοντας ατονούμε και αδρανούμε. Για τον Έλληνα η ιστορία δεν είναι μάθημα. Είναι ανάγνωσμα δακρυγόνο, είναι έπαρση, είναι μίσος, είναι κλάμα. Τα μάρμαρα της αρχαιότητας μάς δίνουν την οίηση – μεγάλη του έθνους πληγή. Η παράδοση που αναβλύζει από το Βυζάντιο μάς δίνει το μοιρολόι. Διαλυτικά και τα δυο στοιχεία· οδοφράγματα στην πορεία. «Διηγώντας τα μην κλαις», διδάσκει ο Πατριάρχης.

Αλλά προχωρεί ακόμα και σε μάθημα ιστορίας. Στο 1453 τοποθετεί η ιστορία την άλωση της Πόλης. Είναι όμως και στην πραγματικότητα αυτό το έτος της αλώσεως; Δεν έπεσε το 1453 το Βυζάντιο, λέει ο Πατριάρχης στους δασκάλους. Κυρίαρχοι των νικητών εξακολουθούσαν να μένουν οι ηττημένοι και ύστερ’ από την ήττα τους. Από το Ιόνιο ως τον Πόντο, κάτω από την ημισέληνο, ελληνικός ο παλμός, το πνεύμα, ο πλούτος, η γλώσσα. Χρειάστηκαν πέντε αιώνες για να φθάσουμε στο μικρασιατικό θρήνο, που είναι η ουσιαστική άλωση. Έτος 1922. Τότε που –έργο των χειρών μας– η Πόλη τούρκεψε.

Αλλά και πάλι μην κλαις διηγώντας τα. Δεν είναι οι επιτάφιοι που κραταιώνουν τους λαούς. Δεν είναι η ρητορεία που θ’ αποτελέση γραμμή κατευθυντήρια.

Πότε θα το καταλάβη το Σχολείο; Έπαρση και θρήνος, μεγαλείο και κλάμα σχηματίζει τον κύκλο της Παιδείας μας. Δυο συμπλέγματα που συγκρούονται και δημιουργούν την εθνική ασυναρτησία. Η έπαρση που μας φουσκώνει και μας κάνει να πιστεύουμε ότι είμαστε ο περιούσιος λαός, ο ομφαλός της Γης, στον οποίο η οικουμένη οφείλει τον ηθικό και τον υλικό φόρο της ευλαβείας της. Ο θρήνος, που παραλύει κάθε οργανωμένη προσπάθεια, όταν κλαψοφωνίστες όλοι κλαίμε τη μοίρα μας.

Ούτε οίηση, ούτε κλάμα. Την χωρίς κλάμα ιστορία δίδαξε ο Αθηναγόρας τους εκπαιδευτικούς εκδρομείς.

Η ιστορική διαδρομή του ελληνισμού, το παρελθόν μας, όπως δεν το έχουμε συνηθίσει. Με πυξίδα την προτροπή του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα και όχημα τη γραφίδα του άφθαστου Παύλου Παλαιολόγου.

Ριζοσπάστες πέρα ως πέρα, ανατροπείς των ειωθότων και των παραδεδεγμένων, εξόχως προοδευτικοί, οι κατ’ όνομα μόνο συντηρητικοί, ο ιεράρχης και ο διανοούμενος.

Αναδρομή, ανασκόπηση και ενδοσκόπηση χωρίς κλάματα και θρήνους, χωρίς κόλλυβα και μοιρολόγια, χωρίς επιτάφιους λόγους και ρητορικές μεγαλοστομίες.

Χωρίς έπαρση, χωρίς εμμονή σε περασμένα –και διά παντός χαμένα– μεγαλεία, αλλά και χωρίς μίσος.

Με επίγνωση τής εκάστοτε ιστορικής πραγματικότητας, των αντικειμενικών συνθηκών και των αδήριτων αναγκών, των λαμπρών επιτευγμάτων μας αλλά και των θανάσιμων αμαρτημάτων μας.

Με τα μάτια στεγνά, και όχι υγρά, δακρυσμένα.