Αλεξάντρ Ντεσπλά: «Οταν συνθέτεις για ταινίες, βάζεις το “εγώ” στην άκρη»

Οταν ανέβηκε στη σκηνή για να παραλάβει το δεύτερο Οσκαρ του για τη μουσική που έγραψε και έντυσε την ταινία «Η μορφή του νερού» («The Shape of Water»), στις ευχαριστίες του συμπεριέλαβε τη μητέρα του, κάνοντας μάλιστα αναφορά στην ελληνική καταγωγή της. Ακούγοντας την περιγραφή της σκηνής ο Αλεξάντρ Ντεσπλά, από την άλλη άκρη της γραμμής, άρχισε να γελά. Δικαίως, διότι υπάρχει μια αστεία ιστορία που περιβάλλει τις δύο λέξεις που είπε, «Greek mother», και με τόνο διασκεδαστικό αρχίζει να την περιγράφει. «Σωστά άκουσες, το είπα και είχε πλάκα. Η μητέρα μου έκλεισε πέρυσι τα 90 της χρόνια. Οταν παρέλαβα το βραβείο, είπα στο κοινό που βρισκόταν στην αίθουσα και σ’ εκείνους που μας έβλεπαν από τις οθόνες του σπιτιού τους ότι χαιρόμουν που με είδε να παίρνω ένα ακόμη Οσκαρ. Ομως στη γαλλική τηλεόραση, που παρακολουθούσαν την απονομή, δεν άκουσαν «Greek mother» αλλά «crown mother». Αργότερα βέβαια ρωτήθηκα γιατί είπα «crown mother». Φυσικά τους απάντησα ότι αυτό δεν συνέβη ποτέ. Εξήγησα ότι είπα «Greek mother». Φαντάζομαι ότι την προφορά μου δεν είναι εύκολο να την αντιληφθεί κάποιος» λέει συνεχίζοντας να γελά δυνατά.

Ο ελληνικής καταγωγής συνθέτης ετοιμάζεται να παρουσιάσει στο Ηρώδειο αποσπάσματα από έργα του των τελευταίων 20 ετών, αλλά και μερικά ελληνικά που αγαπά χωρίς να μας αποκαλύπτει περισσότερα. Μίλησε όμως πρόθυμα για το τι σημαίνει για εκείνον η ελληνική καταγωγή του. «Σημαίνει πολλά για μένα. Ημουν 14 ή 15 ετών περίπου όταν συνειδητοποίησα αυτό που ονομάζουν στη Γαλλία «grécité» – το ελληνικό μου αίμα. Το να έρχομαι στην Ελλάδα είναι σαν να πηγαίνω σπίτι μου. Το ελληνικό φαγητό, η ελληνική μουσική, οι Ελληνες, τα ξαδέλφια μου, οι θείοι μου. Δεν τους βλέπω πολύ συχνά. Οπότε είμαι πολύ χαρούμενος όταν έρχομαι στην Ελλάδα, ακούω τη γλώσσα και γίνομαι μέρος αυτού του πράγματος που στην ουσία είναι ο μισός εαυτός μου. Κάποια στιγμή έκανα ένα τεστ DNA και έδειξε ότι πάνω από το 50% του αίματός μου είναι ελληνικό. Οπότε δεν υπάρχει αμφιβολία!».

Θεοδωράκης, Χατζιδάκις

Η σύνδεση του πολυβραβευμένου συνθέτη με την Ελλάδα φυσικά περνά και μέσα από τη μουσική της, αφού τονίζει ξανά πως «στο σπίτι ακούγαμε Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Ξαρχάκο». Δεν το πολυσκέφτηκε για ν’ απαντήσει στην ερώτηση «τι αγαπά περισσότερο από τους μεγάλους έλληνες συνθέτες»: «Ολα τα έργα του Μίκη Θεοδωράκη είναι φανταστικά. Αλλά αν μιλήσω για τον Χατζιδάκι, θα πρέπει να πω ότι έχω τεράστια αγάπη γι’ αυτόν. Αυτός ο φανταστικός συνθέτης έγραφε τραγούδια, έγραφε μουσική για ταινίες, για κοντσέρτα. Κάτι ανάλογο προσπαθώ κι εγώ να κάνω για πάρα πολλά χρόνια. Και, ξέρετε, πρέπει να πω ότι δεν είναι καθόλου εύκολο. Είναι πολύ μεγάλη πρόκληση να πείσεις τους ανθρώπους να κατανοήσουν ότι μπορείς να γράψεις ένα τραγούδι ή ένα κοντσέρτο ή ένα crosspiece (σ.σ.: ένα έργο το οποίο βασίζεται αποκλειστικά σε διαφορετικούς ρυθμούς, σε πολυάριθμα σχήματα μεταξύ τους). Πραγματικά αυτό πηγάζει από συνθέτες όπως ο Μάνος Χατζιδάκις». Την ίδια στιγμή υπενθυμίζει ότι στη δημιουργία του αναπόφευκτα «υπάρχουν ελληνικοί ρυθμοί, μελωδίες εδώ κι εκεί. Είναι μέρος της μουσικής μου γλώσσας».

Η συζήτηση παρέμεινε στην ευκολία που έχει να περνά στις παρτιτούρες του διαφορετικά είδη μουσικής. Εχει γράψει συνθέσεις για ετερόκλητα πράγματα, όπως για παράδειγμα μουσική για τον Πινόκιο, το «The Boys in the Boat» του Τζορτζ Κλούνεϊ, το «Barbie» της Γκρέτα Γκέργουιγκ και ένα μπαλέτο για την Οπερα του Οσλο. Πώς καταφέρνει να ανταποκριθεί σε τόσο διαφορετικά είδη;

«Το να συνθέτεις σημαίνει να σκέφτεσαι, όχι απλώς να επινοείς. Σημαίνει να κάνεις κάτι που έκανες ανέκαθεν. Να προκαλείς τον εαυτό σου και να σκέφτεσαι πώς μπορείς να φτάσεις σε άλλες ρίζες, σε άλλους σκοπούς και σε άλλες κατευθύνσεις. Επειδή έχω εκπαιδευτεί με πάρα πολλά διαφορετικά είδη μουσικής, όπως είπα, ο εγκέφαλός μου είναι «ανοιχτός» και είμαι έτοιμος να γράψω οτιδήποτε. Εάν έγραφα μόνο μουσική για κονσέρτα νομίζω θα βαριόμουν. Ονειρευόμουν πάντα να γράφω τα πάντα, όλα τα είδη. Και βέβαια πιστεύω ότι το κομμάτι που αφορά τη σύνθεση μουσικής για ταινίες είναι υπέροχο, διότι μου επιτρέπει να δοκιμάσω τα πάντα».

Αυτό το εύρος και η ευκολία της δημιουργίας περνάει φυσικά από πολλά στάδια μέχρι να πάρει την τελική του μορφή. Ο άνθρωπος που ακούει πρώτα απ’ όλους το έργο που ολοκληρώνει ο Αλεξάντρ Ντεσπλά είναι η σύντροφός του, η οποία, όπως λέει, «έχει μουσικές ιδέες εδώ και πάρα πολλά χρόνια, σε οτιδήποτε γράφω. Ερχεται μαζί μου και στο στούντιο ή πηγαίνει αυτή μόνο όταν εγώ δεν μπορώ».

Η συνεργασία με σκηνοθέτες

Πόσο δεκτικός όμως μπορεί να είναι κάποιος συνθέτης του δικού του βεληνεκούς σε σχόλια και παρατηρήσεις, όταν μάλιστα αυτές προέρχονται από τον σκηνοθέτη ή τον παραγωγό; Χωρίς ν’ αλλάζει τον τόνο της φωνής του επισημαίνει ότι ακούει προσεκτικά καθετί, διότι θεωρεί ότι αυτός είναι ένας τρόπος για να «σπρώξει τη μουσική σε νέα κατεύθυνση. Τα σχόλια του σκηνοθέτη είναι μια πολύ καλή διαδικασία μέσα από την οποία ανταλλάσσουμε ιδέες. Για μένα είναι πάρα πολύ σημαντικό διότι μπορεί να είναι πολύ καλές ιδέες. Πρέπει να πω ότι έχω δει συνθέτες οι οποίοι νόμιζαν πως μπορούσαν να γράψουν μουσική για σινεμά αλλά τα παράτησαν γιατί είναι πάρα πολύ δύσκολο. Πρέπει να μπορείς να είσαι σε ευέλικτος και να βάζεις το «εγώ» σου στην άκρη. Το πιο σημαντικό μέρος αυτής της δουλειάς είναι να καθίσεις στο στούντιο με τον σκηνοθέτη και ν’ ακούσει – ιδανικά – αυτό που είχε φανταστεί για το φιλμ του. Φυσικά δεν είναι απαραίτητο να ξέρει ακριβώς τι επιζητά για την ταινία του. Από την άλλη αν ο σκηνοθέτης γνωρίζει τι θέλει δεν σε βοηθά να είσαι δημιουργικός. Οταν σ’ εμπιστεύεται, μπορείς ν’ ανοίξεις παράθυρα τα οποία αυτός δεν τα είχε σκεφτεί καν, να δει όψεις στο φιλμ του που δεν έχει φανταστεί. Τότε συντελείται μια πραγματική ανταλλαγή. Γι’ αυτό λατρεύω τη συγκεκριμένη δουλειά – το να γράφω δηλαδή μουσική για ταινίες. Επειδή μου δίνει τη δυνατότητα ν’ ανταλλάσσω ιδέες μ’ έναν άλλο καλλιτέχνη. Ετσι μπορούμε μαζί να πετύχουμε το καλύτερο δυνατό, τόσο για τη σύνθεση όσο και για την εικόνα». Συμφωνούμε ότι η μουσική σε μια ταινία «ελέγχει», κατά κάποιον τρόπο, τα συναισθήματα του κοινού. Και, ναι, αυτό απαιτεί μια στενή σχέση συνεργασίας με τον σκηνοθέτη για να υπάρξει η βεβαιότητα ότι κατανόησε ο συνθέτης το όραμα του σκηνοθέτη, ότι και οι δύο βρίσκονται στην «ίδια σελίδα».

Η μουσική πλημμυρίζει κάθε λεπτό της καθημερινότητάς του και εδώ του αναφέρω ότι πολλοί συνθέτες, μαέστροι, σολίστ έχουν πει ότι στον ελεύθερό τους χρόνο θέλουν απόλυτη ησυχία. Ισχύει άραγε το ίδιο για εκείνον. «Εξαρτάται από πολλά πράγματα. Οταν βρίσκεσαι σε δημιουργική διαδικασία σύνθεσης, δεν ακούς μουσική στον ελεύθερό σου χρόνο. Κυρίως σκέφτεσαι. Το πρόβλημα είναι ότι εγώ συνθέτω κάθε μέρα και δεν έχω χρόνο ν’ ακούσω μουσική».

Ενας συνθέτης που κοσμεί τα ράφια του με δύο Οσκαρ, πάμπολλα άλλα βραβεία και διακρίσεις, παγκόσμια αναγνώριση επιμένει να ονειρεύεται να συνεργαστεί με έναν έλληνα σκηνοθέτη. «Ναι, το ξαναλέω, θέλω να γράψω μουσική για μια ελληνική ταινία. Ο Κώστας Γαβράς είναι ο μόνος έλληνας σκηνοθέτης με τον οποίο έχω δουλέψει – αλλά και αυτός έφυγε από την Ελλάδα όταν ήταν 20 ετών. Δεν μου έχει ζητηθεί να γράψω κάτι για μια ελληνική ταινία. Δεν ξέρω γιατί κανένας δεν με έχει πάρει τηλέφωνο γι’ αυτό. Εγώ πάντως είμαι διατεθειμένος να το κάνω» λέει με ενθουσιασμό. Αυτή η φλόγα στη φωνή του υπήρχε και όταν άρχισε να μιλάει για τον πιο αγαπημένο του κινηματογραφικό συνθέτη.

Ο αγαπημένος συνθέτης

«Κατά την άποψή μου μεγαλύτερος συνθέτης είναι ο Τζον Γουίλιαμς. Είναι απίστευτος, ο καλύτερος. Ημουν τυχερός γιατί γνώρισα και άλλα ινδάλματα της μουσικής, όπως τον Ενιο Μορικόνε. Ομως δεν είχα την ευκαιρία ν’ ανταλλάξουμε ιδέες. Και η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία 10 χρόνια έχω χάσει αυτή την ευκαιρία – να συναντώ αυτούς τους οποίους θαυμάζω. Α, υπάρχει ένας συνθέτης που ξέχασα ν’ αναφέρω και είχα την τύχη να γνωρίσω: τον Κουίνσι Τζόουνς. Πρόκειται για ένα άλλο ίνδαλμα της μουσικής που θαυμάζω πολύ και είχα την ευκαιρία να περάσω χρόνο μαζί του και να μιλήσουμε».

Αγαπημένες του ταινίες; «Ω, πάρα πολλές. Αλλά αν έπρεπε να πω μία μόνο, σίγουρα θα ξεχώριζα τον «Καζανόβα» του Φελίνι. Είναι από τις πιο ωραίες, με μεγάλη φαντασία, ιδιοφυής. Είναι σκέτη μαγεία! Οταν ακούς τη μουσική διαπιστώνεις πόσο ευφάνταστη είναι. Αλλά δεν είναι σπουδαία μόνο γι’ αυτό! Ο Φελίνι πήρε τον ήρωα στα χέρια του και τον πήγε ένα ταξίδι.

Ποιο είναι το πρώτο πράγμα άραγε που κάνει όταν έρχεται στην Ελλάδα; «Κατεβαίνω στο μαγαζί, αγοράζω πρόβειο γιαούρτι και κανταΐφι. Αυτό είναι το πρώτο πράγμα που κάνω πάντα. Επιστρέφω στο δωμάτιο και αργότερα κατεβαίνω στην ταβέρνα για να βρω τις ελληνικές γεύσεις που μου έχουν λείψει τόσο πολύ».

Υπάρχει άραγε κάτι δεν ξέρουμε για εσάς και θα μας εξέπληττε; (Μεσολαβούν μερικά δευτερόλεπτα σιωπής μέχρι να πει.) «Τίποτα το ιδιαίτερο δεν υπάρχει. Είμαι απλώς ένας συνθέτης. (Το σκέφτεται ξανά για λίγο.) Δεν ξέρω πραγματικά. Αν υπάρχει κάτι θα ήθελα να το μάθω κι εγώ!».

info

O Alexandre Desplat στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, με τη συμμετοχή της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας ΕΡΤ. Το Σάββατο 1 Ιουλίου στις 21.00. Εισιτήρια: https://aefestival.gr/festival_events/alexandre-desplat/

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ