Δεν φταίω εγώ, η φαντασία μου τα φταίει

Ναι, το ξέρω. Αλλιώς τα λέει, στο τραγούδι, ο στίχος τη Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου. «Δεν φταις εσύ, η φαντασία μου τα φταίει». Αλλά θεωρώ ότι πρόκειται για ποιητικό σχήμα. Στην Ελλάδα, το «δεν φταις εσύ» δεν υφίσταται. Είμαστε η χώρα τού «δεν φταίω εγώ». Από τις ερωτικές και τις οικογενειακές μας σχέσεις έως τις κοινωνικές και τις επαγγελματικές, από την εξέλιξη στη δουλειά μας έως τις καθημερινές μας δοσοληψίες, για ό,τι στραβό, για ό,τι ανάποδο, για ό,τι δεν κάθισε όπως το θέλαμε, φταίει πάντα κάποιος άλλος. Αυτός που ήταν κάθαρμα, αυτή που με είχε βάλει στο μάτι, ο άλλος που δεν αναγνώρισε όσα είχα κάνει για πάρτη του, η άλλη που με εξαπάτησε, ο τάδε που μου έβαλε εμπόδια, η δείνα που είναι κέρατο βερνικωμένο, όλοι μαζί που δεν με καταλαβαίνουν και ο καθένας μόνος του επειδή θέλει να με ξεπαστρέψει.

Το έχω συζητήσει με επιφανή συγγραφέα της εποχής μας ο οποίος αποδίδει αυτήν τη νοοτροπία στην «ταχτσική» εκδοχή του Νεοέλληνα. Εως τότε (αν μιλήσουμε για αναφορές σε συγγραφείς) γνώριζα τον απολλώνειο Ελληνα, τον «καζαντζακικό», αυτόν που πιστεύει ότι ερχόμαστε από το χάος, πηγαίνουμε στο χάος και το ενδιάμεσο το λέμε ζωή. Και τον διονυσιακό, τον «καραγατσικό», που πιστεύει ότι ερχόμαστε από το χάος, πηγαίνουμε στο χάος και το ενδιάμεσο πάλι χάος είναι. Ωστόσο, ως προς τη διαχείριση της πραγματικότητας (που δεν συμπίπτει πάντα με την ίδια τη ζωή μας), ο φίλος συγγραφέας μού επεσήμανε και τον ταχτσικό Ελληνα. Που, όπως η κυρά Εκάβη στο «Τρίτο στεφάνι» (και χωρίς βεβαίως τη σπουδαία λογοτεχνική της στόφα), πάντα πιστεύει ότι φταίει κάποιος άλλος για τις φουρτούνες και τα δεινά της. Ποτέ η ίδια. Και αν δεν βρίσκει πρόχειρο ένοχο, τα αποδίδει σε μια συμπαντική συνωμοσία εναντίον της. Οπως, περίπου, το τραγουδούσαν πριν από χρόνια στο Ελεύθερο Θέατρο: «Δεν φταίω εγώ, φταίει ένα αίσθημα σε στυλ τουρκομπαρόκ».

Πρόκειται για το μαλακό υπογάστριο της εθνικής συλλογικής μας συνείδησης. Η αδυναμία να δούμε τις ανεπάρκειές μας, τα λάθη μας, τις αστοχίες, τις μπουνταλοσύνες μας. Πάντα φταίνε οι άλλοι. Ο γείτονας, ο απέναντι, ο αντίθετος, ο φίλος που «αποδείχθηκε» καμουφλαρισμένος εχθρός. Και σε εθνικά θέματα, οι «κακοί ξένοι». (Ξεχνώντας συστηματικά ότι, σε μεγάλο βαθμό, χρωστάμε τη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου άρα στην καλοσύνη των ξένων).

Και είναι ακριβώς αυτό το χαμηλό υπογάστριο που αναμοχλεύουν διάφοροι «αγώνες» και «κινήματα». Να θυμηθούμε τι γινόταν στα «ηρωικά» αντιμνημονιακά χρόνια; Οι γνωστοί – άγνωστοι ιθύνοντες είχαν καλλιεργήσει στη συνείδηση του κάθε πικραμένου ότι η Μέρκελ και ο Σόιμπλε είχαν βάλει στο μάτι προσωπικά εκείνον.

Μπορεί να φταίει το κρασί

Αν λοιπόν με το να θεωρείς πως για ό,τι κακό σού συμβαίνει φταίει μια συμπαντική συνωμοσία εναντίον σου είσαι τύπος «κυρά Εκάβη», αν πιστεύεις πως για όλα τα δεινά σου φταίει η κυβέρνηση (όταν δεν κυβερνά το δικό σου κόμμα) είσαι ΣΥΡΙΖΑ. Ο αρχηγός του έχει αποδείξει, εδώ και πολλά χρόνια, ότι ξέρει να παίζει πάρα πολύ καλά το συγκεκριμένο παιχνίδι. Βάζει γκολ από τα αποδυτήρια. Η μεταφορά ευθυνών είναι, μάλλον, το πιο δυνατό χαρτί του. Και το προβάλλει διά του παραδείγματος αφού ακόμη και ως προς τη διαχείριση της τραγωδίας στο Μάτι, η κυβέρνησή του έψαχνε αλλά δεν έβρισκε δικά της λάθη.

Είναι κι αυτό μια έκφανση της εχθροπάθειας, της βασικής κινητήριας δύναμης του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Αφού έχω τόσους εχθρούς, γιατί να φταίω εγώ για το οτιδήποτε; Γι’ αυτά που δεν φταίει ο Μητσοτάκης, φταίει η Μενδώνη και για όσα δεν φταίει η Μενδώνη, φταίει ο Χατζηδάκης. Η Δόμνα Μιχαηλίδου φταίει για την επίθεση στη 12χρονη της υπόθεσης του Κολωνού και η Νίκη Κεραμέως φταίει για το ότι δεν πέρασε στο πανεπιστήμιο ένας μαθητής που έγραψε κάτω από τη βάση. Αυτή τον έκοψε. Μπορεί, βέβαια, να φταίει η σχέση αίτιου και αιτιατού, μπορεί να φταίει ο Καρτέσιος, μπορεί να φταίει το κρασί.