Οι επιστημονικές αποδείξεις δεν (πρέπει να) έχουν χρώμα

Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την ανακάλυψη του Αφνίου (Hafnium, Hf), του στοιχείου το οποίο καταλαμβάνει την εβδομηκοστή δεύτερη θέση στον Περιοδικό Πίνακα, το editorial της 17ης Ιανουαρίου της επιστημονικής επιθεώρησης «Nature» αναφέρεται στο ιστορικό της ανακάλυψής του, η οποία σημαδεύτηκε από τις πολιτικές εξελίξεις της ταραγμένης δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα.

Το Άφνιο είναι ένα μέταλλο το οποίο σήμερα χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, στην κατασκευή των μικροτσίπ, αλλά και ως μονωτικό σε πυρηνικούς αντιδραστήρες και διαστημόπλοια. Ανακαλύφθηκε από τον Δανό Ντερκ Κόστερ (Dirk Coster) και τον Ούγγρο Γκέοργκ φον Χέβεσι (Georg von Hevesy), οι οποίοι εργάζονταν στο εργαστήριο του μεγάλου δανού φυσικού Νιλς Μπορ (Niels Bohr) στην Κοπεγχάγη. Tο στοιχείο ονομάστηκε Αφνιο από το λατινικό όνομα (Hafnia) της Κοπεγχάγης.

Ωστόσο, πριν από την ανακάλυψή του ένας μικρός πόλεμος είχε ξεσπάσει μεταξύ δύο διαφορετικών ομάδων χημικών οι οποίες αντιδικούσαν για τη φύση του στοιχείου που θα καταλάμβανε τη θέση 72 του Περιοδικού Πίνακα. Η πραγματική αξία του Περιοδικού Πίνακα των Στοιχείων έγκειται στη δυνατότητα πρόβλεψης της ύπαρξης στοιχείων που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί. Και πράγματι, από το 1869 που ο ρώσος χημικός Ντιμίτρι Μεντελέγεφ είχε πρωτοπαρουσιάσει τον Πίνακα, η θέση 72 παρέμενε κενή.

Το 1911 όμως, ο γάλλος χημικός Ζορζ Ουρμπάν (George Urbain) προέβλεψε ότι το στοιχείο της θέσης 72 θα ανήκε στις σπάνιες γαίες και το ονόμασε Κέλτιο (Celtium). Ακόμη και όταν οι Κόστερ και Φον Χέβεσι παρουσίασαν τα αδιάσειστα ευρήματά τους τα οποία κατεδείκνυαν τη μεταλλική φύση του Αφνίου, ο Ουρμπάν δεν πείστηκε. Και όχι μόνο αυτό: ολόκληρη η επιστημονική κοινότητα των χημικών χωρίστηκε στα δύο, με τους Γερμανούς, Δανούς και Σκανδιναβούς από τη μια και τους Γάλλους και Αγγλους από την άλλη. Αυτή η διχοτόμηση της επιστημονικής κοινότητας δεν είναι καθόλου τυχαία: με νωπές ακόμη τις μνήμες του αιματηρού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και το μποϊκοτάζ των γερμανών επιστημόνων, η επιστημονική κοινότητα παρέμενε πολωμένη. Χρειάστηκαν επτά ολόκληρα χρόνια για να γίνει δεκτό το Αφνιο από τη Διεθνή Ενωση Καθαρής και Εφαρμοσμένης Χημείας και να πάρει τη θέση του στον Περιοδικό Πίνακα το 1930.

Η αποδοχή επιστημονικών αποδείξεων ορθών μεν, πολιτικά χρωματισμένων δε, είναι μια δύσκολη άσκηση χαρακτήρα. Και αν συμπεριφορές όπως οι παραπάνω είναι απολύτως κατανοητές εν μέσω πολέμου, είναι εντελώς απαράδεκτες εν μέσω πανδημιών…

Έντυπη έκδοση Το Βήμα