Νέες λοιμώξεις και αύξηση γνωστών ασθενειών από την κλιματική αλλαγή

Καινούριες ασθένειες που προέρχονται από ζώα, έξαρση των τροπικών νοσημάτων όσο αυξάνεται η θερμοκρασία και ευνοούνται τα κουνούπια, αλλά και λοιμώξεων από τρωκτικά που θα φέρουν ακραία καιρικά φαινόμενα όπως πλημμύρες, κάνουν τους υγιεινολόγους να επισημαίνουν τους σοβαρούς κινδύνους που έρχονται εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.

Τα πρώτα αποτελέσματα έχουν φανεί ήδη από το 2000 καθώς σε έκθεση του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας είχε καταγραφεί η αύξηση της ελονοσίας και του Δάγκειου πυρετού, αλλά και ο εκτοπισμός 22,5 εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο, λόγω ακραίων κλιματολογικών φαινομένων.

Στην κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της αναφέρεται ο Καθηγητής Υγιεινής του τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών και πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων Απόστολος Βανταράκης, μιλώντας στο in.gr, επισημαίνοντας ότι σε σχετική ευρωπαϊκή μελέτη που μετείχε και η χώρα μας, προβλέπεται η αύξηση των λοιμώξεων από ιούς που ζουν στο νερό (υδατογενείς ιογενείς λοιμώξεις) κατά 20% στις περιοχές που θα πληγούν.

O καθηγητής επισημαίνει πως το παγκόσμιο κλιματικό σύστημα είναι ένα τμήμα του παγκόσμιου ιστού διατήρησης της ζωής. Αλλά όπως και άλλα μεγάλα φυσικά συστήματα, το παγκόσμιο κλιματικό σύστημα επηρεάζεται σημαντικά από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η παγκόσμια κλιματική αλλαγή, συνεπώς, αποτελεί μια νέα πρόκληση στις προσπάθειες για την προστασία της Δημόσιας Υγείας.

Μερικές από τις επιπτώσεις αυτές μπορεί να είναι ευεργετικές ενώ άλλες θα είναι ιδιαίτερα αρνητικές.

Για παράδειγμα, οι πιο ήπιοι χειμώνες στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες θα μειώσουν την εποχιακή χειμερινή αύξηση της θνησιμότητας λόγω γρίπης, ενώ σε χώρες με ηπιότερο κλίμα, μια περαιτέρω αύξηση στη θερμοκρασία θα μειώσει την επιβίωση των κουνουπιών που είναι υπεύθυνα για την μετάδοση πολλών ασθενειών.

Εντούτοις, συνολικά, η επιστημονική κοινότητα θεωρεί ότι οι περισσότερες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή θα είναι δυσμενείς. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σε έκθεση του, υπολόγισε ότι οι κλιματική αλλαγή ήταν για το έτος 2000, υπεύθυνες για περίπου το 2,4% του παγκόσμιου αριθμού περιστατικών διάρροιας, για το 6% των περιστατικών ελονοσίας και για περίπου 150.000 θανάτους. Επιπρόσθετα, ανέφερε ότι υπάρχουν σημαντικές επιπτώσεις, που μπορεί να μην είναι ορατές για πολλές δεκαετίες, από την διαταραχή του φυσικού περιβάλλοντoς και των οικοσυστημάτων, την αύξηση της στάθμης της θάλασσας και τις μετακινήσεις των πληθυσμών.

Η δημόσια υγεία

Σύμφωνα με τον κ. Βανταράκη, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη Δημόσια Υγεία αφορούν σε 6 κύρια σημεία:

1. Ορισμένες ομάδες έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία στην κλιματική αλλαγή λόγω της ηλικίας τους (παιδιά και ηλικιωμένοι), του φύλου (ιδιαίτερα έγκυες γυναίκες), της κοινωνικής περιθωριοποίησης ή άλλα προβλήματα υγείας όπως ο ιός HIV. Το κοινωνικοοικονομικό κόστος των προβλημάτων υγείας που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή είναι σημαντικό.
2. Πολλά λοιμώδη, συμπεριλαμβανομένων των υδατογενών, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις κλιματολογικές συνθήκες. Σημαντικές επιπτώσεις στη Δημόσια Υγεία μπορούν να επιφέρουν οι αλλαγές στις γεωγραφικές συνθήκες (γεωγραφικό πλάτος και ύψος) και στην εποχικότητα που εμφανίζουν ορισμένα λοιμώδη νοσήματα όπως αυτά που οφείλονται σε έντομα-φορείς (π.χ. ελονοσία) ή σε κατανάλωση τροφίμων (π.χ. σαλμονέλλωση) που η συχνότητά τους αυξάνεται σημαντικά τους θερμότερους μήνες. Σημαντική ανησυχία τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι η αύξηση και η αυξημένη γεωγραφική εξάπλωση των διαρροϊκών νόσων. Όσον αφορά τις ζωονόσους, τα τρωκτικά τα οποία αναπαράγονται σε εύκρατες περιοχές μετά από υγρούς χειμώνες λειτουργούν σαν δεξαμενές για διάφορες ασθένειες. Τέτοιες ασθένειες, που μεταδίδονται από τα τρωκτικά και σχετίζονται με τις πλημμύρες είναι για παράδειγμα η λεπτοσπείρωση, η τουλαραιμία, οι ιογενείς αιμορραγικές ασθένειες. Επίσης, διαρροϊκές ασθένειες όπως η χολέρα, η γιαρδίαση, η σιγγέλωση, ο τύφος και διάφορες ιώσεις ποικίλλουν εποχιακά και επηρεάζονται από το κλίμα δείχνοντας σημαντική αύξηση κατά τη διάρκεια της βροχερής περιόδου.
3. Η αλλαγή του κλίματος έχει παρατείνει τη μετάδοση και επέκταση της γεωγραφικής περιοχής πολλών ασθενειών όπως η ελονοσία και ο δάγκειος πυρετός. Για παράδειγμα, οι συνθήκες για τη μετάδοση του δάγκειου πυρετού είναι πιθανό να επεκταθούν σημαντικά σε όλη την υδρόγειο. Οι επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή είναι ορατές σε ορεινές περιοχές όπου οι υψηλότερες θερμοκρασίες ή/και βροχοπτώσεις έχουν αυξήσει τα ποσοστά ελονοσίας.
4. Η αλλαγή του κλίματος θα φέρει νέα και αναδυόμενα ζητήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένων των καταιγίδων και άλλων ακραίων γεγονότων. Η θερμική καταπόνηση μπορεί να καταστήσει δυσμενείς τις συνθήκες εργασίας και να αυξήσει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών, αναπνευστικών και νεφρικών ασθενειών. Επιπλέον, εκτιμάται ότι 22,5 εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπίζονται ετησίως από καταστροφές που συνδέονται με το κλίμα ή τις καιρικές συνθήκες και τα στοιχεία αυτά αναμένεται να αυξηθούν στο μέλλον. Η ανθρώπινη κινητικότητα που προκαλείται από το κλίμα έχει κοινωνικοοικονομικό κόστος και μπορεί να επηρεάσει την ψυχική και σωματική υγεία.
5. Ο υποσιτισμός είναι σημαντικό πρόβλημα σε ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, στις οποίες συζητήθηκαν οι επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος στην επισιτιστική ασφάλεια, ιδίως σε σχέση με τις πλημμύρες και την ξηρασία.
6. Οι επιπτώσεις στη ψυχική υγεία των πληγέντων από τις πλημμύρες ποικίλλουν σε σοβαρότητα και περιλαμβάνουν πολλά διαφορετικές καταστάσεις όπως οι αυτοκτονίες, το μετατραυματικό άγχος, η απογοήτευση, η κατάθλιψη, το άγχος και η κατανάλωση εξαρτησιογόνων ουσιών.

Τι δεν γνωρίζουμε ακόμη

Ο καθηγητής τονίζει όμως, πως για την εκτίμηση των επιπτώσεων στη Δημόσια Υγεία των πληγέντων λείπουν σημαντικά στοιχεία όπως:

α) Οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, κυρίως οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις, και οι αρχικές τους αιτίες, που έχουν ανεπαρκώς ερευνηθεί ακόμα και σε ανεπτυγμένες χώρες

β) Ο καθορισμός της φύσης και της σοβαρότητας των κινδύνων που προκαλούν αύξηση της θνησιμότητας στη περίοδο μετά την πλημμύρα

γ) Η ποσοτικοποίηση των κινδύνων από τις μολύνσεις μετά από πλημμύρες

δ) Η αποτελεσματικότητα των συστημάτων και των μέτρων για τη Δημόσια Υγεία

ε) Το κόστος για τη Δημόσια υγεία από τις πλημμύρες και τα προληπτικά μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται και που συχνά δεν αφορούν μέτρα προληπτικής παρέμβασης

στ) Η ποσοτικοποίηση του βαθμού στον οποίο η αλλαγή του κλίματος και της χρήσης γης θα συμβάλλει στον κίνδυνο πλημμύρας και σχετίζεται με τις επιπτώσεις στη Δημόσια υγεία στις διάφορες εγκαταστάσεις.

«Είναι γενικά δύσκολο να καθοριστεί ο συνολικός αριθμός ιδιοκτησιών και ανθρώπων που επηρεάζονται από ένα κλιματικό φαινόμενο όπως μια πλημμύρα. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτά τα στοιχεία δεν περιλαμβάνονται συνήθως σε πληθυσμιακές μελέτες. Χρειάζεται να γίνει αριθμός μελετών προκειμένου να συμπληρωθούν οι πληροφορίες που χρειάζονται και να δημιουργηθούν τα παρακάτω εργαλεία για την αντιμετώπιση των καταστροφών αυτών και τη λήψη των κατάλληλων και πιο αποτελεσματικών προληπτικών μέτρων», επισημαίνει.

Λοιμώξεις που ευνοούνται

Μπορεί επίσης να προκύψει σημαντικός αριθμός μολύνσεων και λοιμώξεων. Αυτές οι μολύνσεις μπορούν να συμβούν από πολλούς διαφορετικούς μικροβιακούς παράγοντες όπως βακτήρια, ιοί, πρωτόζωα, και μύκητες. Οι μολύνσεις αυτές μπορούν να οφείλονται σε διαφορετικές πορείες έκθεσης στο μικροβιακό παράγοντα όπως κατάποση, εισπνοή, μόλυνση ενός τραύματος, μετάδοση μέσω εντόμων κ.λ.π. Η σοβαρότητα της λοίμωξης ποικίλλει από ήπια έως εξαιρετικά σοβαρή και θανατηφόρα. Οι πιο συχνές ασθένειες που σχετίζονται με τις πλημμύρες είναι η Λεγιονέλλωση, η Λεπτοσπείρωση (από επαφή με τρωκτικά), οι αναπνευστικές ασθένειες (που οφείλονται κατά κύριο λόγο στην παρουσία μούχλας), οι γαστρεντερίτιδες που οφείλονται σε ιούς (π.χ. εντεροϊοί) ή σε πρωτόζωα (π.χ.κρυπτοσπορίδιο), οι ωτίτιδες που οφείλονται σε βακτήρια όπως η ψευδομονάδα και τα δερματικά εξανθήματα, οι ασθένειες που μεταδίδονται με έντομα (π.χ.ελονοσία, δάγκειος πυρετός).

Στην Ελλάδα

Στο πλαίσιο της εξελικτικής πίεσης των μικροοργανισμών και των νέων κλιματικών συνθηκών, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν νέα ανθεκτικότερα στελέχη μικροοργανισμών. Όσον αφορά τις ιογενείς λοιμώξεις σύμφωνα με Ευρωπαϊκή μελέτη που πραγματοποιήθηκε πριν 7 χρόνια και συμμετείχε και το εργαστήριό μας με τίτλο Viroclime θα υπάρξει μια αύξηση υδατογενών ιογενών λοιμώξεων περίπου 20% στις πληγείσες περιοχές.

Πώς προστατευόμαστε

Καθώς οι επιπτώσεις στο περιβάλλον αφορούν όλους χρειάζεται ενίσχυση της δημόσιας υγείας, επισημαίνει ο κ. Βανταράκης, προτείνοντας τα παρακάτω:

• Ενίσχυση των συστημάτων υγείας, με προετοιμασία σε ακραία φαινόμενα και αναγνώριση των πληθυσμών σε κίνδυνο
• Καθιέρωση συστήματος ιχνηλάτησης για την καταγραφή των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και ταυτοποίηση των τάσεων
• Διερεύνηση σε επιδημίες που πιθανά συνδέονται με κλιματική αλλαγή
• Εκπαιδευμένο υγειονομικό προσωπικό σε θέματα δημόσιας υγείας που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και
• Αποτελεσματική εκπαίδευση και στρατηγικές διάχυσης για να πληροφορήσουν τους δημόσιους φορείς και τους φορείς πολιτικής για τις επιπτώσεις της υγείας της κλιματικής αλλαγής.