Άνοιξε ο δρόμος για εμβόλιο στις πιο δύσκολες ασθένειες

Ελπίδες για την αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών με εμβόλιο, ακόμη κι αν πρόκειται για μη μεταδοτικές ασθένειες, δίνουν οι νέες τεχνολογίες που εφαρμόστηκαν για την ανάπτυξη των εμβολίων του νέου κοροναϊού SARS- CoV- 2.

Ο δρόμος – παρότι μακρύς ακόμη – άνοιξε, με σκοπό να οδηγήσει στην ανακάλυψη εμβολίου κατά του καρκίνου και αυτοάνοσων ή εκφυλιστικών νοσημάτων όπως τα ρευματικά νοσήματα ή οι άνοιες, πέρα από τις καθιερωμένες προσπάθειες για ανάπτυξη εμβολίων ενάντια σε ιούς που προκαλούν σοβαρές ασθένειες όπως ο HIV/AIDS, ο Ζίκα και ο Έμπολα ή για μικρόβια ανθεκτικά στα ήδη υπάρχοντα αντιβιοτικά. Οι προσπάθειες είναι τόσο εντατικές που η έρευνα επιχειρεί την ανάπτυξη εμβολίου, ακόμη και για να προλάβουμε την εξάρτηση από την ηρωίνη.

Στόχος της νέας τεχνολογίας των εμβολίων είναι η αντιμετώπιση ιατρικών αναγκών που μέχρι σήμερα παραμένουν ακάλυπτες, είτε σε επίπεδο θεραπείας είτε σε επίπεδο πρόληψης.

Ο επικεφαλής του τμήματος ρετροϊών του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ δρ Γιώργος Παυλάκης, μιλώντας στο in.gr, τόνισε πως οι νέες αυτές τεχνολογίες, δεν είναι καινούριες για τους επιστήμονες. «Δουλεύουμε συστηματικά την τεχνολογία των νουκλεϊκών οξέων (RNA και DNA) εδώ και δυο δεκαετίες τουλάχιστον, και τώρα με την πανδημία, καταφέραμε να μάθουμε ότι τα εμβόλια που παράγονται με την τεχνολογία αυτή είναι ασφαλή, αποτελεσματικά και η παραγωγή τους γίνεται ταχύτατα. Έχουμε δει στο εργαστήριο, ότι παράγουν τέλεια μορφή αντιγόνου και μπορούν να παράγουν οτιδήποτε θέλουμε, κάτι που δεν ήταν εφικτό με τις προηγούμενες τεχνολογίες. Και το αποτέλεσμά τους είναι ισχυρά αντισώματα, αλλά και κυτταρική ανοσία μνήμης.

Βέβαια, ο δρόμος για τα εμβόλια αυτά έχει «ανοίξει» από καιρό. Όμως ενώ για τα υπόλοιπα έχει υπάρξει μεγάλη πρόοδος, εντούτοις θα χρειαστεί αρκετός χρόνος ακόμη μέχρι να μπορέσουμε να πούμε ότι βρισκόμαστε στην τελική ευθεία. Γιατί ακόμη κι αν γίνονται κλινικές μελέτες δεν σημαίνει ότι έχουμε σίγουρο το αποτέλεσμα αν δεν ολοκληρωθεί και η φάση 3.

Η εξέλιξη βέβαια συνεχίζεται και οι καινούριες γενιές εμβολίων μπορούν να δώσουν πιο προηγμένα εμβόλια που θα μπορούν τα είναι πιο ισχυρά και να παρέχουν καλύτερη ανοσία.

Φυσικά, αυτές οι νέες τεχνολογίες θα προστεθούν στις άλλες που ήδη διαθέτουμε, τις «παλιές» και η ιδέα είναι ο συνδυασμός τους να φέρει καλύτερα αποτελέσματα. Δεν πετάμε τίποτα, απλώς προσθέτουμε.

Το πλεονέκτημα των εμβολίων των νουκλεϊκών οξέων είναι ότι είναι πολύ γρηγορότερα, ασφαλέστερα και φθηνότερα. Επιπλέον, η παραγωγή τους είναι προβλεπόμενη και κάνει τη ζωή όλων μας ευκολότερη, φθηνότερα.

Απαντώντας στο ερώτημα γιατί τώρα και όχι νωρίτερα ή αργότερα, ο κ. Παυλάκης απάντησε «Ανάγκα και οι Θεοί πείθονται», συμπληρώνοντας πως «η πανδημία μας έβαλε φωτιά, η ανάγκη ήταν φοβερή, οπότε έγινε η απαραίτητη ανάληψη ενός υπολογισμένου ρίσκου, το οποίο απέδωσε τελικά. Γιατί υπάρχουν πάντα ανεπιθύμητες ενέργειες, όμως αν είναι σπάνιες και εμφανίζονται ανά εκατομμύριο πληθυσμού, τότε δεν θα φανούν αν η εφαρμογή γίνει μόνο σε χιλιάδες. Είδαμε τώρα, ότι είναι μερικές ανά εκατομμύριο πληθυσμού και είναι και αντιμετωπίσιμες».

Κλείνοντας, ο κ. Παυλάκης εκτίμησε ότι από τα επερχόμενα εμβόλια, «τα πιο σημαντικά για την ώρα είναι αυτά των μολυσματικών ασθενειών όπως ο Έμπολα, ο Ζίκα και ο Τσικουνγκούνια, οι οποίες θα γίνει πιο εύκολο να αντιμετωπιστούν», και τόνισε πως «τα εμβόλια για τον καρκίνο θα πάρουν πολύ περισσότερο χρόνο».

Όταν το RNA «σωπαίνει»

Από την πλευρά του, ο καθηγητής Φαρμακευτικής Τεχνολογίας του ΕΚΠΑ Κωνσταντίνος Δεμέτζος,  εξηγώντας μας πώς λειτουργεί αυτή η τεχνολογία, σημείωσε ότι τα νέας τεχνολογίας εμβόλια, μεταφέρουν γενετικό υλικό. Στην περίπτωση λοιπόν του καρκίνου, οι ερευνητικές προσπάθειες αφορούν θεραπευτικό εμβόλιο κυρίως, το οποίο θα αποτρέπει την εξέλιξη της νόσου ή τις μεταστάσεις. Θα αποτρέπει την εκδήλωση του «βιοχημικού καταρράκτη», μια κατάσταση στην οποία τα γονίδια δίνουν εντολές σε συγκεκριμένα κύτταρα να λειτουργούν ή όχι, με στόχο την αποτροπή της βλάβης. Για παράδειγμα η τεχνολογία Si RNA (silence RNA), στοχεύει στη «σίγαση» του RNA, ώστε να μην δοθεί η εντολή για την εξέλιξη του βιοχημικού καταρράκτη.

«Αν όλα αυτά καταφέρουν οι έρευνες να τα μετατρέψουν σε κάποιο προϊόν που θα πάρει έγκριση από τους ρυθμιστικούς οργανισμούς, τότε θα μπορούμε να πούμε ότι έχουμε ένα θεραπευτικό εμβόλιο». είπε ο καθηγητής και ξεχώρισε από τα υπό έρευνα εμβόλια αυτό για τον ιό Ζίκα, που ενώ εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Λατινική Αμερική, εμφανίστηκε και στη Δανία τα προηγούμενα χρόνια.

Υπογραμμίζοντας ότι για τους ιούς είναι πολύ δύσκολη η θεραπεία, τόνισε πως με τη γενετική μηχανική μπορούμε να εντοπίσουμε ποιο σημείο του παθογόνου «κάνει κακό», να πάρουμε το μέρος αυτό και πολύ στοχευμένα να αναπτύξουμε το σχετικό εμβόλιο. Έφερε έτσι ως παράδειγμα τον πανδημικό κοροναϊό, από τον οποίο χρησιμοποιούμε μέρος της πρωτεΐνης – ακίδας με την οποία προσκολάται ο ιός στα κύτταρά μας.

Σημείωσε ότι η νέα τεχνολογία είναι γρήγορη, απλή, εύκολη και φθηνή, γι΄ αυτό υπάρχει αυτή η ερευνητική έκρηξη αυτή τη στιγμή. Πρόσθεσε όμως, ότι για την δυνατότητα τα θετικά αποτελέσματα να επαναλαμβάνονται, θα ακολουθήσουν εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης.

«Κατάληψη» στις ανθρώπινες πρωτεΐνες

Για τη μακροχρόνια έρευνα στη συγκεκριμένη τεχνολογία, μίλησε στο in.gr o καθηγητής Φαρμακολογίας του ΕΚΠΑ Ανδρέας Παπαπετρόπουλος, επισημαίνοντας πως οι πρώτες προσπάθειες αφορούσαν την ανακάλυψη εμβολίων mRNA για τον καρκίνο.

Με την εμφάνιση  όμως της πανδημίας οι προσπάθειες επικεντρώθηκαν στην ανάπτυξη εμβολίων κατά της Covid-19  όπου και γρήγορα ήρθαν οι εγκρίσεις από τις ρυθμιστικές αρχές. Από την χρήση τους, διαπιστώσαμε την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους. Έχουμε πλέον σαφείς ενδείξεις για την πολύ περιορισμένη τοξικότητά τους, αφού δεν προκαλούν σημαντικά προβλήματα, ακόμη κι όταν χορηγούνται σε ασθενείς με συνοδά νοσήματα. Τόσο στον καρκίνο, όσο και στα αυτοάνοσα, η λογική παραμένει η ίδια, δηλαδή η εξουδετέρωση πρωτεϊνών που σχετίζονται με την νόσο μέσω αντισωμάτων. Το mRNA στο εμβόλιο καθοδηγεί την παραγωγή της πρωτεΐνης κατά της οποίας επιθυμούμε να αναπτυχθούν αντισώματα. Υπάρχουν πολύ λιγότερα αντι-ιικά φάρμακα διαθέσιμα για λοιμώξεις, από ότι φάρμακα για τα βακτήρια. Αυτό οφείλεται στο ότι οι ιοί έχουν ελάχιστες δικές τους πρωτεΐνες που μπορούμε να μπλοκάρουμε αφού χρησιμοποιούν  τα βιοχημικά μονοπάτια του κυττάρου για να επιβιώσουν. Αυτός  είναι και ο λόγος που είναι δύσκολη  η ανακάλυψη θεραπευτικών μέσων για τις ιώσεις, και μπορεί να απαιτηθούν  δεκαετίες για την ανακάλυψη αποτελεσματικών αντιικών φαρμάκων.  Η χρήση εμβολίων για την πρόληψη της εκδήλωση της νόσου μπορεί να είναι πιο εύκολη.

Οι λύσεις του μέλλοντος

Σύμφωνα με τα στοιχεία από τα ερευνητικά προγράμματα φαρμακευτικών εταιρειών και ερευνητικών κέντρων, οι κλινικές μελέτες όλων των φάσεων για την ανάπτυξη εμβολίων πλησιάζουν τις 12.000 στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Ενδεικτικά, πέρα από τις μελέτες για τα εμβόλια του κοροναϊού, οι νέες τεχνολογίες των βιολογικών εμβολίων επεκτείνονται σε εμβόλια που έχουμε διαθέσιμα με τις παραδοσιακές μεθόδους.

Σε ότι αφορά όμως την ικανοποίηση ακάλυπτων ιατρικών αναγκών, οι προσπάθειες για ανάπτυξη εμβολίου στρέφονται στη ρευματοειδή αρθρίτιδα, τον συστηματικό ερυθηματώδη λύκο, την αυτοάνοση ηπατίτιδα, αλλά και την εφαρμογή αναγεννητικής ιατρικής σε εκφυλιστικά νοσήματα όπως η άνοια.

Για τους καρκίνους, η έρευνα αφορά τόσο τους αιματολογικούς, όσο και τους συμπαγείς όγκους με σημαντικά ερευνητικά προγράμματα για τον τριπλά ανθεκτικό καρκίνο του μαστού, τα μελανώματα, τα λεμφώματα, τους καρκίνους του προστάτη, των ωοθηκών, της κεφαλής και του τραχήλου, καθώς επίσης και για όγκους εγκεφάλου. Ταυτόχρονα επιχειρείται η ανάπτυξη αντιγόνων που θα δημιουργήσουν αντισώματα κατά μια σειράς καρκίνων. Επιπλέον, ανοσοθεραπείες στηριγμένες στην ίδια τεχνολογία μελετώνται για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και τον γαστροοισοφαγικό καρκίνο, αλλά και ανοσοθεραπείες που εφαρμόζονται στο εσωτερικό των όγκων.

Ταυτόχρονα, παρά τα προβλήματα που έχουν παρατηρηθεί, συνεχίζονται οι προσπάθειες με κλινικές μελέτες για το εμβόλιο κατά του HIV/AIDS, ενώ σε διαφορετικές φάσεις κλινικών μελετών έρχονται εμβόλια και για σειρά άλλων λοιμωδών νοσημάτων (Ζίκα, Έμπολα, ελονοσία, μεγαλοκυτταροϊό, κλωστηρίδιο το δύσκολο, δάγκειο πυρετό, τσικουνγκούνια, αναπνευστικό συγκυτιακό ιό κλπ), που προκαλούν μικρόβια και ιοί και για τα οποία είτε δεν έχουμε θεραπεία, είτε η θεραπεία τους είναι δύσκολη με τα σημερινά θεραπευτικά μέσα.

Η λίστα των ερευνών είναι ατελείωτη, το ζήτημα είναι πότε στην πραγματικότητα θα μπορέσουμε να έχουμε τα νέα αυτά εμβόλια στα χέρια μας, καθώς πολλά από αυτά βρίσκονται ακόμη σε προκλινικό στάδιο ή στα πρώτα στάδια των κλινικών μελετών.