Κρατική τρομοκρατία

Κάθε φορά που θορυβείται η παγκόσμια κοινή γνώμη από ένα φρέσκο περιστατικό κρατικής τρομοκρατίας, ανατρέχω στον Κόφι Ανάν (1938-2018), το αείμνηστο τέκνο της Γκάνας. Με την ιδιότητα του γενικού γραμματέα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών είχε δηλώσει τον Ιούνιο του 1998 στη Συνδιάσκεψη της Ρώμης: «Ακόμη και σήμερα διατρέχει κανείς μεγαλύτερο κίνδυνο να προσαχθεί ενώπιον της Δικαιοσύνης και να καταδικαστεί επειδή σκότωσε έναν και μόνο άνθρωπο, παρά επειδή σκότωσε εκατό χιλιάδες». Εάν συνδυάσουμε αυτή την πικρή αλήθεια με την άλλη, την πικρότερη, που θρυλείται ότι ξεστόμισε το πιο διαβόητο τέκνο της Γεωργίας – «Ενας νεκρός είναι τραγωδία· ένα εκατομμύριο νεκροί είναι στατιστική» (Στάλιν) -, μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως όποια ή όποιος μας διαβεβαιώνει ότι το μέγεθος δεν μετράει, είτε πάσχει από ανεπίτρεπτη αφέλεια είτε μας σερβίρει καφέ της παρηγοριάς. Ιδίως στην κινούμενη άμμο των διεθνών σχέσεων, το μέγεθος μετράει και παραμετράει. Για την ακρίβεια, είναι το μόνο που μετράει.

Οπως θα μας συμβούλευε και ο Νικολό Μακιαβέλι, που κάτι περισσότερο διδάχθηκε στο πετσί του με τον σκληρό τρόπο από ευμένειες και δυσμένειες ηγεμόνων: «Δεν σε σέβονται όταν σε αγαπούν· σε σέβονται όταν σε φοβούνται». Αναμφίβολα θα συμφωνούσαν μαζί του τόσο ο Βλαντίμιρ Πούτιν όσο και ο Αλεξάντερ Λουκασένκο.

Τι καινούργιο λοιπόν κομίζει η προχθεσινή κρατική πειρατεία στον εναέριο χώρο της Λευκορωσίας και γιατί θα πρέπει να μας σκανδαλίσει περισσότερο από ανάλογα ή και πολύ πιο βίαια περιστατικά στο παρελθόν; Εάν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, δεν είναι μια ερώτηση που μπορεί να απαντηθεί ελαφρά τη καρδία. Από τη Δίκη της Νυρεμβέργης έως το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης – για να περιοριστούμε στη μεταπολεμική μας πραγματικότητα – η ανθρωπότητα προσπάθησε να περάσει χαλινό σε όσους ηγέτες κατόρθωνε να παραπέμψει για μαζικά εγκλήματα, αλλά οι περιορισμοί στην αποτελεσματικότητά της παραήταν επαναλαμβανόμενοι για να είναι συμπτωματικοί: εν ολίγοις, παρέπεμπε (παραπέμπει) πάντοτε στους… ηττημένους.

Οποιος ήταν με την πλευρά των νικητών ή αισθανόταν βάσιμα ότι τελούσε υπό την υψηλή προστασία των νικητών, μπορούσε (μπορεί) ανεμπόδιστα να συνεχίσει τις εγκληματικές του δραστηριότητες. Το ίδιο ίσχυε (ισχύει) και για όσους ήταν με την πλευρά των ηττημένων ή τελούσαν υπό την υψηλή προστασία των ηττημένων, αλλά το μακρύ χέρι των νικητών δεν μπορούσε (δεν μπορεί) να τους φτάσει και να τους τιμωρήσει δίχως ασύμμετρα βαριές συνέπειες και για τους ίδιους τους τιμωρούς. Είναι προφανές ότι ο ισχυρός άνδρας της Λευκορωσίας, αποσυνάγωγος από τη διεθνή κοινότητα αλλά και με σταθερό στήριγμα τις πλάτες της μαμάς Ρωσίας, τοποθετεί τον εαυτό του στην τελευταία υποκατηγορία.

Οσο ο Βλαντίμιρ θα κάνει τα στραβά μάτια, ο Αλεξάντερ θα μπορεί να προσγειώνει οιοδήποτε αεροσκάφος οιασδήποτε πολιτικής αεροπορίας περνάει από τον εναέριο χώρο του σε όποιο δικό του αεροδρόμιο επιθυμεί και να το ξαλαφρώνει από όσους επιβάτες κρίνει ο ίδιος ότι δεν χρειάζεται να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς τον τελικό τους προορισμό, ίσως ούτε και την παρουσία τους στον πλανήτη.

Εδώ μάλλον οφείλουμε να εντοπίσουμε την προχθεσινή ειδοποιό διαφορά. Μπορεί να μην ήταν η πρώτη περίπτωση κρατικής τρομοκρατίας, ούτε η πιο κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου, αλλά ήταν αναμφίβολα μια αξιοσημείωτη ποιοτική αναβάθμιση του κρατικού θράσους ή, εάν προτιμάτε, μια αξιοσημείωτη ποιοτική υποβάθμιση του αισθήματος ασφαλείας που (κακώς, καθώς αποδεικνύεται, κάκιστα) θεωρούμε ως δεδομένο. Ο,τι συνέβη, συνέβη εν αιθρία. Δεν συνέβη σε κάποια εμπόλεμη ζώνη. Δεν προηγήθηκε κάποιο ηθελημένο ή αθέλητο «κενό» στην αλυσίδα ελέγχου κάποιου αεροδρομίου: μονάχα η «βούληση» του Λουκασένκο.