Ο κόσμος, η Κίνα και στη μέση το TikTok

Το Τik Tok, μία από τις πιο δημοφιλείς εφαρμογές κινητού αυτή τη στιγμή παγκοσμίως, αν και μετρά ελάχιστα χρόνια ύπαρξης είναι πλέον το εκ των ων ουκ άνευ συστατικό στοιχείο της ψηφιακής κουλτούρας της Γενιάς Ζ, των παιδιών δηλαδή που γεννήθηκαν από το 1995 και μετά. Και όπως συνήθως συμβαίνει στον ψηφιακό κόσμο, όταν η «μόδα» των εφήβων είναι τεχνολογικά απλή γίνεται και η μόδα των μεγαλύτερων.  Ετσι το ΤikTok,  στο οποίο βλέπεις και «ανεβάζεις» σύντομα χιουμοριστικά βίντεο, διάρκειας έως 1 λεπτό,  ήδη από τον περασμένο Απρίλιο, ξεπέρασε τα 2 δισεκατομμύρια χρήστες.

To Tik Tok ανήκει στην κινεζική εταιρεία ByteDαnce και έκανε την εμφάνισή του το 2017 αντικαθιστώντας την εφαρμογή σύντομων βίντεο, Musical.Ly.

Η «ώθηση» του Τζίμι Φάλον

Όσο δημοφιλής και αν είναι όμως μια εφαρμογή, το αν θα «κυριεύσει» τον κόσμο εξαρτάται και από το κατά πόσο θα προσελκύσει το ενδιαφέρον ανθρώπων με μεγάλη επιδραστικότητα, με λίγα λόγια το αν θα αγαπηθούν από κάποιον/κάποια σταρ.

Πίσω στο 2018,  το TikTok στις Ηνωμένες Πολιτείες το γνώριζαν λίγοι, όπως μας υπενθυμίζει ο Guardian, η συγκεκριμένη εφαρμογή τράβηξε την προσοχή του εξαιρετικά δημοφιλούς παρουσιαστή του Tonight Show, Τζίμι Φάλον.

«Παιδιά, υπάρχει μια πολύ cool εφαρμογή, που έμαθα…Τη λένε ΤikTok. Την ξέρετε;» ρώτησε το κοινό του ο Φάλον στις αρχές Νοεμβρίου 2018. Μέσα από το studio ακούστηκαν μόλις δύο ή τρία σκόρπια «Ναι».

«Αν δεν την έχετε, κατεβάστε την είναι για το τηλέφωνό σας» συνέχισε ο Φάλον και εξήγησε πως αυτό που χρειάζεται να κάνεις είναι να «ποστάρεις ένα σύντομο βίντεο, στο οποίο κάνεις αστεία πράγματα, όπως να συγχρονίσεις τα χείλη σου με ένα τραγούδι, ή μια κινηματογραφική σκηνή ή να τραβήξεις μια ανόητη σκηνή με τους φίλους σου ή ακόμα και με τα κατοικίδιά σου»

Στη συνέχεια, τα εκατομμύρια των τηλεθεατών του Φάλον παρακολούθησαν ένα βίντεο του TikTok στο οποίο δύο σκύλοι συμμετέχουν στα κρουστά του τραγουδιού Stand By Me.

H ώθηση του Φάλον και άλλων διασήμων ήταν σίγουρα σημαντική, όμως όπως ανέφερε τότε το περιοδικό Atlantic, η εκτόξευση του TikTok oφειλόταν κυρίως στο γεγονός ότι βασιζόταν στα «cringe videos», σε βίντεο δηλαδή που ήταν «τόσο επώδυνα και ντροπιαστικά που ο θεατής δεν μπορεί να μη γελάσει»

Λίγους μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 2019, το ΤikTok είχε κάνει δικό του ένα μεγάλο μερίδιο της «ψηφιακής πίτας», φτάνοντας στα 500 εκατομμύρια χρήστες σε 150 χώρες.

Ευνοημένο και από το παγκόσμιο lockdown του κορωνοϊού, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι κλεισμένοι στα σπίτια τους βρήκαν αποκούμπι στην παραγωγή και παρακολούθηση σύντομων χιουμοριστικών βίντεο, το TikTok κέρδισε, το πρώτο τετράμηνο του 2020 315 εκατομμύρια νέους χρήστες.

Η κριτική για τα προσωπικά δεδομένα

Τον τελευταίο καιρό πάντως όλο και περισσότερο εκφράζεται η άποψη ότι μέσω της συγκεκριμένης εφαρμογής, η κινεζική  εταιρεία ByteDance συλλέγει μεγάλο όγκο προσωπικών δεδομένων που είτε οι χρήστες παραχωρούν συνειδητά είτε η εταιρεία αποκτά χωρίς τη συναίνεσή τους μέσω software παρακολούθησης και εν συνεχεία τα προωθεί στην κινεζική κυβέρνηση.

«Ο φόβος είναι ότι οι πληροφορίες που υπάρχουν στο TikTok παρέχουν περισσότερες πληροφορίες από αυτές που οι χρήστες θα ήθελαν να δώσουν σχετικά με το πού βρίσκονται και με το τι ακριβώς κάνουν. Θα μπορούσες θεωρητικά να εντοπίσεις κάποιον σε ένα στρατόπεδο ή σε κυβερνητικό κτίριο», υποστηρίζει ο Κρις Μοράλες, επικεφαλής της αμερικανικής εταιρείας ψηφιακής ασφάλειας Vectra.

To ΤikTok βέβαια δεν είναι η πρώτη εφαρμογή που χρησιμοποιεί προσωπικά δεδομένα των χρηστών της, όμως σύμφωνα με τους επικριτές της ζητά αρκετά μεγαλύτερη πρόσβαση απ’ ότι το Facebook ή το Twitter. Προκειμένου να αποκτήσεις το TikTok θα πρέπει να δώσεις το email και τον τηλεφωνικό σου αριθμό καθώς και να τον συνδέσεις με ακόμα έναν λογαριασμό σου σε κάποιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Επίσης απαιτείται η εφαρμογή να έχει πρόσβαση στην εύρεση της τοποθεσίας που βρίσκεται ο χρήστης, στην κάμερα και το μικρόφωνο της συσκευής καθώς και στις επαφές του χρήστη.

Ένα από τα επιχειρήματα όσων υποστηρίζουν ότι το ΤikTok αποτελεί τον δούρειο ίππο μιας μεγάλης εκμετάλλευσης προσωπικών δεδομένων εκατομμυρίων ανθρώπων είναι η εθνικότητα της μαμάς-εταιρείας ByteDance.

«Το γεγονός ότι το TikTok ανήκει σε κινεζική εταιρεία προκαλεί εύλογη ανησυχία σχετικά με την ασφάλεια», δηλώνει στον Guardian ο Χανκ Σλες, διευθυντής της αμερικανικής εταιρείας ασφάλειας επικοινωνίων Lookout στηρίζοντας πιθανότατα το επιχείρημά του στην μεγάλη επιθετικότητα και πίεση που ασκεί η κινεζική κυβέρνηση προκειμένου οι εταιρείες να της παραχωρούν πληροφορίες και δεδομένα.

Σύμφωνα με αναφορά του Ινστιτούτου Αυστραλιανής Στρατηγικής Πολιτικής (ASPI), η ByteDance συνεργάστηκε με τις αστυνομικές αρχές της κινεζικής πόλης Ξινγιάνγκ, όπου η κινεζική κυβέρνηση κατηγορείται ότι έχει στερήσει την ελευθερία σε πάνω από 1 εκατομμύριου κατοίκους – μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων, κρατώντας τους σε φυλακές και κλειστές δομές.

Σύμφωνα με αναφορά της αμερικανικής εταιρείας Penetrum, η πλειοψηφία των δεδομένων που συλλέγει το TikTok διατηρούνται σε εγκαταστάσεις της εταιρείας Alibaba, η οποία στο παρελθόν είχε αντιμετωπίσει ζητήματα παραβίασης προσωπικών δεδομένων, όταν προσωπικά στοιχεία χιλιάδων κινέζων μαθητών βρέθηκαν εκτεθειμένα στο διαδίκτυο. Εξάλλου οι κανόνες προστασίας της ιδιωτικότητας της Alibaba προβλέπει την μεταφορά προσωπικών δεδομένων που έχει στην κατοχή της σε τρίτα μέρη.

Επιπλέον το TikTok δέχθηκε έντονη κριτική για περιστατικά λογοκρισίας. Για παράδειγμα, απαγόρευσε την προβολή βίντεο που αναφέρονταν στη σφαγή των κινέζων φοιτητών στην Πλατεία Τιενανμεν το 1989, ενώ λογοκρισία υπήρξε και σε βίντεο σχετικό με τις διαδηλώσεις του Χονγκ Κονγκ, το Θιβέτ και τη θρησκευτική ομάδα Φάλουν Γκόνγκ. Επίσης υπήρξαν καταγγελίες ότι οι διαχειριστές του TikTok δέχθηκαν οδηγίες να «κουκουλώνουν» βίντεο χρηστών που εμφανίζονται «πολύ άσχημοι, φτωχοί ή ανήμποροι».

Το ΤikTok και οι απαγορεύσεις

Πριν λίγες ημέρες η αμερικανική πολυεθνική χρηματοοικονομική εταιρεία Wells Fargo ανακοίνωσε ότι θα ζητήσει από όλους τους εργαζόμενούς της να διαγράψουν από τις συσκευές τους τη συγκεκριμένη εφαρμογή. Το ίδιο ζήτησε με εσωτερικό email προς τους υπαλλήλους της, επικαλούμενη λόγους ασφαλείας, και η Amazon. Λίγες όμως ώρες μετά ανακάλεσε, ανακοινώνοντας ότι το συγκεκριμένο mail είχε σταλεί κατά λάθος.

Σε κρατικό επίπεδο, το TikTok, μαζί με 50 ακόμα κινεζικές εφαρμογές, απαγορεύθηκε από την Ινδία, ενώ όσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο δήλωσε ότι η κυβέρνηση Τραμπ εξετάζει ένα τέτοιο ενδεχόμενο.  Ήδη από τον Δεκέμβριο πάντως, οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις έχουν δώσει στο προσωπικό τους εντολή για διαγράφη της συγκεκριμένης εφαρμοφής.

Η TikTok από την πλευρά της αρνείται πως έχει οποιαδήποτε συνεργασία με την κινεζική κυβέρνηση και σε μία κίνηση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως φιλοαμερικανική, από τον περασμένο Μάιο έχει εμπιστευτεί τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου, στον αμερικανό, πρώην στέλεχος της Disney, Κέβιν Μάγιερ.

Όσο δύσκολο κι αν φαντάζει για μια εφαρμογή που δείχνει σκυλιά να παίζουν μουσική, αγόρια και κορίτσια να χορεύουν και 40αρηδες να συγχρονίζουν τα χείλη τους με σκηνές από την Αλίκη στο Ναυτικό και τον Μπακαλόγατο, το TikTok είναι το επόμενο πεδίο ενός παγκόσμιου γεωπολιτικού εμπορικού πολέμου.

Όπως σημειώνει ο Ντάγκλας Σμιντ,  καθηγητής Επιστήμης Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, του Πανεπιστημίου Βάντερμπλιτ: «Πρόκειται για μια τέλεια καταιγίδα όπου η τεχνολογία συναντά τον παγκόσμιο γεωπολιτικό ανταγωνισμό.  Τέτοιου είδους πράγματα χρησιμοποιούνται ως τακτικές πίεσης σε μια εμπορική γεωπολιτική διαπραγμάτευση»