75 χρόνια από τη Μεγάλη Νίκη: Koινή ευθύνη απέναντι στην Ιστορία και το μέλλον

«Εβδομήντα πέντε χρόνια έχουν περάσει από το τέλος του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Μερικές γενιές έχουν μεγαλώσει όλα αυτά τα χρόνια. Ο πολιτικός χάρτης του πλανήτη έχει αλλάξει. Η Σοβιετική Ένωση που πέτυχε μια επική, συντριπτική νίκη ενάντια στον ναζισμό και έσωσε ολόκληρο τον κόσμο, δεν υπάρχει. Ακόμα και τα ίδια τα γεγονότα αυτού του πολέμου έχουν γίνει μια μακρινή ανάμνηση, και για όσους μετείχαν σε αυτόν. Γιατί, λοιπόν, η Ρωσία γιορτάζει την 9η Μαΐου ως μεγαλύτερη γιορτή; Γιατί η ζωή σχεδόν σταματά στις 22 Ιουνίου; Και γιατί αισθάνεται κανείς έναν κόμπο στον λαιμό;

Συνήθως λένε ότι ο πόλεμος έχει αφήσει ένα βαθύ αποτύπωμα στην ιστορία κάθε οικογένειας. Πίσω από αυτά τα λόγια, υπάρχουν μοίρες εκατομμυρίων ανθρώπων, τα βάσανα και ο πόνος της απώλειας, επίσης η υπερηφάνεια, η αλήθεια και η μνήμη.

Για τους γονείς μου, ο πόλεμος σήμαινε τις τρομερές δοκιμασίες της Πολιορκίας του Λένινγκραντ, όπου πέθανε ο δίχρονος αδελφός μου, Βίτια, όπου η μητέρα μου, ως εκ θαύματος, κατάφερε να επιβιώσει. Ο πατέρας μου, παρά την απαλλαγή του από το ενεργό καθήκον, προσφέρθηκε να υπερασπιστεί την πατρίδα του. Έλαβε την ίδια απόφαση όπως και εκατομμύρια Σοβιετικοί πολίτες. Πολέμησε στο προγεφύρωμα Νέβσκι Πιατατσόκ και τραυματίστηκε σοβαρά. Και όσο περισσότερα χρόνια περνούν τόσο περισσότερο νιώθω την ανάγκη να μιλήσω στους γονείς μου και να μάθω περισσότερα για τη ζωή τους την περίοδο του πολέμου. Ωστόσο, είναι αδύνατο να το κάνω αυτό πια, γι’ αυτό φυλάω στην καρδιά μου όλες τις συνομιλίες με τον πατέρα και τη μητέρα μου επί του θέματος, τα λίγα αισθήματα που φανέρωσαν.

Άνθρωποι της ηλικίας μου και εγώ πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό τα παιδιά, τα εγγόνια μας και τα δισέγγονά μας να καταλάβουν το μαρτύριο και τις δυσκολίες που υπέστησαν οι πρόγονοί τους. Να καταλάβουν πώς και γιατί οι πρόγονοί τους κατάφεραν να επιμείνουν και να κερδίσουν. Από πού προήλθε η αγνή, σιδερένια βούλησή τους που εξέπληξε και γοήτευσε ολόκληρο τον κόσμο; Σίγουρα, υπερασπίστηκαν το σπίτι τους, τα παιδιά τους, τους αγαπημένους και τις οικογένειές τους. Ωστόσο, αυτό που τους ένωσε ήταν η αγάπη για την πατρίδα τους, τη Μητέρα Πατρίδα τους. Αυτό το βαθύ, προσωπικό συναίσθημα αντικατοπτρίζεται πλήρως στην ίδια την ουσία του λαού μας και έγινε ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες στον ηρωικό, με θυσίες αγώνα του ενάντια στους Ναζί.

Αναρωτιέμαι συχνά: Τι θα έκανε η σημερινή γενιά; Πώς θα δράσει όταν αντιμετωπίσει μια κατάσταση κρίσης; Βλέπω νέους γιατρούς, νοσοκόμες, μερικές φορές νέους απόφοιτους που πηγαίνουν σήμερα στην «κόκκινη ζώνη» για να σώσουν ζωές. Βλέπω τους στρατιώτες μας που πολεμούσαν, μέχρι την τελευταία πνοή, τη διεθνή τρομοκρατία στον Βόρειο Καύκασο και στη Συρία. Είναι τόσο νέοι. Πολλοί στρατιώτες που ήταν μέρος της θρυλικής, αθάνατης 6ης Μοίρας Αλεξιπτωτιστών ήταν 19-20 ετών. Όλοι, όμως, απέδειξαν ότι ήταν άξιοι του άθλου των πολεμιστών της πατρίδας μας που την υπερασπίστηκαν κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου.

Γι’ αυτό είμαι βέβαιος ότι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του έθνους της Ρωσίας είναι να εκπληρώσει το καθήκον του χωρίς να λυπάται για τον εαυτό του όταν το απαιτούν οι περιστάσεις. Τέτοιες αξίες όπως η ανιδιοτέλεια, ο πατριωτισμός, η αγάπη για το σπίτι, την οικογένεια και την πατρίδα παραμένουν θεμελιώδεις και κεντρικές στη ρωσική κοινωνία μέχρι σήμερα. Αυτές οι αξίες είναι, σε μεγάλο βαθμό, η ραχοκοκαλιά της κυριαρχίας της χώρας μας.

Σήμερα, έχουμε νέες παραδόσεις που δημιουργούνται από τους ανθρώπους, όπως το Αθάνατο Τάγμα. Αυτή είναι η πορεία μνήμης που συμβολίζει την ευγνωμοσύνη μας, καθώς και τη ζωντανή σύνδεση και τους δεσμούς αίματος μεταξύ των γενεών. Εκατομμύρια άνθρωποι βγαίνουν στους δρόμους με τις φωτογραφίες των συγγενών τους που υπερασπίστηκαν την Πατρίδα τους και νίκησαν τους Ναζί. Αυτό σημαίνει ότι οι ζωές τους, οι δοκιμασίες και οι θυσίες τους, καθώς και η Νίκη που άφησαν σε εμάς δεν θα ξεχαστούν ποτέ.

Έχουμε ευθύνη απέναντι στο παρελθόν και στο μέλλον μας να κάνουμε τα μέγιστα ώστε να αποτρέψουμε να συμβούν ξανά αυτές οι τρομερές τραγωδίες. Ως εκ τούτου, θεώρησα ότι είναι καθήκον μου να δημοσιεύσω ένα άρθρο σχετικά με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο. Έχω συζητήσει αυτή την ιδέα αρκετές φορές με ξένους ηγέτες και έχουν δείξει την κατανόησή τους. Στη Σύνοδο Κορυφής των ηγετών της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του περασμένου έτους, όλοι συμφωνήσαμε σε ένα πράγμα: Είναι ουσιαστικό να μεταδώσουμε στις μελλοντικές γενιές τη μνήμη του γεγονότος ότι οι Ναζί ηττήθηκαν πρωτίστως από τον σοβιετικό λαό και ότι οι εκπρόσωποι όλων των Δημοκρατιών της Σοβιετικής Ένωσης πολεμούσαν πλάι πλάι σε αυτή την ηρωική μάχη, τόσο στο μέτωπο όσο και στα μετόπισθεν. Κατά τη διάρκεια αυτής της Συνόδου Κορυφής, μίλησα επίσης με τους ομολόγους μου για την όχι απλή προπολεμική περίοδο.

Αυτή η συνομιλία προκάλεσε αναταραχή στην Ευρώπη και τον κόσμο. Κι αυτό σημαίνει ότι είναι πράγματι αναγκαίο και επίκαιρο να απευθυνθούμε στα μαθήματα του παρελθόντος. Ταυτόχρονα, υπήρξαν πολλές συναισθηματικές εκρήξεις, αποτυχημένες μεταμφιεσμένες ανασφάλειες και ισχυρές κατηγορίες. Ενεργώντας καθ’ έξιν, ορισμένοι πολιτικοί έσπευσαν να ισχυριστούν ότι η Ρωσία προσπαθεί να ξαναγράψει την ιστορία. Ωστόσο, απέτυχαν να αντικρούσουν ένα μόνο γεγονός ή να αντικρούσουν ένα μόνο επιχείρημα. Είναι πράγματι δύσκολο, ακόμα και αδύνατο, να αντικρούσουμε τα πρωτότυπα ντοκουμέντα που, παρεμπιπτόντως, βρίσκονται όχι μόνο στα ρωσικά, αλλά και στα ξένα αρχεία.

Επομένως, υπάρχει ανάγκη να εξεταστούν περαιτέρω οι λόγοι που προκάλεσαν τον παγκόσμιο πόλεμο και να προβληματιστούμε σχετικά με τα περίπλοκα γεγονότα, τις τραγωδίες και τις νίκες του, καθώς και τα μαθήματά του, τόσο για τη χώρα μας όσο και για ολόκληρο τον κόσμο. Και όπως είπα, είναι ζωτικής σημασίας να βασίζεστε αποκλειστικά σε αρχειακά έγγραφα και σύγχρονα αποδεικτικά στοιχεία, αποφεύγοντας ταυτόχρονα οποιεσδήποτε ιδεολογικές ή πολιτικοποιημένες εικασίες.

Θα ήθελα να υπενθυμίσω για άλλη μια φορά το προφανές γεγονός. Οι βασικές αιτίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου προέρχονται κυρίως από τις αποφάσεις που ελήφθησαν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών έγινε σύμβολο σοβαρής αδικίας για τη Γερμανία. Βασικά υπονοούσε ότι η χώρα επρόκειτο να ληστευτεί και ότι αναγκαζόταν να πληρώσει τεράστιες αποζημιώσεις στους δυτικούς συμμάχους που εξασθένισαν την οικονομία της. Ο Γάλλος στρατηγός Φερντινάν Φος, ο οποίος υπηρέτησε ως Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής, περιέγραψε προφητικά αυτή τη Συνθήκη: «Δεν είναι ειρήνη. Είναι μια ανακωχή για είκοσι χρόνια».

Ήταν ακριβώς η εθνική ταπείνωση που έγινε γόνιμο έδαφος για ριζοσπαστικά και ρεβανσιστικά αισθήματα στη Γερμανία. Οι Ναζί έπαιξαν επιδέξια με τα συναισθήματα των ανθρώπων και δημιούργησαν την προπαγάνδα τους, υποσχόμενοι να απελευθερώσουν τη Γερμανία από την «κληρονομιά των Βερσαλλιών» και να αποκαταστήσουν στη χώρα την προηγούμενη ισχύ της, ενώ ουσιαστικά ωθούσαν τον γερμανικό λαό σε πόλεμο. Παραδόξως, τα δυτικά κράτη, ιδίως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες, συνέβαλαν άμεσα ή έμμεσα σε αυτό. Οι χρηματοοικονομικοί και βιομηχανικοί κύκλοι τους επένδυσαν ενεργά σε γερμανικά εργοστάσια και εργοστάσια παραγωγής στρατιωτικών προϊόντων. Άλλωστε, πολλοί άνθρωποι στην αριστοκρατία και το πολιτικό κατεστημένο υποστήριξαν ριζοσπαστικά, ακροδεξιά και εθνικιστικά κινήματα που δυνάμωναν τόσο στη Γερμανία όσο και στην Ευρώπη.

Η «παγκόσμια τάξη των Βερσαλλιών» προκάλεσε πολλές αφανείς αντιπαραθέσεις και προφανείς συγκρούσεις. Περιστράφηκαν γύρω από τα σύνορα των νέων ευρωπαϊκών κρατών που ορίστηκαν τυχαία από τους νικητές στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η οριοθέτηση σχεδόν αμέσως ακολουθήθηκε από εδαφικές διαφορές και αμοιβαίες διεκδικήσεις που μετατράπηκαν σε «ωρολογιακές βόμβες».

Ένα από τα σημαντικότερα αποτελέσματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών. Υπήρχαν μεγάλες προσδοκίες για αυτό τον διεθνή οργανισμό για τη διασφάλιση της διαρκούς ειρήνης και της συλλογικής ασφάλειας. Ήταν μια προοδευτική ιδέα που, εάν είχε ακολουθηθεί με συνέπεια, θα μπορούσε, και δεν είναι υπερβολή, να είχε αποτρέψει την επανάληψη των φρικαλεοτήτων ενός παγκοσμίου πολέμου.

Ωστόσο, η Κοινωνία των Εθνών στην οποία κυριαρχούσαν οι νικηφόρες δυνάμεις της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, αποδείχθηκε αναποτελεσματική και κατακλύστηκε από άσκοπες συζητήσεις. Στην Κοινωνία των Εθνών και την ευρωπαϊκή ήπειρο γενικά δεν εισακούστηκαν οι επανειλημμένες εκκλήσεις της Σοβιετικής Ένωσης σχετικά με την καθιέρωση ενός δίκαιου συστήματος συλλογικής ασφάλειας, ιδιαιτέρως, για την υπογραφή ενός συμφώνου της Ανατολικής Ευρώπης και ενός συμφώνου του Ειρηνικού για την πρόληψη της επιθετικότητας. Αυτές οι προτάσεις αγνοήθηκαν.

Η Κοινωνία των Εθνών απέτυχε επίσης να αποτρέψει τις συγκρούσεις σε διάφορα μέρη του κόσμου, όπως την επίθεση της Ιταλίας στην Αιθιοπία, τον εμφύλιο πόλεμο στην Ισπανία, την ιαπωνική επίθεση εναντίον της Κίνας και την προσάρτηση της Αυστρίας στη Ναζιστική Γερμανία. Επιπλέον, στην περίπτωση της Συνωμοσίας του Μονάχου, στην οποία εκτός από τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι συμμετείχαν οι ηγέτες της Βρετανίας και της Γαλλίας, πραγματοποιήθηκε ο διαμελισμός της Τσεχοσλοβακίας με την πλήρη έγκριση της Κοινωνίας των Εθνών. Θα ήθελα να επισημάνω εν προκειμένω ότι, σε αντίθεση με πολλούς άλλους Ευρωπαίους ηγέτες της εποχής, ο Στάλιν δεν λερώθηκε με τις συναντήσεις με τον Χίτλερ, που ήταν γνωστός μεταξύ των Δυτικών εθνών ως αρκετά αξιόπιστος πολιτικός και ήταν ευπρόσδεκτος επισκέπτης στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Η Πολωνία ενεπλάκη, επίσης, στη διχοτόμηση της Τσεχοσλοβακίας μαζί με τη Γερμανία. Αποφάσισαν μαζί εκ των προτέρων ποιος θα πάρει ποια τσεχοσλοβάκικα εδάφη. Στις 20 Σεπτεμβρίου 1938, ο Πολωνός πρέσβης στη Γερμανία, Γιόζεφ Λίπσκι, ανέφερε στον υπουργό Εξωτερικών της Πολωνίας, Γιόζεφ Μπεκ, τις ακόλουθες διαβεβαιώσεις του Χίτλερ: «…σε περίπτωση σύγκρουσης μεταξύ Πολωνίας και Τσεχοσλοβακίας σχετικά με τα συμφέροντά μας στο Tesin, το Ράιχ θα στεκόταν δίπλα στην Πολωνία». Ο ναζιστής ηγέτης μάλιστα παρότρυνε και συμβούλεψε ότι η Πολωνία θα ενεργούσε «μόνο όταν οι Γερμανοί καταλάβουν τα Σουδητικά Όρη».

Η Πολωνία γνώριζε ότι χωρίς την υποστήριξη του Χίτλερ, τα σχέδια για προσάρτηση ήταν καταδικασμένα να αποτύχουν. Θα ήθελα να αναφερθώ σε αυτό το ιστορικό της συνομιλίας μεταξύ του Γερμανού Πρέσβη στη Βαρσοβία, Χανς-Άντολφ Φον Μόλτκε, και του Γιόζεφ Μπεκ που πραγματοποιήθηκε την 1η Οκτωβρίου 1938 και επικεντρώθηκε στις σχέσεις Πολωνίας-Τσεχίας και στη θέση της Σοβιετικής Ένωσης σε αυτό το θέμα. Λέει: «Ο κ. Μπεκ εξέφρασε πραγματική ευγνωμοσύνη για την πιστή μεταχείριση που δόθηκε στα πολωνικά συμφέροντα στη Διάσκεψη του Μονάχου, καθώς και για την ειλικρίνεια των σχέσεων κατά τη διάρκεια της τσεχικής σύγκρουσης. Η στάση του Φύρερ και του Καγκελάριου εκτιμήθηκε πλήρως από την κυβέρνηση και τον λαό [της Πολωνίας]».

Η κατάτμηση της Τσεχοσλοβακίας ήταν βάναυση και κυνική. Το Μόναχο κατέστρεψε ακόμα και τις επίσημες, εύθραυστες εγγυήσεις που παρέμεναν στην ήπειρο. Έδειξε ότι οι αμοιβαίες συμφωνίες ήταν άχρηστες. Ήταν η Συνωμοσία του Μονάχου που χρησίμευσε ως «σκανδάλη» και έκανε αναπόφευκτο τον μεγάλο πόλεμο στην Ευρώπη.

Σήμερα, Ευρωπαίοι πολιτικοί, και ιδιαίτερα Πολωνοί ηγέτες, επιθυμούν να κρύψουν τη Συνωμοσία του Μονάχου κάτω από το χαλί. Γιατί; Το γεγονός ότι οι χώρες τους κάποτε παραβίασαν τις δεσμεύσεις τους και υποστήριξαν τη Συνωμοσία του Μονάχου, με μερικούς από αυτούς ακόμα και να συμμετέχουν στον διαμοιρασμό, δεν είναι ο μόνος λόγος. Ένας άλλος λόγος είναι, και είναι κάπως ενοχλητικό να τον θυμόμαστε, ότι κατά τη διάρκεια αυτών των δραματικών ημερών του 1938, η Σοβιετική Ένωση ήταν η μόνη που υπερασπίστηκε την Τσεχοσλοβακία.

Η Σοβιετική Ένωση, σύμφωνα με τις διεθνείς της υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένων συμφωνιών με τη Γαλλία και την Τσεχοσλοβακία, προσπάθησε να αποτρέψει την τραγωδία. Εν τω μεταξύ, η Πολωνία, για τα συμφέροντά της, κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να εμποδίσει τη δημιουργία ενός συστήματος συλλογικής ασφάλειας στην Ευρώπη. Ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών, Γιόζεφ Μπεκ, έγραψε για αυτό στην επιστολή του, της 19ης Σεπτεμβρίου 1938, προς τον προαναφερθέντα πρέσβη, Γιόζεφ Λίπσκι, πριν από τη συνάντησή του με τον Χίτλερ: «…τον περασμένο χρόνο, η πολωνική κυβέρνηση απέρριψε τέσσερις φορές την πρόταση ένταξης στη διεθνή παρέμβαση για την άμυνα της Τσεχοσλοβακίας».

Η Βρετανία, καθώς και η Γαλλία, που ήταν τότε ο κύριος σύμμαχος των Τσέχων και των Σλοβάκων, επέλεξαν να αποσύρουν τις εγγυήσεις τους και να εγκαταλείψουν αυτή τη χώρα της Ανατολικής Ευρώπης στη μοίρα της. Με αυτόν τον τρόπο, προσπάθησαν να κατευθύνουν την προσοχή των Ναζί προς τα ανατολικά, έτσι ώστε η Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση να συγκρούονταν αναπόφευκτα και να εξουθένωναν οικονομικά η μία την άλλη.

Αυτή είναι η ουσία της δυτικής πολιτικής του κατευνασμού, η οποία επιδιώχθηκε όχι μόνο προς το Γ’ Ράιχ, αλλά και προς άλλους συμμετέχοντες στο λεγόμενο Αντι-Κομιντέρν Σύμφωνο – τη φασιστική Ιταλία και τη στρατιωτική Ιαπωνία. Στην Άπω Ανατολή, αυτή η πολιτική κορυφώθηκε με τη σύναψη της αγγλοϊαπωνικής συμφωνίας το καλοκαίρι του 1939, η οποία έδωσε στο Τόκιο το πάνω χέρι στην Κίνα. Οι κορυφαίες ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν ήταν πρόθυμες να αναγνωρίσουν τον θανάσιμο κίνδυνο που έθεταν η Γερμανία και οι σύμμαχοί τους σε ολόκληρο τον κόσμο. Ήλπιζαν ότι οι ίδιοι θα έμεναν ανέγγιχτοι από τον πόλεμο.

Η Συνωμοσία του Μονάχου έδειξε στη Σοβιετική Ένωση ότι οι δυτικές χώρες θα αντιμετώπιζαν θέματα ασφάλειας χωρίς να λάβουν υπόψη τα συμφέροντά της. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαν ακόμη και να δημιουργήσουν ένα αντισοβιετικό μέτωπο, αν χρειαζόταν.

Ωστόσο, η Σοβιετική Ένωση έκανε τα μέγιστα για την αξιοποίηση κάθε πιθανότητας ώστε να δημιουργήσει έναν αντιχιτλερικό συνασπισμό. Παρά -θα το πω ξανά- τη διπροσωπία των δυτικών χωρών. Για παράδειγμα, οι υπηρεσίες πληροφοριών ανέφεραν λεπτομερείς πληροφορίες στη σοβιετική ηγεσία σχετικά με τις παρασκηνιακές επαφές μεταξύ της Βρετανίας και της Γερμανίας το καλοκαίρι του 1939. Το σημαντικό είναι ότι οι επαφές αυτές ήταν αρκετά ενεργές και συνέπεσαν πρακτικά με τις τριμερείς διαπραγματεύσεις μεταξύ της Γαλλίας, της Μεγάλης Βρετανίας και της ΕΣΣΔ, οι οποίες, αντίθετα, καθυστερούσαν σκόπιμα από τους δυτικούς εταίρους. Σε αυτό το πλαίσιο, θα αναφέρω ένα έγγραφο από τα βρετανικά αρχεία. Περιέχει οδηγίες προς τη βρετανική στρατιωτική αποστολή που ήρθε στη Μόσχα τον Αύγουστο του 1939. Αναφέρει άμεσα ότι η αντιπροσωπεία έπρεπε «να διαπραγματεύεται πολύ αργά» και ότι «η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δεν ήταν έτοιμη να αναλάβει λεπτομερώς τις υποχρεώσεις που περιγράφονται, περιορίζοντας την ελευθερία δράσης μας υπό οποιεσδήποτε συνθήκες». Θα σημειώσω, επίσης, ότι σε αντίθεση με τις βρετανικές και γαλλικές αντιπροσωπείες, στη σοβιετική αντιπροσωπεία ήταν επικεφαλής κορυφαίοι διοικητές του Κόκκινου Στρατού, οι οποίοι είχαν την απαραίτητη εξουσία «να υπογράψουν στρατιωτική σύμβαση για την οργάνωση της στρατιωτικής άμυνας της Αγγλίας, της Γαλλίας και της ΕΣΣΔ ενάντια στην επιθετικότητα στην Ευρώπη».

Η Πολωνία έπαιξε τον ρόλο της στην αποτυχία αυτών των διαπραγματεύσεων, καθώς δεν ήθελε να έχει καμία υποχρέωση έναντι της σοβιετικής πλευράς. Ακόμα και υπό την πίεση των Δυτικών συμμάχων τους, η πολωνική ηγεσία απέρριψε την ιδέα της κοινής δράσης με τον Κόκκινο Στρατό για την καταπολέμηση της Βέρμαχτ. Μόνο όταν έμαθαν για την άφιξη του Ρίμπεντροπ στη Μόσχα, ο Γ. Μπεκ απρόθυμα και όχι άμεσα, μέσω Γάλλων διπλωματών, ενημέρωσε τη Σοβιετική πλευρά: «… για το γεγονός της κοινής δράσης απέναντι στη γερμανική επιθετικότητα, η συνεργασία μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Πολωνίας, υπό τεχνικές συνθήκες που απομένει να συμφωνηθούν, δεν είναι εκτός θέματος». Ταυτόχρονα, εξήγησε στους συναδέλφους του: «…Συμφώνησα με αυτή τη διατύπωση μόνο για λόγους τακτικής και η βασική μας θέση σε σχέση με τη Σοβιετική Ένωση είναι οριστική και παραμένει αμετάβλητη».

Υπό αυτές τις συνθήκες, η Σοβιετική Ένωση υπέγραψε το Σύμφωνο Μη Επίθεσης με τη Γερμανία. Ήταν πρακτικά η τελευταία μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών που το έκαναν. Εκτός αυτού, έγινε εν όψει πραγματικής απειλής πολέμου σε δύο μέτωπα – με τη Γερμανία στα δυτικά και με την Ιαπωνία στα ανατολικά, όπου είχαν ήδη αρχίσει έντονες μάχες στον ποταμό Χαλχίν Γκολ.

Ο Στάλιν και το περιβάλλον του, πράγματι, αξίζουν πολλές νόμιμες κατηγορίες. Θυμόμαστε τα εγκλήματα που διέπραξε το καθεστώς εναντίον του λαού του και τη φρίκη των μαζικών καταστολών. Με άλλα λόγια, υπάρχουν πολλά πράγματα για τα οποία οι σοβιετικοί ηγέτες μπορούν να κατηγορηθούν, αλλά η κακή κατανόηση της φύσης των εξωτερικών απειλών δεν είναι μία από αυτές. Είδε πως έγιναν προσπάθειες να αφεθεί η Σοβιετική Ένωση μόνη της και να αντιμετωπίσει τη Γερμανία και τους συμμάχους της. Έχοντας υπόψη αυτή την πραγματική απειλή, προσπάθησαν να αγοράσουν πολύτιμο χρόνο που απαιτείται για να ενισχυθούν οι άμυνες της χώρας.

Τώρα γίνονται πολλές συζητήσεις και εκφράζονται παράπονα ακριβώς προς τη σημερινή Ρωσία για το Σύμφωνο Μη Επίθεσης που υπογράφηκε τότε. Ναι, η Ρωσία είναι διάδοχο κράτος της ΕΣΣΔ, και η σοβιετική περίοδος με όλους τους θριάμβους και τις τραγωδίες της αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της χιλιετούς ιστορίας μας. Αλλά θα υπενθυμίσω επίσης ότι η Σοβιετική Ένωση έχει δώσει νομική και ηθική αξιολόγηση στο λεγόμενο Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ. Στην Απόφαση του Ανώτατου Συμβουλίου από τις 24 Δεκεμβρίου του 1981 επισήμως καταδικάστηκαν τα “μυστικά πρωτόκολλα” ως “πράξη προσωπικής εξουσίας”, που δεν αντικατόπτριζε καθόλου τη “βούληση του σοβιετικού λαού ο οποίος δεν ευθύνεται για αυτή τη συνομωσία”.

Ταυτόχρονα, άλλες χώρες προτιμούν να λησμονούν τις συμφωνίες κάτω από τις οποίες βρίσκονται οι υπογραφές των Ναζί και των δυτικών πολιτικών. Να μην αναφέρω την απουσία της νομικής ή πολιτικής αξιολόγησης τέτοιας συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της σιωπηλής συμφωνίας ορισμένων Ευρωπαίων παραγόντων με τα βάρβαρα σχέδια των Ναζί, ακόμα και της άμεσης ενθάρρυνσής τους. Ενδεικτική είναι η κυνική φράση του πρέσβη της Πολωνίας στη Γερμανία Γιόζεφ Λίπσκι που ειπώθηκε στη συνομιλία του με τον Χίτλερ στις 20 Σεπτεμβρίου 1938: “… Για την επίλυση του εβραϊκού ζητήματος εμείς [οι Πολωνοί] θα του φτιάξουμε… ωραίο άγαλμα στη Βαρσοβία”.

Εξάλλου, δεν γνωρίζουμε εάν υπήρχαν «μυστικά πρωτόκολλα» ή παραρτήματα σε συμφωνίες ορισμένων χωρών με τους Ναζί. Το μόνο που μένει να κάνουμε είναι να έχουμε τον λόγο τους για αυτό. Συγκεκριμένα, υλικό που σχετίζεται με τις μυστικές αγγλογερμανικές συνομιλίες δεν έχει ακόμα αποχαρακτηριστεί. Επομένως, καλούμε όλα τα κράτη να εντείνουν τη διαδικασία δημοσιοποίησης των αρχείων τους και δημοσίευσης προηγουμένως άγνωστων εγγράφων για τις πολεμικές και προπολεμικές περιόδους – όπως έκανε η Ρωσία τα τελευταία χρόνια. Σε αυτό το πλαίσιο, είμαστε έτοιμοι για ευρεία συνεργασία και κοινά ερευνητικά προγράμματα με τη συμμετοχή ιστορικών.

Αλλά ας επιστρέψουμε στα γεγονότα αμέσως πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν αφελές να πιστέψουμε πως έχοντας τελειώσει με την Τσεχοσλοβακία ο Χίτλερ δεν θα είχε νέες εδαφικές αξιώσεις. Αυτή τη φορά, οι αξιώσεις αφορούσαν στον πρόσφατο συνεργό του στον διαμελισμό της Τσεχοσλοβακίας – την Πολωνία. Εδώ, η κληρονομιά των Βερσαλλιών, ιδιαίτερα η μοίρα του λεγόμενου Πολωνικού Διαδρόμου, χρησιμοποιήθηκε και πάλι ως πρόσχημα. Η ευθύνη για την τραγωδία που υπέστη τότε η Πολωνία, βαρύνει εξ ολοκλήρου την πολωνική ηγεσία, η οποία είχε εμποδίσει τη δημιουργία στρατιωτικής συμμαχίας μεταξύ Βρετανίας, Γαλλίας και Σοβιετικής Ένωσης και βασίστηκε στη βοήθεια των δυτικών εταίρων της, ρίχνοντας τον λαό της στη μηχανή καταστροφής του Χίτλερ.

Η γερμανική επίθεση αναπτύχθηκε πλήρως σύμφωνα με το δόγμα του Κεραυνοβόλου Πολέμου. Παρά την έντονη, ηρωική αντίσταση του πολωνικού στρατού, στις 8 Σεπτεμβρίου 1939 -μόνο μια εβδομάδα μετά το ξέσπασμα του πολέμου- τα γερμανικά στρατεύματα προσέγγιζαν τη Βαρσοβία. Μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου, οι στρατιωτικοί και πολιτικοί ηγέτες της Πολωνίας είχαν φύγει στη Ρουμανία, εγκαταλείποντας τον λαό της, ο οποίος συνέχισε να πολεμά ενάντια στους εισβολείς.

Η ελπίδα της Πολωνίας για βοήθεια από τους δυτικούς συμμάχους της ήταν μάταια. Μετά την κήρυξη του πολέμου κατά της Γερμανίας, τα γαλλικά στρατεύματα μπήκαν μόλις μερικές δεκάδες χιλιόμετρα βαθιά στο γερμανικό έδαφος. Όλα αυτά φαίνονταν σαν μια απλή επίδειξη έντονης δράσης. Επιπλέον, το Αγγλο-Γαλλικό Ανώτατο Συμβούλιο Πολέμου, που πραγματοποίησε την πρώτη του συνεδρίαση στις 12 Σεπτεμβρίου 1939 στη γαλλική πόλη Αμπβίλ, αποφάσισε να διακόψει την επίθεση εν όψει των ραγδαίων εξελίξεων στην Πολωνία. Αυτό έγινε όταν άρχισε ο περίφημος «Γελοίος Πόλεμος». Αυτό που έκαναν η Βρετανία και η Γαλλία ήταν μια κατάφωρη προδοσία των υποχρεώσεών τους έναντι της Πολωνίας.

Αργότερα, κατά τη διάρκεια της Δίκης της Νυρεμβέργης, οι Γερμανοί στρατηγοί εξήγησαν τη γρήγορη επιτυχία τους στην Ανατολή. Ο πρώην αρχηγός του επιχειρησιακού προσωπικού της ανώτατης διοίκησης των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, στρατηγός Άλφρεντ Γιοντλ, παραδέχτηκε: «…δεν υποστήκαμε ήττα ήδη από το 1939 μόνο επειδή περίπου 110 γαλλικές και βρετανικές μεραρχίες, που βρίσκονταν στη δύση εναντίον 23 γερμανικών μεραρχιών κατά τη διάρκεια του πολέμου μας με την Πολωνία, παρέμειναν απολύτως αδρανείς».

Ζήτησα να ανακτηθεί από τα αρχεία ολόκληρο το corpus των υλικών που σχετίζονται με τις επαφές μεταξύ της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας τις δραματικές μέρες του Αυγούστου και του Σεπτεμβρίου 1939. Σύμφωνα με τα έγγραφα, παράγραφος 2 του Μυστικού Πρωτοκόλλου του Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου Μη Επίθεσης, της 23ης Αυγούστου 1939, αναφέρεται ότι σε περίπτωση εδαφικής-πολιτικής αναδιοργάνωσης των περιφερειών που αποτελούν το πολωνικό κράτος, τα σύνορα των σφαιρών ενδιαφέροντος των δύο χωρών θα ήταν «προσεγγιστικά κατά μήκος των ποταμών Ναρέβα, Βιστούλα και Σαν». Με άλλα λόγια, η σοβιετική σφαίρα επιρροής περιλάμβανε όχι μόνο τα εδάφη που ήταν η πατρίδα κυρίως ουκρανικού και λευκορωσικού πληθυσμού, αλλά και τα ιστορικά πολωνικά εδάφη στη διασύνδεση Βιστούλα και Μπουγκ. Αυτό το γεγονός είναι γνωστό σε λίγους αυτή την εποχή.

Ομοίως, πολύ λίγοι γνωρίζουν ότι, αμέσως μετά την επίθεση στην Πολωνία, στις αρχές Σεπτεμβρίου 1939, το Βερολίνο κάλεσε έντονα και επανειλημμένα τη Μόσχα να συμμετάσχει στη στρατιωτική δράση. Ωστόσο, η σοβιετική ηγεσία αγνόησε αυτές τις εκκλήσεις και σχεδίασε την αποφυγή της εμπλοκής της στις δραματικές εξελίξεις για όσο το δυνατόν περισσότερο.

Μόνο όταν έγινε απολύτως σαφές ότι η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία δεν πρόκειται να βοηθήσουν τον σύμμαχό τους και ότι η Βέρμαχτ θα μπορούσε να καταλάβει γρήγορα ολόκληρη την Πολωνία και έτσι να εμφανιστεί στα περίχωρα του Μινσκ, η Σοβιετική Ένωση αποφάσισε να στείλει, το πρωί της 17ης Σεπτέμβριου, μονάδες του Κόκκινου Στρατού στις λεγόμενες Ανατολικές Συνοριακές Γραμμές, οι οποίες σήμερα αποτελούν μέρος των εδαφών της Λευκορωσίας, της Ουκρανίας και της Λιθουανίας.

Προφανώς, δεν υπήρχε εναλλακτική λύση. Διαφορετικά, η ΕΣΣΔ θα αντιμετώπιζε σοβαρά αυξημένους κινδύνους επειδή -θα το πω ξανά- τα παλιά σοβιετικά-πολωνικά σύνορα ήταν μόνο μερικές δεκάδες χιλιόμετρα από το Μινσκ. Η χώρα θα έπρεπε να εισέλθει στον αναπόφευκτο πόλεμο με τους Ναζί από πολύ μειονεκτικές στρατηγικές θέσεις, ενώ εκατομμύρια ανθρώπων διαφορετικών εθνικοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των Εβραίων που ζούσαν κοντά στο Μπρεστ, στη Χρόντνα, στην Πρζέμισλ, στο Λβιβ και στο Βίλνο, θα αφήνονταν να πεθάνουν στα χέρια των Ναζί και των τοπικών συνεργών τους – αντισημιτών και ριζοσπαστών εθνικιστών.

Ακριβώς το γεγονός ότι η Σοβιετική Ένωση προσπάθησε να αποφύγει να εμπλακεί στην αυξανόμενη σύγκρουση για όσο το δυνατόν περισσότερο και ήταν απρόθυμη να πολεμήσει μαζί με τη Γερμανία, ήταν ο λόγος για τον οποίο η πραγματική επαφή μεταξύ των σοβιετικών και των γερμανικών στρατευμάτων πραγματοποιήθηκε πολύ πιο ανατολικά από τα σύνορα που συμφωνήθηκε στο μυστικό πρωτόκολλο. Δεν ήταν στον ποταμό Βιστούλα, αλλά πιο κοντά στη λεγόμενη Γραμμή Κάρζον, η οποία το 1919 προτάθηκε από την Τριπλή Αντάντ ως ανατολικά σύνορα της Πολωνίας.

Όπως είναι γνωστό, δεν υπάρχει σχεδόν κανένα νόημα για τη χρήση υποκειμενικής διάθεσης όταν μιλάμε για τα γεγονότα του παρελθόντος. Θα πω μόνο ότι, τον Σεπτέμβριο του 1939, η σοβιετική ηγεσία είχε την ευκαιρία να μετακινήσει τα δυτικά σύνορα της ΕΣΣΔ ακόμη πιο δυτικά, μέχρι τη Βαρσοβία, αλλά αποφάσισε να μην το κάνει.

Οι Γερμανοί πρότειναν να επισημοποιηθεί το νέο status quo. Στις 28 Σεπτεμβρίου 1939, οι Γ. Ρίμπεντροπ και Β. Μολότοφ υπέγραψαν στη Μόσχα τη Συνθήκη Συνόρων και Φιλίας μεταξύ της Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και το μυστικό πρωτόκολλο για την αλλαγή των κρατικών συνόρων, σύμφωνα με το οποίο τα σύνορα αναγνωρίστηκαν στη γραμμή οριοθέτησης όπου στάθηκαν οι δύο στρατοί de facto.

Το φθινόπωρο του 1939, η Σοβιετική Ένωση, επιδιώκοντας τους στρατηγικούς, στρατιωτικούς και αμυντικούς της στόχους, άρχισε τη διαδικασία ενσωμάτωσης της Λετονίας, της Λιθουανίας και της Εσθονίας. Η ένταξή τους στην ΕΣΣΔ πραγματοποιήθηκε σε συμβατική βάση, με τη συγκατάθεση των εκλεγμένων αρχών. Αυτό ήταν σύμφωνο με το διεθνές και κρατικό δίκαιο της εποχής. Άλλωστε, τον Οκτώβριο του 1939, η πόλη του Βίλνιους και η γύρω περιοχή, που προηγουμένως ήταν μέρος της Πολωνίας, επέστρεψαν στη Λιθουανία. Οι βαλτικές δημοκρατίες εντός της ΕΣΣΔ διατήρησαν τα κυβερνητικά τους όργανα, τη γλώσσα και είχαν εκπροσώπηση στις ανώτερες κρατικές δομές της Σοβιετικής Ένωσης.

Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των μηνών υπήρχε ένας αόρατος διπλωματικός και πολιτικο-στρατιωτικός αγώνας και έργο της υπηρεσίας πληροφοριών. Η Μόσχα κατάλαβε ότι αντιμετώπιζε έναν σκληρό και αδυσώπητο εχθρό και ότι είχε ήδη αρχίσει ένας μυστικός πόλεμος εναντίον του ναζισμού. Και δεν υπάρχει λόγος να πάρουμε τις επίσημες δηλώσεις και τις εθιμοτυπικές νότες εκείνης της εποχής ως απόδειξη «φιλίας » μεταξύ της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας. Η Σοβιετική Ένωση είχε ενεργές εμπορικές και τεχνικές επαφές όχι μόνο με τη Γερμανία, αλλά και με άλλες χώρες. Ενώ ο Χίτλερ προσπάθησε ξανά και ξανά να προσελκύσει τη Σοβιετική Ένωση στην αντιπαράθεση της Γερμανίας με το Ηνωμένο Βασίλειο. Αλλά η σοβιετική κυβέρνηση παρέμεινε σταθερή.

Η τελευταία προσπάθεια να πείσει την ΕΣΣΔ να συνεργαστεί έγινε από τον Χίτλερ κατά την επίσκεψη του Μολότοφ στο Βερολίνο, τον Νοέμβριο του 1940. Αλλά ο Μολότοφ ακολούθησε με ακρίβεια τις οδηγίες του Στάλιν και περιορίστηκε σε μια γενική συζήτηση σχετικά με τη γερμανική ιδέα της ένταξης της Σοβιετικής Ένωσης στο Τριμερές Σύμφωνο που υπογράφηκε από τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ιαπωνία, τον Σεπτέμβριο του 1940, και στράφηκε εναντίον του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ.

Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη στις 17 Νοεμβρίου ο Μολότοφ έδωσε τις ακόλουθες οδηγίες στον σοβιετικό πληρεξούσιο εκπρόσωπο στο Λονδίνο, Ιβάν Μάισκι: «Προς ενημέρωσή σας… Δεν υπογράφηκε καμία συμφωνία ή προτίθετο να υπογραφεί στο Βερολίνο. Απλώς ανταλλάξαμε τις απόψεις μας στο Βερολίνο… και αυτό ήταν όλο… Προφανώς, οι Γερμανοί και οι Ιάπωνες ανυπομονούν να μας σπρώξουν προς τον Περσικό Κόλπο και την Ινδία. Απορρίψαμε τη συζήτηση αυτού του θέματος, καθώς θεωρούμε ότι αυτές οι συμβουλές από τη Γερμανία είναι ακατάλληλες».

Και στις 25 Νοεμβρίου, η σοβιετική ηγεσία σταμάτησε κάθε δραστηριότητα, προτείνοντας επίσημα στο Βερολίνο τους όρους που ήταν μη αποδεκτοί για τους Ναζί, συμπεριλαμβανομένων της απόσυρσης γερμανικών στρατευμάτων από τη Φινλανδία, της συνθήκης αμοιβαίας συνδρομής μεταξύ της Βουλγαρίας και της ΕΣΣΔ, καθώς και ορισμένων άλλων. Έτσι απέκλεισε σκόπιμα οποιαδήποτε πιθανότητα ένταξης στο Σύμφωνο. Αυτή η θέση διαμόρφωσε οπωσδήποτε την πρόθεση του Φύρερ να εξαπολύσει έναν πόλεμο ενάντια στην ΕΣΣΔ. Και ήδη τον Δεκέμβριο, παραλείποντας τις προειδοποιήσεις των σχεδιαστών της στρατηγικής του για τον καταστροφικό κίνδυνο πολέμου σε δύο μέτωπα, ο Χίτλερ ενέκρινε το Σχέδιο Μπαρμπαρόσα. Το έκανε αυτό, γνωρίζοντας ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν η μεγάλη δύναμη που του αντιτάχθηκε στην Ευρώπη και ότι η επικείμενη μάχη στην Ανατολή θα έκρινε το αποτέλεσμα του παγκόσμιου πολέμου. Και δεν είχε αμφιβολίες ως προς την ταχύτητα και την επιτυχία της εκστρατείας στη Μόσχα.

Και εδώ θα ήθελα να επισημάνω τα εξής: Οι δυτικές χώρες, στην πραγματικότητα, συμφώνησαν εκείνη τη στιγμή με τις σοβιετικές ενέργειες και αναγνώρισαν την πρόθεση της Σοβιετικής Ένωσης να διασφαλίσει την εθνική της ασφάλεια. Πράγματι, την 1η Οκτωβρίου 1939 ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, ο πολιτικός επικεφαλής του Βασιλικού Ναυτικού τότε, στην ομιλία του στο ραδιόφωνο είπε: «Η Ρωσία έχει ακολουθήσει μια ψυχρή πολιτική προσωπικού συμφέροντος… Αλλά ότι οι ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις πρέπει να παραμείνουν σε αυτή τη γραμμή [εννοείται το νέο δυτικό σύνορο] ήταν σαφώς απαραίτητο για την ασφάλεια της Ρωσίας έναντι της ναζιστικής απειλής».

Στις 4 Οκτωβρίου 1939, μιλώντας στη Βουλή των Λόρδων, ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Χάλιφαξ, είπε: «…Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι οι ενέργειες της σοβιετικής κυβέρνησης ήταν να μετακινήσουν τα σύνορα ουσιαστικά στη γραμμή που προβλεπόταν στη Διάσκεψη των Βερσαλλιών από τον Λόρδο Κάρζον… αναφέρω ιστορικά γεγονότα και πιστεύω ότι είναι αδιαμφισβήτητα».

Ο διάσημος Βρετανός πολιτικός και κρατικός παράγοντας, Ντ. Λόιντ Τζορτζ, τόνισε: «Ο ρωσικός στρατός κατέλαβε εδάφη που δεν είναι Πολωνικά και που κατασχέθηκαν βίαια από την Πολωνία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο… Θα ήταν μια πράξη εγκληματικής παραφροσύνης να θέσει τη ρωσική ανάπτυξη το ίδιο ισότιμα με τη γερμανική».

Σε άτυπες επικοινωνίες με τον Σοβιετικό πληρεξούσιο εκπρόσωπο, Μάισκι, Βρετανοί διπλωμάτες και πολιτικοί υψηλού επιπέδου μίλησαν ακόμα πιο ανοιχτά. Στις 17 Οκτωβρίου 1939 ο υφυπουργός Εξωτερικών, Ρ. Α. Μπάτλερ, του εμπιστεύτηκε ότι «οι βρετανικοί κυβερνητικοί κύκλοι πίστευαν ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει ζήτημα επιστροφής της Δυτικής Ουκρανίας και της Λευκορωσίας στην Πολωνία. Σύμφωνα με τον ίδιο, εάν ήταν δυνατόν να δημιουργηθεί μια εθνογραφική Πολωνία μέτριου μεγέθους με εγγύηση όχι μόνο της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας, αλλά και της Βρετανίας και της Γαλλίας, η βρετανική κυβέρνηση θα ήταν αρκετά ικανοποιημένη». Στις 27 Οκτωβρίου 1939, ο ανώτερος σύμβουλος του Τσάμπερλεϊν, Χ. Γουίλσον, δήλωσε ότι «η Πολωνία έπρεπε να αποκατασταθεί ως ανεξάρτητο κράτος στην εθνογραφική της βάση, αλλά χωρίς τη Δυτική Ουκρανία και τη Λευκορωσία».

Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια αυτών των συνομιλιών, διερευνήθηκαν επίσης οι δυνατότητες βελτίωσης των σχέσεων Βρετανίας-Σοβιετικής Ένωσης. Αυτές οι επαφές σε μεγάλο βαθμό έθεσαν τα θεμέλια για τη μελλοντική συμμαχία και τον αντιχιτλερικό συνασπισμό. Ο Τσόρτσιλ ξεχώρισε μεταξύ άλλων υπεύθυνων και διορατικών πολιτικών και, παρά την περιβόητη αντίθεσή του για την ΕΣΣΔ, ήταν υπέρ της συνεργασίας με τους Σοβιετικούς ακόμα και από πριν.

Ήδη τον Μάιο του 1939 είπε στη Βουλή των Κοινοτήτων: «Θα είμαστε σε θανάσιμο κίνδυνο εάν αποτύχουμε να δημιουργήσουμε μια μεγάλη συμμαχία ενάντια στην επιθετικότητα. Η χειρότερη ανοησία θα ήταν να απομακρύνουμε οποιαδήποτε φυσική συνεργασία με τη Σοβιετική Ρωσία.» Και μετά την έναρξη των εχθροπραξιών στην Ευρώπη, κατά τη συνάντησή του με τον Μάισκι στις 6 Οκτωβρίου 1939, παραδέχτηκε εμπιστευτικά ότι «δεν υπήρχαν σοβαρές αντιφάσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΣΣΔ και, ως εκ τούτου, δεν υπήρχε λόγος για τεταμένες ή μη ικανοποιητικές σχέσεις. Ανέφερε, επίσης, ότι η βρετανική κυβέρνηση ήταν πρόθυμη να αναπτύξει εμπορικές σχέσεις και πρόθυμη να συζητήσει άλλα μέτρα που θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις σχέσεις».

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν συνέβη σε μια νύχτα, ούτε ξεκίνησε απροσδόκητα ή ξαφνικά. Και η γερμανική επίθεση εναντίον της Πολωνίας δεν ήταν από το πουθενά. Ήταν αποτέλεσμα πολλών τάσεων και παραγόντων της παγκόσμιας πολιτικής εκείνης της εποχής. Όλα τα προπολεμικά γεγονότα μπήκαν στη θέση τους για να σχηματίσουν μια θανατηφόρα αλυσίδα. Όμως, αναμφίβολα, οι κύριοι παράγοντες που είχαν προκαθορίσει τη μεγαλύτερη τραγωδία στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν ο κρατικός εγωισμός, η δειλία, η χαλάρωση του επιτιθέμενου που κέρδισε δύναμη και η απροθυμία των πολιτικών ελίτ να αναζητήσουν συμβιβασμό.

Ως εκ τούτου, είναι άδικο να ισχυριζόμαστε ότι η διήμερη επίσκεψη στη Μόσχα του υπουργού Εξωτερικών των Ναζί, Ρίμπεντροπ, ήταν ο κύριος λόγος για την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όλες οι εξέχουσες χώρες ευθύνονται σε κάποιο βαθμό για την εμφάνισή του. Καθεμιά από αυτές έκανε θανατηφόρα λάθη, πιστεύοντας αλαζονικά ότι θα μπορούσε να ξεπεράσει τις άλλες, να εξασφαλίσει μονομερή πλεονεκτήματα για την ίδια ή να μείνει μακριά από την επικείμενη παγκόσμια καταστροφή. Και αυτή η κοντόφθαλμη, η άρνηση δημιουργίας ενός συλλογικού συστήματος ασφαλείας κόστισε εκατομμύρια ζωές και τεράστιες απώλειες.

Λέγοντας αυτό, ουδόλως σκοπεύω να αναλάβω τον ρόλο δικαστή, να κατηγορήσω ή να απαλλάξω κανέναν, πόσο μάλλον να αρχίσω έναν νέο γύρο διεθνούς αντιπαράθεσης πληροφοριών στον ιστορικό τομέα που θα μπορούσε να θέσει χώρες και λαούς σε διαμάχη. Πιστεύω ότι είναι οι ακαδημαϊκοί με ευρεία εκπροσώπηση σεβαστών επιστημόνων από διάφορες χώρες του κόσμου που πρέπει να αναζητήσουν μια ισορροπημένη αξιολόγηση του τι συνέβη. Όλοι χρειαζόμαστε την αλήθεια και την αντικειμενικότητα. Από την πλευρά μου, πάντα ενθάρρυνα τους συναδέλφους μου να οικοδομήσουν έναν ήρεμο, ανοιχτό και βασισμένο στην ειλικρίνεια διάλογο, για να εξετάσουν το κοινό παρελθόν με αυτοκριτική και αμερόληπτο τρόπο. Μια τέτοια προσέγγιση θα επιτρέψει να μην επαναληφθούν τα λάθη που διαπράχθηκαν τότε και να εξασφαλιστεί ειρηνική και επιτυχημένη ανάπτυξη για τα επόμενα χρόνια.

Ωστόσο, πολλοί από τους εταίρους μας δεν είναι ακόμα έτοιμοι για κοινή δουλειά. Αντίθετα, επιδιώκοντας τους στόχους τους, αυξάνουν τον αριθμό και το εύρος των επιθέσεων πληροφόρησης εναντίον της χώρας μας, προσπαθώντας να μας κάνουν να δίνουμε δικαιολογίες και να αισθανόμαστε ένοχοι, και να υιοθετούμε πλήρως υποκριτικές και πολιτικά υποκινούμενες δηλώσεις. Έτσι, για παράδειγμα, το ψήφισμα «σχετικά με τη Σημασία της Ευρωπαϊκής Μνήμης για το Μέλλον της Ευρώπης», που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 19 Σεπτεμβρίου 2019, κατηγόρησε άμεσα την ΕΣΣΔ μαζί με τη ναζιστική Γερμανία ότι άρχισαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Περιττό να πούμε ότι δεν υπάρχει καμία αναφορά στο Μόναχο.

Πιστεύω ότι αυτά τα «χαρτιά» – γιατί δεν μπορώ να ονομάσω αυτό το ψήφισμα έγγραφο – τα οποία προορίζονται σαφώς να προκαλέσουν σκάνδαλο, είναι γεμάτα με πραγματικές και επικίνδυνες απειλές. Πράγματι, υιοθετήθηκε από έναν ιδιαίτερα σεβαστό θεσμό. Και τι δείχνει αυτό; Δυστυχώς, αποκαλύπτει μια σκόπιμη πολιτική που στοχεύει στην καταστροφή της μεταπολεμικής παγκόσμιας τάξης, η δημιουργία της οποίας ήταν θέμα τιμής και ευθύνης για τα κράτη, ορισμένοι εκπρόσωποι των οποίων ψήφισαν σήμερα υπέρ αυτού του απατηλού ψηφίσματος.

Έτσι, αμφισβήτησαν τα συμπεράσματα του Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης και τις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας να δημιουργήσει παγκόσμιους διεθνείς θεσμούς μετά το νικητήριο 1945. Επιτρέψτε μου να σας υπενθυμίσω σχετικά ότι η ίδια η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που οδηγεί στη δημιουργία σχετικών δομών, συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, κατέστη δυνατή μόνο λόγω των διδαγμάτων που αντλήθηκαν από το παρελθόν και της ακριβούς νομικής και πολιτικής αξιολόγησής του. Και αυτοί που σκόπιμα αμφισβήτησαν αυτή τη συναίνεση υπονομεύουν τα θεμέλια ολόκληρης της μεταπολεμικής Ευρώπης.

Εκτός από την απειλή για τις θεμελιώδεις αρχές της παγκόσμιας τάξης, αυτό εγείρει επίσης ορισμένα ηθικά και δεοντολογικά ζητήματα. Η βεβήλωση και η προσβολή της μνήμης είναι κακόβουλη. Η ποταπότητα μπορεί να είναι συνειδητή, υποκριτική και σχεδόν σκόπιμη, όπως στην περίπτωση που οι διακηρύξεις που τιμούν την 75η επέτειο από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αναφέρουν όλους τους συμμετέχοντες στον αντιχιτλερικό συνασπισμό εκτός από τη Σοβιετική Ένωση. Η ποταπότητα μπορεί να είναι δειλή όπως στην περίπτωση κατά την οποία η κατεδάφιση μνημείων προς τιμήν εκείνων που πολέμησαν κατά του ναζισμού και αυτές οι επαίσχυντες πράξεις δικαιολογούνται από τα ψεύτικα συνθήματα του αγώνα ενάντια σε μια ανεπιθύμητη ιδεολογία και δήθεν κατοχή. Η ποταπότητα μπορεί επίσης να είναι αιματηρή, όπως στην περίπτωση κατά την οποία σκοτώνονται και καίγονται όσοι διαμαρτύρονται εναντίον των νεοναζί και των διαδόχων του Μπαντέρα. Για άλλη μια φορά, η ποταπότητα μπορεί να έχει διαφορετικές εκδηλώσεις, αλλά αυτές δεν την καθιστούν λιγότερο αηδιαστική.

Η παραμέληση των μαθημάτων της ιστορίας οδηγεί αναπόφευκτα σε μια σκληρή απόσβεση. Θα υποστηρίξουμε σταθερά την αλήθεια βάσει τεκμηριωμένων ιστορικών γεγονότων. Θα συνεχίσουμε να είμαστε ειλικρινείς και αμερόληπτοι σχετικά με τα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτό περιλαμβάνει ένα έργο μεγάλης κλίμακας για τη δημιουργία της μεγαλύτερης συλλογής αρχείων της Ρωσίας, ταινιών και φωτογραφικού υλικού σχετικά με την ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την προπολεμική περίοδο.

Τέτοιες εργασίες βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Στην προετοιμασία αυτού του άρθρου χρησιμοποιήθηκαν επίσης αρκετό, νέο, πρόσφατα ανακαλυφθέν ή αποχαρακτηρισμένο υλικό. Από αυτή την άποψη, μπορώ να δηλώσω με υπευθυνότητα ότι δεν υπάρχουν αρχειοθετημένα έγγραφα που να επιβεβαιώνουν την υπόθεση ότι η ΕΣΣΔ σκόπευε να αρχίσει έναν προληπτικό πόλεμο εναντίον της Γερμανίας. Η σοβιετική στρατιωτική ηγεσία ακολούθησε πράγματι ένα δόγμα, σύμφωνα με το οποίο, σε περίπτωση επιθετικότητας, ο Κόκκινος Στρατός θα αντιμετώπιζε αμέσως τον εχθρό, θα έβγαινε στην επίθεση και θα πολεμούσε στο εχθρικό έδαφος. Ωστόσο, τέτοια στρατηγικά σχέδια δεν υπονοούσαν καμία πρόθεση πως η Σοβιετική Ένωση θα επιτίθετο πρώτη στη Γερμανία.

Φυσικά, τα έγγραφα στρατιωτικού σχεδιασμού, οι επιστολές με οδηγίες των σοβιετικών και γερμανικών αρχηγών είναι τώρα διαθέσιμα στους ιστορικούς. Τέλος, γνωρίζουμε την πραγματική πορεία των γεγονότων. Από την προοπτική αυτής της γνώσης, πολλοί διαφωνούν για τις ενέργειες, τα λάθη και την εσφαλμένη κρίση της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας της χώρας. Από αυτήν την άποψη, θα πω ένα πράγμα: μαζί με μια τεράστια ροή παραπληροφόρησης διαφόρων ειδών, οι σοβιετικοί ηγέτες έλαβαν επίσης αληθινές πληροφορίες για την επερχόμενη ναζιστική επίθεση. Και κατά τους προπολεμικούς μήνες, έλαβαν μέτρα για να βελτιώσουν την ετοιμότητα μάχης της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της μυστικής στρατολόγησης μέρους των υπευθύνων για τη στρατιωτική αποστολή, για τη στρατιωτική εκπαίδευση και την ανακατανομή μονάδων και αποθεματικών από τις εσωτερικές στρατιωτικές περιοχές στα δυτικά σύνορα.

Ο πόλεμος δεν προκάλεσε έκπληξη, οι άνθρωποι το περίμεναν, προετοιμάζονταν για αυτόν. Όμως η ναζιστική επίθεση ήταν πραγματικά άνευ προηγουμένου όσον αφορά στην καταστροφική της δύναμη. Στις 22 Ιουνίου 1941, η Σοβιετική Ένωση αντιμετώπισε τον ισχυρότερο, πιο κινητοποιημένο και εξειδικευμένο στρατό στον κόσμο με το βιομηχανικό, οικονομικό και στρατιωτικό δυναμικό σχεδόν ολόκληρης της Ευρώπης που εργαζόταν για αυτό. Όχι μόνο η Βέρμαχτ, αλλά και οι γερμανικοί δορυφόροι, στρατιωτικά σώματα πολλών άλλων κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρου συμμετείχαν σε αυτή τη θανατηφόρα εισβολή.

Οι πιο σοβαρές στρατιωτικές ήττες το 1941 έφεραν τη χώρα στο χείλος της καταστροφής. Η δύναμη και ο έλεγχος της μάχης έπρεπε να αποκατασταθούν με ακραία μέσα, κινητοποίηση σε εθνικό επίπεδο και εντατικοποίηση όλων των προσπαθειών του κράτους και του λαού. Το καλοκαίρι του 1941 εκατομμύρια πολίτες, εκατοντάδες εργοστάσια και βιομηχανίες άρχισαν να εκκενώνονται υπό εχθρικά πυρά στα ανατολικά της χώρας. Η κατασκευή όπλων και πυρομαχικών, τα οποία είχαν αρχίσει να προμηθεύονται στο μέτωπο ήδη τον πρώτο στρατιωτικό χειμώνα, ξεκίνησε το συντομότερο δυνατόν, και μέχρι το 1943, τα ποσοστά στρατιωτικής παραγωγής είχαν ξεπεράσει εκείνα της Γερμανίας και των συμμάχων της. Μέσα σε ενάμιση χρόνο, ο σοβιετικός λαός έκανε κάτι που φαινόταν αδύνατο. Τόσο στις μπροστινές γραμμές όσο και στα μετόπισθεν. Είναι ακόμα δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε, να κατανοήσουμε και να φανταστούμε τι απίστευτες προσπάθειες, θάρρος, αφοσίωση αξίζουν αυτά τα μεγαλύτερα επιτεύγματα.

Η τεράστια δύναμη της σοβιετικής κοινωνίας, ενωμένη από την επιθυμία να προστατέψει τη γη τους, αντιστάθηκε ενάντια στην ισχυρή, εξαιρετικά οπλισμένη, ψυχρή ναζιστική μηχανή εισβολής. Αντιστάθηκε για να εκδικηθεί τον εχθρό, ο οποίος είχε διαλύσει και ποδοπατήσει την ειρηνική ζωή, τα σχέδια και τις ελπίδες των ανθρώπων.

Φυσικά, ο φόβος, η σύγχυση και η απόγνωση κατέλαβαν μερικούς ανθρώπους κατά τη διάρκεια αυτού του τρομερού και αιματηρού πολέμου. Υπήρξαν προδοσία και εγκατάλειψη. Η σκληρή διάσπαση που προκλήθηκε από την επανάσταση και τον εμφύλιο πόλεμο, τον μηδενισμό, την κοροϊδία της εθνικής ιστορίας, τις παραδόσεις και την πίστη που προσπάθησαν να επιβάλουν οι Μπολσεβίκοι, ειδικά τα πρώτα χρόνια μετά την ανάληψη της εξουσίας – όλα αυτά είχαν τον αντίκτυπό τους. Αλλά η γενική στάση της απόλυτης πλειονότητας των Σοβιετικών και των συμπατριωτών μας που βρέθηκαν στο εξωτερικό, ήταν διαφορετική – για να σώσουν και να προστατεύσουν την Πατρίδα. Ήταν μια πραγματική και ακαταμάχητη ώθηση. Οι άνθρωποι αναζητούσαν υποστήριξη σε πραγματικές πατριωτικές αξίες.

Οι «σχεδιαστές της στρατηγικής» των Ναζί ήταν πεπεισμένοι ότι ένα τεράστιο πολυεθνικό κράτος θα μπορούσε εύκολα να τιθασευτεί. Σκέφτηκαν ότι το ξαφνικό ξέσπασμα του πολέμου, η ανελέητη και η ανυπόφορη δυσκολία του θα επιδείνωνε αναπόφευκτα τις σχέσεις ανάμεσα στις εθνότητες. Και ότι η χώρα θα μπορούσε να χωριστεί σε κομμάτια. Ο Χίτλερ δήλωσε ξεκάθαρα: «Η πολιτική μας απέναντι στους λαούς που ζουν στην απεραντοσύνη της Ρωσίας, πρέπει να είναι η προώθηση κάθε μορφής διαφωνίας και διχασμού».

Αλλά από τις πρώτες μέρες, ήταν σαφές ότι το σχέδιο των Ναζί απέτυχε. Το Φρούριο του Μπρεστ προστατεύτηκε μέχρι και την τελευταία ρανίδα αίματος από τους υπερασπιστές του, οι οποίοι ήταν από περισσότερες από 30 εθνικότητες. Καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, το κατόρθωμα του σοβιετικού λαού δεν γνώριζε εθνικά σύνορα – τόσο σε αποφασιστικές μάχες μεγάλης κλίμακας όσο και στην προστασία κάθε βάσης, κάθε μέτρου γης.

Η περιοχή του Βόλγα και τα Ουράλια, η Σιβηρία και η Άπω Ανατολή, οι δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας και η Υπερκαυκασία έγιναν καταφύγιο εκατομμυρίων εκτοπισμένων. Οι κάτοικοί τους μοιράστηκαν όλα όσα είχαν και παρείχαν όλη την υποστήριξη που μπορούσαν. Η φιλία των λαών και η αμοιβαία βοήθεια έγιναν ένα πραγματικά άφθαρτο φρούριο για τον εχθρό.

Η Σοβιετική Ένωση και ο Κόκκινος Στρατός, ανεξάρτητα από το τι προσπαθεί κανείς να αποδείξει σήμερα, εξασφάλισε την κύρια και κρίσιμη συνεισφορά στην ήττα του ναζισμού. Υπήρξαν ήρωες που πολέμησαν στο τέλος περιτριγυρισμένοι από τον εχθρό στο Μπιάλιστοκ και στο Μόγκιλεφ, στο Ουμάν και στο Κίεβο, στο Βιάζμα και στο Χάρκοβο. Άρχισαν επιθέσεις κοντά στη Μόσχα και στο Στάλινγκραντ, στη Σεβαστούπολη και στην Οδησσό, στο Κουρσκ και στο Σμόλενσκ. Απελευθέρωσαν τη Βαρσοβία, το Βελιγράδι, τη Βιέννη και την Πράγα. Επιτέθηκαν στο Κένιξεμπεργκ και στο Βερολίνο.

Υποστηρίζουμε τη γνήσια, άχρωμη αλήθεια για τον πόλεμο. Αυτή η εθνική, ανθρώπινη αλήθεια, που είναι σκληρή, πικρή και ανελέητη, μας έχει παραδοθεί από συγγραφείς και ποιητές που περνούσαν μέσα από τη φωτιά και την κόλαση της πρώτης γραμμής. Για τη γενιά μου, καθώς και για άλλους, οι ειλικρινείς και βαθιές ιστορίες τους, μυθιστορήματα, πεζογραφήματα και ποιήματα από τα χαρακώματα έχουν αφήσει το σημάδι τους στην ψυχή μου για πάντα. Το να τιμάμε τους βετεράνους που έκαναν ό,τι μπορούσαν για τη νίκη και να θυμόμαστε εκείνους που πέθαναν στο πεδίο της μάχης, έχει γίνει ηθικό καθήκον μας.

Και σήμερα, το απλό και μεγάλο στους ουσιώδεις στίχους του ποιήματος του Αλεξάντερ Τβαρντόβσκι «Εγώ σκοτώθηκα κοντά στο Ρζέφ» είναι εκπληκτικό και είναι αφιερωμένο στους συμμετέχοντες στην αιματηρή και βάναυση μάχη του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, στο κέντρο της πρώτης γραμμής Σοβιετικής Ένωσης-Γερμανίας. Μόνο στις μάχες του Ρζεφ, από τον Οκτώβριο του 1941 έως τον Μάρτιο του 1943, ο Κόκκινος Στρατός έχασε 1.154.698 άτομα, συμπεριλαμβανομένων τραυματιών και αγνοουμένων. Για πρώτη φορά, αναφέρω αυτά τα τρομερά, τραγικά και που απέχουν από τα πλήρη στοιχεία, τα οποία συλλέγονται από αρχειακές πηγές. Το κάνω για να τιμήσω τη μνήμη του επιτεύγματος γνωστών και ανώνυμων ηρώων, οι οποίοι για διάφορους λόγους άδικα και ελάχιστα δεν αναφέρθηκαν καθόλου στα μεταπολεμικά χρόνια.

Επιτρέψτε μου να σας παραθέσω ένα άλλο έγγραφο: Πρόκειται για μια έκθεση του Φεβρουαρίου 1954 σχετικά με τις Γερμανικές Επανορθώσεις από τη Συμμαχική Επιτροπή με επικεφαλής τον Ιβάν Μάισκι. Η αποστολή της Επιτροπής ήταν να καθορίσει έναν τύπο σύμφωνα με τον οποίο η ηττημένη Γερμανία θα έπρεπε να πληρώσει για τις ζημίες που υπέστησαν οι νικητήριες δυνάμεις. Η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «ο αριθμός των ημερών που πέρασε η Γερμανία στο σοβιετικό μέτωπο είναι τουλάχιστον 10 φορές υψηλότερος απ’ ό,τι σε όλα τα άλλα συμμαχικά μέτωπα. Το σοβιετικό μέτωπο έπρεπε, επίσης, να χειριστεί τα τέσσερα πέμπτα των γερμανικών τανκ και περίπου τα δύο τρίτα των γερμανικών αεροσκαφών». Συνολικά, η ΕΣΣΔ ήταν υπεύθυνη για περίπου το 75% όλων των στρατιωτικών προσπαθειών που ανέλαβε ο αντιχιτλερικός συνασπισμός. Κατά τη διάρκεια της πολεμικής περιόδου, ο Κόκκινος Στρατός «εκρίζωσε» 626 μεραρχίες των κρατών του Άξονα, εκ των οποίων οι 508 ήταν γερμανικές.

Στις 28 Απριλίου 1942, ο Φράνκλιν Ντ. Ρούσβελτ είπε στην ομιλία του προς το αμερικανικό έθνος: «Αυτές οι ρωσικές δυνάμεις κατέστρεψαν και καταστρέφουν περισσότερες ένοπλες δυνάμεις των εχθρών μας -στρατεύματα, αεροπλάνα, άρματα μάχης και όπλα- από όλα τα άλλα Ηνωμένα Έθνη μαζί». Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ στο μήνυμά του προς τον Ιωσήφ Στάλιν, στις 27 Σεπτεμβρίου 1944, έγραψε «ότι ο ρωσικός στρατός ξερίζωσε τα έντερα από τη γερμανική στρατιωτική μηχανή…».

Μια τέτοια εκτίμηση αντηχεί σε όλο τον κόσμο. Επειδή αυτές οι λέξεις είναι η μεγάλη αλήθεια, την οποία κανείς δεν αμφισβήτησε τότε. Σχεδόν 27 εκατομμύρια Σοβιετικοί έχασαν τη ζωή τους στα μέτωπα, στις γερμανικές φυλακές, λιμοκτονούσαν και βομβαρδίστηκαν, πέθαναν σε γκέτο και κλιβάνους των ναζιστικών στρατοπέδων θανάτου. Η ΕΣΣΔ έχασε έναν στους επτά πολίτες της, το Ηνωμένο Βασίλειο έχασε έναν στους 127, και οι ΗΠΑ έχασαν έναν στους 320. Δυστυχώς, αυτός ο αριθμός των πιο σκληρών και οδυνηρών απωλειών της Σοβιετικής Ένωσης δεν είναι εξαντλητικός. Το επίπονο έργο θα πρέπει να συνεχιστεί για να αποκατασταθούν τα ονόματα και οι μοίρες όλων που έχασαν τη ζωή τους – στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού, αντάρτες, μαχητές, αιχμάλωτοι πολέμου και στρατόπεδα συγκέντρωσης και πολίτες που σκοτώθηκαν από τις ομάδες θανάτου. Είναι καθήκον μας. Και εδώ, μέλη του κινήματος αναζήτησης, στρατιωτικές πατριωτικές και εθελοντικές ενώσεις, σε έργα όπως η ηλεκτρονική βάση δεδομένων «Pamyat Naroda», η οποία περιέχει αρχειακά έγγραφα, διαδραματίζουν ιδιαίτερο ρόλο. Και, σίγουρα, απαιτείται στενή διεθνής συνεργασία σε ένα τόσο κοινό ανθρωπιστικό έργο.

Οι προσπάθειες όλων των χωρών και λαών που πολέμησαν εναντίον ενός κοινού εχθρού οδήγησαν στη νίκη. Ο βρετανικός στρατός προστάτευσε την πατρίδα του από την εισβολή, πολέμησε τους Ναζί και τους δορυφόρους τους στη Μεσόγειο και τη Βόρεια Αφρική. Αμερικανικά και βρετανικά στρατεύματα απελευθέρωσαν την Ιταλία και άνοιξαν το δεύτερο μέτωπο. Οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν ισχυρές και συντριπτικές επιθέσεις στον Ειρηνικό Ωκεανό. Θυμόμαστε τις τεράστιες θυσίες που έγιναν από τον κινεζικό λαό και τον μεγάλο ρόλο τους στη νίκη των ιαπωνικών στρατιωτών. Ας μην ξεχνάμε τους μαχητές στη Γαλλία, που δεν επέλεξαν την επαίσχυντη συνθηκολόγηση και συνέχισαν να πολεμούν ενάντια στους Ναζί.

Θα είμαστε επίσης πάντα ευγνώμονες για τη βοήθεια που παρείχαν οι Σύμμαχοι στον Κόκκινο Στρατό σε πυρομαχικά, πρώτες ύλες, τρόφιμα και εξοπλισμό. Και αυτή η βοήθεια ήταν σημαντική – περίπου το 7% της συνολικής στρατιωτικής παραγωγής της Σοβιετικής Ένωσης.

Ο πυρήνας του αντιχιτλερικού συνασπισμού άρχισε να διαμορφώνεται αμέσως μετά την επίθεση στη Σοβιετική Ένωση, όπου οι ΗΠΑ και η Βρετανία υποστήριξαν άνευ όρων τον αγώνα ενάντια στη Γερμανία του Χίτλερ. Στη διάσκεψη της Τεχεράνης το 1943, ο Στάλιν, ο Ρούσβελτ και ο Τσόρτσιλ σχημάτισαν μια συμμαχία με μεγάλες δυνάμεις, συμφώνησαν να αναπτύξουν τη διπλωματία του συνασπισμού και μια κοινή στρατηγική για την καταπολέμηση μιας κοινής θανατηφόρας απειλής. Οι ηγέτες των Μεγάλων Τριών [Χωρών] είχαν μια σαφή κατανόηση ότι η ενοποίηση των βιομηχανιών, των πόρων και των στρατιωτικών δυνατοτήτων της ΕΣΣΔ, των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου θα δώσει αδιαμφισβήτητη υπεροχή έναντι του εχθρού.

Η Σοβιετική Ένωση εκπλήρωσε πλήρως τις υποχρεώσεις της προς τους συμμάχους της και πάντα προσέφερε βοήθεια. Έτσι, ο Κόκκινος Στρατός υποστήριξε την προσγείωση των αγγλοαμερικανικών στρατευμάτων στη Νορμανδία πραγματοποιώντας μια μεγάλης κλίμακας Επιχείρηση Μπαγκρατιόν στη Λευκορωσία. Τον Ιανουάριο του 1945, έχοντας διεισδύσει στον ποταμό Όντερ, τερμάτισε την τελευταία ισχυρή επίθεση της Βέρμαχτ, στο Δυτικό Μέτωπο, στις Αρδέννες. Τρεις μήνες μετά τη νίκη επί της Γερμανίας, η ΕΣΣΔ, με βάση τις συμφωνίες της Γιάλτα, κήρυξε πόλεμο εναντίον της Ιαπωνίας και νίκησε τον στρατό εκατομμυρίων του Κουάντουνγκ.

Ήδη τον Ιούλιο του 1941, η σοβιετική ηγεσία δήλωσε ότι ο σκοπός του πολέμου ενάντια στους φασίστες καταπιεστές δεν ήταν μόνο η εξάλειψη της απειλής που επικρατεί στη χώρα μας, αλλά και η βοήθεια για όλους τους λαούς της Ευρώπης που υποφέρουν από τον ζυγό του γερμανικού φασισμού. Μέχρι τα μέσα του 1944, ο εχθρός εκδιώχθηκε από σχεδόν όλα τα σοβιετικά εδάφη. Ωστόσο, ο εχθρός έπρεπε να τελειώσει στη φωλιά του. Και έτσι ο Κόκκινος Στρατός ξεκίνησε την απελευθερωτική του αποστολή στην Ευρώπη. Έσωσε ολόκληρα έθνη από την καταστροφή και την υποδούλωση και από τη φρίκη του Ολοκαυτώματος. Σώθηκαν με κόστος εκατοντάδων χιλιάδων ζωών των Σοβιετικών στρατιωτών.

Είναι, επίσης, σημαντικό να μην ξεχνάμε την τεράστια υλική βοήθεια που παρείχε η ΕΣΣΔ στις απελευθερωμένες χώρες για την εξάλειψη της απειλής της πείνας και την ανοικοδόμηση των οικονομιών και των υποδομών τους. Αυτό γινόταν τη στιγμή που οι στάχτες απλώνονταν για χιλιάδες μίλια από το Μπρεστ μέχρι τη Μόσχα και τον Βόλγα. Για παράδειγμα, τον Μάιο του 1945, η αυστριακή κυβέρνηση ζήτησε από τη Σοβιετική Ένωση να παράσχει βοήθεια με τρόφιμα, καθώς «δεν είχε ιδέα πώς να ταΐσει τον πληθυσμό της τις επόμενες επτά εβδομάδες πριν από τη νέα σοδειά». Ο Καγκελάριος της προσωρινής κυβέρνησης της Αυστριακής Δημοκρατίας, Καρλ Ρένερ, χαρακτήρισε τη συγκατάθεση της σοβιετικής ηγεσίας με το να στείλει φαγητό ως «πράξη διάσωσης που δεν θα ξεχάσουν ποτέ οι Αυστριακοί».

Οι Σύμμαχοι ίδρυσαν από κοινού το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο για να τιμωρήσουν τους Ναζί πολιτικούς και τους εγκληματίες πολέμου. Οι αποφάσεις του περιείχαν ένα σαφές νομικό χαρακτηρισμό εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, όπως γενοκτονία, εθνοτικές και θρησκευτικές εκκαθαρίσεις, αντισημιτισμό και ξενοφοβία. Άμεσα και χωρίς αμφιβολία, το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης καταδίκασε επίσης τους συνεργούς των Ναζί, συνεργάτες διαφόρων ειδών.

Αυτό το επαίσχυντο φαινόμενο εκδηλώθηκε σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Τέτοιες μορφές όπως ο Πεταίν, ο Κουίσλινγκ, ο Βλάσοφ, ο Μπαντέρα, οι οπαδοί τους και οι ακόλουθοί τους –αν και μεταμφιέστηκαν ως μαχητές για την εθνική ανεξαρτησία ή την ελευθερία από τον κομμουνισμό– είναι προδότες και σφαγείς. Στην απανθρωπιά, συχνά ξεπέρασαν τους δασκάλους τους. Στην επιθυμία τους να υπηρετήσουν, ως μέρος ειδικών ποινικών ομάδων, εκτελούσαν πρόθυμα τις πιο απάνθρωπες εντολές. Ήταν υπεύθυνοι για τέτοια αιματηρά γεγονότα όπως οι πυροβολισμοί του Μπάμπι Γιαρ, η σφαγή της Βολινίας, η καμένη Κατύν, οι πράξεις καταστροφής των Εβραίων στη Λιθουανία και στη Λετονία.

Σήμερα, επίσης, η θέση μας παραμένει αμετάβλητη – δεν μπορεί να υπάρξει δικαιολογία για τις εγκληματικές πράξεις των συνεργατών των Ναζί, δεν υπάρχει καταστατικό για αυτούς. Επομένως, προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι σε ορισμένες χώρες, αυτοί που στιγματίζονται για τη συνεργασία με τους Ναζί, εξομοιώνονται ξαφνικά με τους βετεράνους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πιστεύω ότι είναι απαράδεκτο να εξομοιώνουμε τους απελευθερωτές με τους κατοχικούς. Και μπορώ μόνο να θεωρήσω τον εκθειασμό των συνεργατών των Ναζί συνεργατών ως προδοσία της μνήμης των πατέρων και των παππούδων μας. Προδοσία των ιδανικών που ενώνουν τους λαούς στον αγώνα κατά του ναζισμού.

Εκείνη την εποχή, οι ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης, των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου αντιμετώπισαν, χωρίς υπερβολή, ένα ιστορικό καθήκον. Ο Στάλιν, ο Ρούσβελτ και ο Τσόρτσιλ εκπροσώπησαν χώρες με διαφορετικές ιδεολογίες, κρατικές επιδιώξεις, συμφέροντα, πολιτισμούς, αλλά επέδειξαν σπουδαία πολιτική βούληση, υπερέβησαν τις αντιφάσεις και προτιμήσεις και έθεσαν το αληθινό συμφέρον της ειρήνης στο προσκήνιο. Ως αποτέλεσμα, έφτασαν σε συμφωνία και πέτυχαν μια λύση από την οποία όλη η ανθρωπότητα έχει επωφεληθεί.

Οι νικητήριες δυνάμεις μάς άφησαν ένα σύστημα, το οποίο έχει γίνει η πεμπτουσία της πνευματικής και πολιτικής αναζήτησης για αρκετές χώρες. Μια σειρά Συνόδων -της Τεχεράνης, της Γιάλτας, του Σαν Φρανσίσκο και του Πότσδαμ- έθεσαν τα θεμέλια ενός κόσμου που για 75 χρόνια δεν έχει βιώσει παγκόσμιο πόλεμο παρά τις οξείες αντιθέσεις.

Ο ιστορικός ρεβιζιονισμός, ενδείξεις του οποίου παρατηρούμε τώρα στη Δύση, και πρωτίστως όσον αφορά το θέμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την έκβασή του, είναι επικίνδυνος, διότι διαστρεβλώνει κατάφωρα και κυνικά την κατανόηση των αρχών της ειρηνικής ανάπτυξης, που καθορίστηκαν στα συνέδρια της Γιάλτα και του Σαν Φρανσίσκο το 1945. Το σημαντικότερο ιστορικό επίτευγμα της Γιάλτας και άλλων αποφάσεων εκείνης της εποχής είναι η συμφωνία για τη δημιουργία ενός μηχανισμού που θα επέτρεπε στις ηγετικές δυνάμεις να παραμείνουν στο πλαίσιο της διπλωματίας για την επίλυση των διαφορών τους.

Ο 20ός αιώνας έφερε μεγάλες και ολοκληρωμένες παγκόσμιες συγκρούσεις, και το 1945 τα πυρηνικά όπλα που ήταν ικανά να καταστρέψουν τη Γη μπήκαν στο προσκήνιο. Με άλλα λόγια, η επίλυση διαφορών με βία έχει γίνει απαγορευτικά επικίνδυνη. Και οι νικητές στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο το κατάλαβαν αυτό. Κατάλαβαν και γνώριζαν τη δική τους ευθύνη απέναντι στην ανθρωπότητα.

Η λυπηρή ιστορία της Κοινωνίας των Εθνών ελήφθη υπόψη το 1945. Η δομή του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών αναπτύχθηκε με τρόπο ώστε οι ειρηνευτικές εγγυήσεις να είναι όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένες και αποτελεσματικές. Έτσι δημιουργήθηκε ο θεσμός των μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας και το δικαίωμα βέτο ως προνόμιο και ευθύνη τους.

Τι είναι το βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ; Για να το θέσω απερίφραστα, είναι η μόνη λογική εναλλακτική λύση σε μια άμεση αντιπαράθεση μεταξύ μεγάλων χωρών. Είναι μια δήλωση μιας από τις πέντε δυνάμεις ότι μια απόφαση είναι απαράδεκτη γι’ αυτήν και είναι αντίθετη με τα συμφέροντά της και τις ιδέες της για τη σωστή προσέγγιση. Και άλλες χώρες, ακόμα και αν δεν συμφωνούν, θεωρούν τη θέση αυτή δεδομένη, εγκαταλείποντας κάθε προσπάθεια πραγματοποίησης των μονομερών προσπαθειών τους. Έτσι, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, είναι απαραίτητο να επιδιώκουμε συμβιβασμούς.

Μια νέα παγκόσμια αντιπαράθεση άρχισε σχεδόν αμέσως μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μερικές φορές ήταν πολύ έντονη. Και το γεγονός ότι ο Ψυχρός Πόλεμος δεν εξελίχθηκε στον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει καταστεί σαφής απόδειξη της αποτελεσματικότητας των συμφωνιών που συνήψαν οι «Μεγάλοι Τρεις». Οι κανόνες συμπεριφοράς που συμφωνήθηκαν κατά τη δημιουργία των Ηνωμένων Εθνών, κατέστησαν δυνατή την περαιτέρω ελαχιστοποίηση των κινδύνων και τη διατήρηση της αντιπαράθεσης υπό έλεγχο.

Φυσικά, μπορούμε να δούμε ότι το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών επί του παρόντος αντιμετωπίζει κάποια ένταση στο έργο του και δεν είναι τόσο αποτελεσματικό όσο θα μπορούσε. Αλλά ο ΟΗΕ εξακολουθεί να εκτελεί την κύρια λειτουργία του. Οι αρχές του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών είναι ένας μοναδικός μηχανισμός για την πρόληψη ενός μεγάλου πολέμου ή παγκόσμιας σύγκρουσης.

Οι εκκλήσεις που έγιναν αρκετά συχνά τα τελευταία χρόνια για κατάργηση του δικαιώματος του βέτο, για άρνηση ειδικών δυνατοτήτων σε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας είναι στην πραγματικότητα ανεύθυνες. Σε τελική ανάλυση, αν συμβεί αυτό, τα Ηνωμένα Έθνη ουσιαστικά θα γίνουν η Κοινότητα των Εθνών – μια συνάντηση για κενή συζήτηση χωρίς μοχλούς επίδρασης στις παγκόσμιες διαδικασίες. Το πώς τελείωσε είναι γνωστό. Γι’ αυτό οι νικητήριες δυνάμεις προσέγγισαν τον σχηματισμό του νέου συστήματος της παγκόσμιας τάξης με απόλυτη σοβαρότητα επιδιώκοντας να αποφύγουν την επανάληψη των λαθών των προκατόχων τους.

Η δημιουργία του σύγχρονου συστήματος διεθνών σχέσεων είναι ένα από τα σημαντικότερα αποτελέσματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ακόμα και οι πιο ανυπέρβλητες αντιφάσεις –γεωπολιτικές, ιδεολογικές, οικονομικές– δεν μας εμποδίζουν να βρούμε μορφές ειρηνικής συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης, εάν υπάρχει η επιθυμία και η θέληση να το κάνουμε. Σήμερα, ο κόσμος περνάει πολύ ταραγμένη εποχή. Όλα αλλάζουν, από την παγκόσμια ισορροπία δύναμης και επιρροής στα κοινωνικά, οικονομικά και τεχνολογικά θεμέλια των κοινωνιών, των εθνών και ακόμα και των ηπείρων. Στο παρελθόν, μεταβολές τέτοιας εμβέλειας σχεδόν ποτέ δεν είχαν συμβεί χωρίς μεγάλες στρατιωτικές συγκρούσεις. Χωρίς βίαια πάλη για την οικοδόμηση μιας νέας παγκόσμιας ιεραρχίας. Χάρη στη σοφία και τη διορατικότητα των πολιτικών προσώπων των Συμμαχικών Δυνάμεων, ήταν δυνατό να δημιουργηθεί ένα σύστημα το οποίο να συγκρατείται από ακραίες εκδηλώσεις τέτοιου αντικειμενικού ανταγωνισμού, ιστορικά εγγενές στην παγκόσμια ανάπτυξη.

Είναι καθήκον μας -όλοι όσοι αναλαμβάνουν την πολιτική ευθύνη και κατά κύριο λόγο εκπρόσωποι των νικητήριων δυνάμεων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο– να διασφαλίζουν ότι αυτό το σύστημα διατηρείται και βελτιώνεται. Σήμερα, όπως το 1945, είναι σημαντικό να επιδείξουμε την πολιτική βούληση και να συζητήσουμε μαζί το μέλλον. Οι συνάδελφοί μας –ο κ. Σι Τζινπίνγκ, ο κ. Μακρόν, ο κ. Τραμπ και ο κ. Τζόνσον– υποστήριξαν τη ρωσική πρωτοβουλία για τη διεξαγωγή συνάντησης των ηγετών των πέντε πυρηνικών δυνάμεων, μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Τους ευχαριστούμε για αυτό και ελπίζουμε ότι μια τέτοια κατ’ ιδίαν συνάντηση θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί το συντομότερο δυνατόν.

Ποιο είναι το όραμά μας για την ημερήσια διάταξη της προσεχούς Συνόδου Κορυφής; Πρώτα απ’ όλα, κατά τη γνώμη μας, θα ήταν χρήσιμο να συζητηθούν τα βήματα για την ανάπτυξη συλλογικών αρχών σε παγκόσμια θέματα, να μιλήσουμε ειλικρινά για τα ζητήματα της διατήρησης της ειρήνης, της ενίσχυσης της παγκόσμιας και περιφερειακής ασφάλειας, του ελέγχου στρατηγικών εξοπλισμών, καθώς και των κοινών προσπαθειών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, του εξτρεμισμού και άλλων επίκαιρων προκλήσεων και απειλών.

Ένα ιδιαίτερο θέμα στην ημερήσια διάταξη της συνάντησης είναι η κατάσταση στην παγκόσμια οικονομία, και πάνω απ’ όλα, για να ξεπεράσουμε την οικονομική κρίση που προκλήθηκε από την πανδημία του κορονοϊού. Οι χώρες μας λαμβάνουν πρωτοφανή μέτρα για την προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων και για την υποστήριξη πολιτών που έχουν βρεθεί σε δύσκολες συνθήκες διαβίωσης. Η ικανότητά μας να συνεργαζόμαστε και σε συντονισμό, ως πραγματικοί εταίροι, θα δείξει πόσο σοβαρή θα είναι η επίδραση της πανδημίας και πόσο γρήγορα θα ανακάμψει η παγκόσμια οικονομία από την ύφεση. Επιπλέον, είναι απαράδεκτο να μετατρέπουμε την οικονομία σε όργανο πίεσης και αντιπαράθεσης. Καίρια ζητήματα περιλαμβάνουν την προστασία του περιβάλλοντος και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, καθώς και τη διασφάλιση της ασφάλειας του παγκόσμιου χώρου πληροφοριών.

Η ατζέντα που προτείνει η Ρωσία για την επικείμενη Σύνοδο Κορυφής των Πέντε είναι εξαιρετικά σημαντική και επίκαιρη τόσο για τις χώρες μας όσο και για ολόκληρο τον κόσμο. Και έχουμε συγκεκριμένες ιδέες και πρωτοβουλίες για όλα τα θέματα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Σύνοδος Κορυφής της Ρωσίας, της Κίνας, της Γαλλίας, των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην εξεύρεση κοινών απαντήσεων σε σύγχρονες προκλήσεις και απειλές και θα δείξει κοινή δέσμευση στο πνεύμα της συμμαχίας, σε εκείνα τα υψηλά ανθρωπιστικά ιδανικά και στις αξίες για τις οποίες οι πατέρες και οι παππούδες μας πολεμούσαν ο ένας δίπλα στον άλλον.

Βασιζόμενοι σε μια κοινή ιστορική μνήμη, μπορούμε να εμπιστευτούμε ο ένας τον άλλον και πρέπει να το πράξουμε. Αυτό θα χρησιμεύσει ως μια σταθερή βάση για επιτυχείς διαπραγματεύσεις και συντονισμένη δράση για την ενίσχυση της σταθερότητας και της ασφάλειας στον πλανήτη και για χάρη της ευημερίας όλων των κρατών. Χωρίς υπερβολή, είναι κοινό καθήκον και ευθύνη μας απέναντι σε ολόκληρο τον κόσμο, προς τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές».