Κώστας Βουτσάς : Ενας μάστορας της συντεχνίας

Είδα τον Κώστα Βουτσά το 1958, την πρώτη ακριβώς μέρα που πάτησε το πόδι του στη σκηνή του θεάτρου Περοκέ. Από τα πρώτα εφηβικά μου χρόνια στην επαρχία όπου μεγάλωσα είχα μυηθεί στην τέχνη του θεάτρου, ως μανικός θεατής, από τους περιοδεύοντες θιάσους, τα ηλιθιωδώς υποτιμώμενα μπουλούκια, που δεν ήταν τίποτε άλλο από επαγγελματίες θεατρίνους που συνέχιζαν ένα επάγγελμα που κυνηγήθηκε από θρησκευτικά και φυλετικά κατεστημένα, αλλά με πείσμα μέσα στον Μεσαίωνα, ξεκινώντας και συνεχίζοντας μια παράδοση μίμων από την αλεξανδρινή εποχή, διέσχιζε τον ευρωπαϊκό χώρο μέχρι να δοξαστεί ως κομέντια ντελ άρτε, η επαγγελματική συντεχνία που δημιούργησε την ιστορία του ευρωπαϊκού θεάτρου.

Είχα τη μεγάλη τύχη να δω από το 1952 στη γενέθλια πόλη μου ιδιοφυείς περιοδεύοντες θεατρίνους και έχω γράψει παλιότερα για μια πράγματι σημαντική περσόνα, τον Λουκά Μυλωνά, και έχω προλογίσει με τη μεταθανάτια επιθυμία του τα απομνημονεύματα του Χρέλια (εκδόσεις Καστανιώτη).

Ο Κώστας Βουτσάς ήταν ένας θεατρίνος αυτής της συντεχνίας. Η ολιγόμηνη θητεία του σε μια δραματική σχολή της Θεσσαλονίκης έγινε ανάμεσα στην έντονη ερασιτεχνική του ενασχόληση ως στρατιώτη με νούμερα στις γιορτές των στρατοπέδων (Χριστούγεννα, Πάσχα, Ευαγγελισμός, της Παναγίας) και των πρώτων του εμφανίσεων σε μπουλούκια περιοδεύοντα στη Μακεδονία.

Κάποτε εντοπίστηκε από την Καλή Καλό και θεωρώ όχι τυχαία. Η Καλό ήταν κυνηγημένη αριστερή, με δράση στην Κατοχή, και ο Βουτσάς γιος εξόριστου κομμουνιστή.

Είχα και στο απομνημόνευμα της Καλής Καλό τη χαρά να το προλογίσω.

Αν έχει κάποια σημασία η πορεία μου πενήντα ολόκληρα χρόνια στη διακονία της κριτικής του θεάτρου, οφείλεται στη μύησή μου από αυτούς τους μαστόρους που δίδαξαν θέατρο στην ελληνική επαρχία πριν ανθήσει ο λαϊκός κινηματογράφος που αυτοί δόξασαν. Γιατί οι προπάτορες θεατρικά του Βουτσά ήταν ο Χατζηχρήστος, ο Αυλωνίτης, ο Σταυρίδης, ο Ορέστης Μακρής, η Ρένα Ντορ, ο Αλέκος Λειβαδίτης, ο Ζαζάς, ο Μεσολογγίτης, η Βρανά, η Βασιλειάδου. Αυτή η εξαίσια συντεχνία των αυτοδίδακτων θεατρίνων που μύησαν στα μυστικά του επαγγέλματος και άλλους που είχαν παιδεία θεατρική (Μουστάκας, Κωνσταντίνου, Βογιατζής, Ψάλτης). Κοντά τους ο Ηλιόπουλος, ο Φωτόπουλος, η Βλαχοπούλου (που ξεκίνησε ως μοντέρνα τζαζ τραγουδίστρια!), ο Εξαρχάκος, ο Βέγγος, ο Παράβας δημιούργησαν ένα θέατρο που δεν συναντάται σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Εξάλλου η επιθεώρηση όπου όλοι τους δοξάστηκαν και αναδείχτηκαν δεν υπάρχει πουθενά αλλού (πλην της Κύπρου και εκεί στο τοπικό ιδίωμα) στον κόσμο.

Ο Κώστας Βουτσάς ανήκε σ’ αυτή την ιδιαίτερη συντεχνία μαστόρων, γι’ αυτό και ευδοκίμησε αργότερα στις ταινίες του Δαλιανίδη. Είχα και αυτή την τιμή, να προλογίσω την αξιοθαύμαστη ζωή και καριέρα που αποτύπωσε ο σπουδαίος αυτός τεχνίτης σε βιβλία. Είχα την τύχη επίσης ήδη από το 1953 (το 1954 είδα στη σκηνή υπαίθριου θεάτρου στη Λαμία την Κοτοπούλη) να δω τον Δαλιανίδη ως χορευτή (Γιάννης Νταλ) με μπουλούκια στη Λαμία.

Μ’ αυτού του σεβαστού θεατρικού μπουλουκιού τους μαστόρους έκανε τις πρώτες του ταινίες ο Δαλιανίδης, όπου και ανέδειξε ως πρωταγωνίστρια και την εκθαμβωτική Μάρθα Καραγιάννη, που σπούδαζε χορό με δασκάλα τη χορογράφο Λουκία (Σακελλαρίου), τη χορογράφο όλων των τραγωδιών του Ροντήρη!

Ενδοξη εποχή, σπουδαίοι εργάτες του θεάτρου και εξαίσιοι, τίμιοι με το επάγγελμα και την ιστορία του, ταμένοι ως τον θάνατο (όπως ο Βουτσάς) μαστόροι.

Με συνέδεε μια ζεστή φιλική σχέση με τον Βουτσά. Ηταν άνθρωπος ανοιχτόκαρδος, κάτι που σπάνια έχω γνωρίσει στα τόσα χρόνια που διακονώ από τη σκοπιά μου το θέατρο με μεγάλους κωμικούς: Λογοθετίδη, Ηλιόπουλο, Φωτόπουλο, Καρακατσάνη, Ψάλτη, Μπέζο, Φιλιππίδη. Εχω ξεκαρδιστεί με τα ευρήματά τους στη σκηνή. Αλλά στην παρέα είναι σκυθρωποί, σχεδόν αγέλαστοι, συχνά κυνικοί με τη ζωή και άκρως επιθετικοί με την πραγματικότητα, όπως όλοι εξάλλου οι σημερινοί συνειδητοί πολίτες.

Ο Βουτσάς ήταν εξαίρεση. Χαρά ζωής, επικοινωνιακός και με μια απέραντη κατανόηση για κάθε, ακόμη και ενοχλητική, ανθρώπινη παρέκκλιση. Θύμιζε το πειραχτήρι του σχολείου, της σχολικής εκδρομής, του πάρτι, της εξέδρας.

Είμαι βέβαιος πως με ευφρόσυνο τρόπο έφυγε και από τη ζωή.

Εκφωνώντας τον επικήδειό του, είπα και το επαναλαμβάνω εδώ ότι όπως συμβαίνει και με άλλους σημαντικούς εργάτες του θεάτρου που άφησαν ανεξίτηλο στίγμα ταλέντου και στυλ συχνά θα ακούει κανείς στα παρασκήνια και στις δοκιμές κάποιον να ψιθυρίζει: «Ο ρόλος αυτός θέλει Βουτσά».