Ο θάνατος των ονείρων: Προσφυγόπουλα πνίγονται μαζί με τις «καλές προθέσεις» 

Ζούμε στην εποχή όπου η μεμονωμένη ιστορία και η καταστροφική εικόνα μπορούν να δώσουν τροφή σκέψης και προβληματισμού, ωστόσο πολύ γρήγορα θα προχωρήσουμε παρακάτω.

Συχνά λέμε ότι στο άκουσμα και τη θέα τόσων αποτρόπαιων ειδήσεων που μας κατακλύζουν καθημερινά, κινδυνεύουμε να πάθουμε ανοσία. Να ακούμε και να βλέπουμε χωρίς να μπορούμε να αντιδράσουμε, να αισθανθούμε κάτι.

Με ποια συχνότητα ακούμε για πρόσφυγες που έχασαν τη ζωή τους σε μία απέλπιδα προσπάθεια να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον; Με τόσο μεγάλη που, μηχανικά πλέον, σχεδόν κλείνουμε τα αυτιά και τα μάτια μας για να μην ποτίσει κι αυτή η δυστυχία τη δική μας καθημερινότητα.

Συνηθίζουμε να μένουμε στην είδηση «μιας ακόμη τραγωδίας» χωρίς να εστιάζουμε στις λεπτομέρειες και τις παθογένειές της -και πάντα πρόσκαιρα- απορρίπτοντας έτσι κάθε προσπάθεια να ξαναβρεθεί η χαμένη ανθρωπιά και ευαισθησία.

Εικόνες που συγκλονίζουν

Το 2015, η φωτογραφία ενός παιδιού –πολύ μικρό ίσως για να καταλάβει τι συμβαίνει και γιατί φεύγει από το σπίτι του- που βρέθηκε νεκρό σε μια παραλία στην Τουρκία συντάραξε και σόκαρε την παγκόσμια κοινή γνώμη.

Η δύναμη της εικόνας ήταν τεράστια. Το άψυχο κορμάκι του -μόλις τριών ετών- Αϊλάν Κουρντί φωτογραφιζόταν μπρούμυτα στα παράλια του κατά τα άλλα ειδυλλιακού Αιγαίου.

Αντίστοιχη εικόνα είδε το φως της δημοσιότητας, προκαλώντας ρίγη συγκίνησης στον πλανήτη. Αυτή τη φορά όχι σε ευρωπαϊκό έδαφος, αλλά στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού. Θύμα, εξίσου, ένα μόλις δύο ετών παιδάκι. Η Άντζι Βαλέρια Μαρτίνεζ.

Η μικρή πνίγηκε μαζί με τον πατέρα της στα νερά του ποταμού Ρίο Γκράντε μπροστά στα μάτια της μητέρας της, προσπαθώντας να διασχίσουν τα σύνορα από το Μεξικό στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ή, για να το θέσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια, από την απελπισία στην ελευθερία. Αντιμέτωποι με τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης διεκδίκησαν τις πιθανότητές τους.

Ο Μαρτίνεζ βούτηξε στον ποταμό και, όταν η κόρη του τον είδε να απομακρύνεται, πήδηξε και αυτή μέσα. Ο πατέρας έπιασε το κοριτσάκι με το κόκκινο παντελόνι και τα μαύρα παπούτσια αλλά ένα δυνατό ρεύμα τους παρέσυρε και τους έπνιξε.

Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να σώσει το παιδί του, ο πατέρας το έβαλε μέσα από τη μπλούζα του, πιθανώς για να μην παρασυρθεί από το νερό. Μάταια όμως. Το χεράκι της ήταν ακόμη τυλιγμένο γύρω από το λαιμό του, όταν εντοπίστηκαν…

Όπως και στην πρώτη περίπτωση, του μικρού Αϊλάν, η φωτογραφία αποτελεί ισχυρή απόδειξη ότι κάτι πάει πολύ λάθος. Οι δύο οικογένειες δεν ήθελαν τίποτα άλλο παρά να ζήσουν αξιοπρεπώς και με ασφάλεια.

Ανιση αντιμετώπιση

Αυτές οι φωτογραφίες -όπως και άλλες παρόμοιες- μας αποδεικνύουν ότι θεωρούμε τις ζωές των «άλλων» λιγότερο πολύτιμες. Σε ένα κόσμο φαινομενικά συγκλονισμένο από τον εθνικιστικό λαϊκισμό, τα θύματα πολέμων, φτώχειας και άλλων παρόμοιων κοινωνικών δυσκολιών δεν αντιμετωπίζονται ως αυτό που πραγματικά είναι και αξίζουν.

Είναι πολύ πιο εύκολο για τους λαούς και τους ηγέτες τους να δαιμονοποιούν «πρόσφυγες» απορρίπτοντάς τους, όπως έκανε ο Ντόναλντ Τραμπ με απάνθρωπους, σκληρούς όρους.+

Θυμηθείτε μια φράση του αμερικανού προέδρου, σχεδόν πριν από τέσσερα χρόνια, ότι οι μεξικανικές αρχές «στέλνουν ανθρώπους που αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα και τα φέρνουν και σε εμάς. Φέρνουν τα ναρκωτικά, φέρνουν το έγκλημα και τους βιαστές τους».

Παρόμοιας σκληρότητας φρασεολογία έχει χρησιμοποιήσει ουκ ολίγες φορές, ενώ έχει μιλήσει για τους ανθρώπους αυτούς ως «ζώα που προσβάλλουν τη χώρα μας».

Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αποκρύψουμε την πραγματικότητα. Αυτού του είδους οι σοκαριστικές φωτογραφίες ιστορικά προκαλούν κύματα συμπόνιας και συνειδητοποίησης του άνισου αγώνα που δίνουν αυτοί οι άνθρωποι.

Ναι μεν, αλλά…

Όταν τον Σεπτέμβριο του 2015 δημοσιοποιήθηκε η εικόνα του μικρού Αϊλάν, ακριβώς επειδή ήταν τόσο ενοχλητική, πόσο μάλλον προσβλητική για τους χειρισμούς της προσφυγικής κρίσης, o τότε πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, Ντέιβιντ Κάμερον, -όπως σημειώνει η εφημερίδα Independent- είχε υποσχεθεί επέκταση του προγράμματος αποδοχής σύριων προσφύγων μέσω της μετεγκατάστασης στη χώρα.

Λίγες εβδομάδες μετά, η τότε υπουργός Εσωτερικών, Τερέζα Μέι, είχε ανακοινώσει αλλαγή πορείας και απομάκρυνση από την πολιτική της ΕΕ.

Ακολούθησε σε πολλές χώρες η συρρίκνωση της καλής διάθεσης απέναντι στους πρόσφυγες και, μεταξύ τους τα παιδιά. Τείχη, φράχτες και διαδικασίες χωρίς τέλος που κρατούν εγκλωβισμένους χιλιάδες πρόσφυγες συνέθεσαν και συνθέτουν το σκηνικό που επικρατεί σήμερα.

Αυτό αποτελεί και την πιο μεγάλη υποκρισία. Το γεγονός δηλαδή ότι η ευαισθησία και η συναίσθηση της εξαιρετικά δύσκολης πραγματικότητας δεν έχουν διάρκεια, ενώ την ίδια ώρα οι πολιτικές «μηδενικής ανοχής» αυτών που εμπλέκονται στις μαζικές μετακινήσεις συνανθρώπων μας επανέρχονται όπως ήταν πριν από τη δημοσίευση τέτοιων εικόνων που μαρτυρούν το δράμα μιας σύγχρονης κοινωνίας.

Ζούμε στην εποχή όπου η μεμονωμένη ιστορία και η καταστροφική εικόνα μπορούν να δώσουν τροφή σκέψης και προβληματισμού, ωστόσο πολύ γρήγορα θα προχωρήσουμε παρακάτω.

Ο πρόεδρος Τραμπ, όπως και αρκετοί ηγέτες της ΕΕ, ενδέχεται να αποβάλουν τις ρατσιστικές προσβολές τους για λίγο, αλλά οι πολιτικές τους δεν θα αλλάξουν με αποτέλεσμα ο Όσκαρ, η Βαλέρια και ο Αϊλάν να μην είναι τα τελευταία θύματα των πολιτικών τους.