Τι σημαίνει «αλληλεγγύη» στην Ευρώπη;

Όταν, πριν από 40 χρόνια, έγιναν οι πρώτες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο τότε καγκελάριος της Γερμανίας Χέλμουτ Σμιτ ζητούσε «μία Ευρώπη της αλληλεγγύης, όπου ο ένας θα βοηθάει τον άλλον, η μία χώρα θα βοηθάει την άλλη». Προ ημερών ο επικεφαλής της γερμανικής σοσιαλδημοκρατικής νεολαίας Κέβιν Κούνερτ προκάλεσε αίσθηση, ζητώντας την εθνικοποίηση μεγάλων επιχειρήσεων σε ένδειξη αλληλεγγύης προς την κοινωνία. Ακόμη και το ακροδεξιό Κόμμα των Ελευθέρων (FPÖ) στην Αυστρία επικαλείται την «αλληλεγγύη», δίνοντας όμως εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο σε αυτή την έννοια, επισημαίνει ο Γερμανός κοινωνιολόγος Χάιντς Μπούντε.

«Όλοι επικαλούνται την αλληλεγγύη, αλλά δεν μας εξηγούν τι ακριβώς σημαίνει αυτή η έννοια», λέει ο Χάιντς Μπούντε στη γερμανική ραδιοφωνία (DLF). «Από μία δεξιά οπτική γωνία σου λένε: υπάρχει αλληλεγγύη όταν οι αποταμιεύσεις για τα γεράματά μου χάνουν την αξία τους; Γιατί κανείς δεν μιλάει για την πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), που μειώνει την πραγματική αξία των συντάξεων; Από μία αριστερή οπτική γωνία σου λένε κάτι άλλο: υπάρχει αλληλεγγύη όταν υπαγορεύεις στην Ελλάδα μία πολιτική πτώχευσης; Μπορούν να γίνονται οι οικονομικά ασθενέστεροι αλληλέγγυοι με τους οικονομικά ισχυρότερους, με τους Γερμανούς για παράδειγμα;».

«Να μιλήσουμε και για συμφέροντα, όχι μόνο για αξίες»

Ο Χάιντς Μπούντε πιστεύει ότι δεν υπάρχει κάποιος αυτοματισμός αλληλεγγύης στην Ευρώπη και πρέπει όλοι να τολμήσουν μία ανοιχτή συζήτηση για το περιεχόμενο της έννοιας, να μιλήσουν όχι μόνο για τις κοινές αξίες, αλλά και για τα κοινά συμφέροντα που έχουν- ή δεν έχουν. Ο ίδιος θεωρεί ότι η απουσία μίας τέτοιας συζήτησης συνέβαλε στην περιπέτεια του Brexit, ενώ εγκυμονεί και νέους κινδύνους. «Στη Μ.Βρετανία πολλοί σου λένε ‘είμαστε global nation’, πιστεύουν ότι είναι ένας ‘παγκόσμιος παίκτης’ και ότι η συμμετοχή στην Ευρώπη περιορίζει τις ευκαιρίες τους και το δυναμικό τους», τονίζει ο Χάιντς Μπούντε. «Αλλά και στη Γαλλία κάποιοι λένε ότι οι Γερμανοί επιστρέφουν στην εποχή του Γουλιέλμου και θέλουν, με μία έντονη προτεσταντική αντίληψη, να μας υπαγορεύσουν πώς θα ζούμε. Πρέπει να μιλήσουμε για όλα αυτά. Δεν έχει νόημα να τα καλύπτουμε κάτω από μία επίκληση ενθουσιασμού για την Ευρώπη, γιατί θα ήταν σαν να αγνοούμε τα συμφέροντα, αλλά και τις ευαισθησίες των ανθρώπων».

Σε παλαιότερο βιβλίο του ο Χάιντς Μπούντε είχε εξετάσει τον ρόλο του θυμικού στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Στη σημερινή Ευρώπη, επισημαίνει, το θυμικό διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και ενίοτε οδηγεί σε απαισιόδοξα συμπεράσματα. «Έχω την εντύπωση- και πολλές σχετικές έρευνες το επιβεβαιώνουν- ότι η πλειονότητα των ανθρώπων στην Ευρώπη δεν βλέπει μέλλον» λέει ο Γερμανός κοινωνιολόγος. «Πιστεύουν πως ό,τι και να κάνουν τα πράγματα χειροτερεύουν και δεν υπάρχουν καν ιδέες για το πώς θα μπορούσαν να βελτιωθούν. Το αντίδοτο δεν είναι ο ενθουσιασμός για την Ευρώπη γενικώς, αλλά η ουσιαστική απάντηση στο ερώτημα πώς μπορούμε να διαμορφώσουμε από κοινού το μέλλον».

«Νοσταλγικές» και ξεπερασμένες οι προτάσεις Κούνερτ

Λίγες μέρες πριν από τις εκλογές ο επικεφαλής της σοσιαλδημοκρατικής νεολαίας (Jusos) Κέβιν Κούνερτ προκάλεσε αντιδράσεις ακόμη και στο ίδιο του το κόμμα, υπενθυμίζοντας μία παλαιότερη έννοια της «αλληλεγγύης» με μαρξιστικές αναφορές και ζητώντας, μεταξύ άλλων, απαλλοτριώσεις κατοικιών για να αντιμετωπιστεί το οξυμένο πρόβλημα στέγασης σε μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά και εθνικοποιήσεις μεγάλων επιχειρήσεων, όπως η BMW. Ο Χάιντς Μπούντε υποστηρίζει ότι αυτή η έννοια της αλληλεγγύης αποπνέει νοσταλγία, αλλά έχει ξεπεραστεί από την πραγματικότητα.

«Πρόκειται για μία έννοια της αλληλεγγύης που ανάγεται στη σοσιαλδημοκρατία πριν από τον Γκέρχαρντ Σρέντερ», επισημαίνει. «Νομίζω όμως ότι και για τη σοσιαλδημοκρατία δεν υπάρχει επιστροφή. Νοσταλγία δείχνουν όλα αυτά. Αλλά είναι ένα από τα μεγάλα προβλήματα που έχουμε- όχι μόνο στη Γερμανία. Υπάρχει μία νοσταλγική Αριστερά, που αποφεύγει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα. Προσωπικά πιστεύω, όπως και ο Κέβιν Κούνερτ, ότι μία πεφωτισμένη Αριστερά έχει τη δυνατότητα να εμφυσήσει αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση στην κοινωνία. Αλλά αυτό δεν γίνεται με επιστροφή στη δεκαετία του ’70».

Άνια Ράινχαρντ (DLF)

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου