Ελλάδα – Ρωσία : Τα πραγματικά αγκάθια για αποκατάσταση των σχέσεων

Στην αποκατάσταση των πατροπαράδοτα καλών σχέσεων Ελλάδας και Ρωσίας που δοκιμάστηκαν το καλοκαίρι αποσκοπεί, σύμφωνα τουλάχιστον με τις επίσημες κυβερνητικές δηλώσεις, η επίσκεψη του Αλέξη Τσίπρα στη Μόσχα, όπου θα έχει συναντήσεις και με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν αλλά και με τον πρωθυπουργό Ντιμίτρι Μεντβέντεφ.

Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση έχει ήδη εξαγγείλει την υπογραφή διμερών συμφωνιών, την αναβάθμιση της συνεργασίας στον ενεργειακό τομέα και τη συζήτηση της ανάγκης «ομαλοποίησης» των σχέσεων ΕΕ και Ρωσίας.

Όμως, η πραγματικότητα είναι ότι υπάρχουν σημαντικά αγκάθια στις διμερείς σχέσεις που δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι θα ξεπεραστούν στην επίσκεψη Τσίπρα στη Μόσχα.

Η κλιμάκωση της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης και η ελληνική συμπόρευση με τις ΗΠΑ

Το πρώτο μεγάλο αγκάθι αφορά τον ίδιο τον προσανατολισμό της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Επί των ημερών του Αλέξη Τσίπρα εντάθηκε ακόμη περισσότερο μια φιλοαμερικανική στροφή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

Αυτό αποτυπώθηκε στην επιμονή σε μια συμμαχία (σε συντονισμό και με την Κύπρο) ως προς την Ανατολική Μεσόγειο κυρίως με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, κίνηση που κατεξοχήν συμπορεύεται και με τον αμερικανικό σχεδιασμό για διαμόρφωση αντίβαρων στην ενισχυμένη παρουσία της Ρωσίας ως «εγγυητή» της όποιας λύσης της συριακή κρίσης.

Η ρωσική πλευρά δεν βλέπει με καθόλου καλό μάτι αυτή την αναβάθμιση της παρουσίας των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στην ευρύτερη περιοχή και αυτό το νόημα είχε και η αυστηρή προειδοποίηση προς την Κυπριακή Δημοκρατία να μην κάνει επιλογές που εκ των πραγμάτων θα την καταστούν τμήμα των νατοϊκών σχεδιασμών στην περιοχή.

Το ΝΑΤΟ και τα Δυτικά Βαλκάνια

Το δεύτερο σημείο τριβής και μάλιστα η αφορμή που προκάλεσε και τη μεγαλύτερη μέχρις στιγμής κρίση στις ελληνορωσικές σχέσεις είναι η Συμφωνία των Πρεσπών.

Η Ρωσία ήταν εξαρχής αντίθετη σε οποιαδήποτε βήμα θα επέκτεινε το ΝΑΤΟ στα Δυτικά Βαλκάνια, θεωρώντας ότι αυτό ανατρέπει τις μέχρι τώρα ισορροπίες και εντάσσεται σε μια προσπάθεια περικύκλωσης ουσιαστικά της Ρωσίας.

Ούτως ή άλλως, ακόμη και η αλλαγή κυβέρνησης στην ΠΓΔΜ που έφερε τον Ζόραν Ζάεφ στην εξουσία αποτέλεσε ένα πλήγμα στη Ρωσία που είχε διαμορφώσει στενότερους δεσμούς με τις κυβερνήσεις του VMRO.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ρωσική κυβέρνηση είναι προφανές ότι θα ήθελε να μην προχωρούσε η Συμφωνία των Πρεσπών και σε αυτή τη βάση να μπλοκαριστεί η διαδικασία εισδοχής της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ.

Όμως, η ελληνική κυβέρνηση επιμένει να ολοκληρώσει τη διαδικασία και σε αυτή τη βάση να προχωρήσει και η είσοδος της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ. Άλλωστε, αυτός ήταν και ο καταλύτης για να επιταχυνθεί η όλη διαδικασία.

Το ζήτημα των κυρώσεων

Η Ελλάδα είναι γνωστό ότι συναίνεσε στις κυρώσεις που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Ένωση εναντίον της Ρωσία και οι οποίες επιβλήθηκαν μετά την επανένωση της Κριμαίας με τη Ρωσία, την οποία η ΕΕ, όπως και οι ΗΠΑ, αρνούνται να αναγνωρίσουν και τη χαρακτηρίζουν παράνομη προσάρτηση.

Οι κυρώσεις αυτές αντικειμενικά έχουν σημαντικό κόστος για την Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι παρά την αυξητική τάση που είχαν οι οικονομικές σχέσεις Ελλάδας και Ρωσίας το 2017, εξακολουθούσαν οι εξαγωγές της Ελλάδας στη Ρωσία να είναι μειωμένες κατά 42,2% σε σχέση με το 2013.

Χωρίς αναίρεση των κυρώσεων δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική αναβάθμιση των διμερών οικονομικών σχέσεων. Όμως, αυτό περνάει από τη συνολικότερη στάση της ΕΕ που σε αυτή τη φάση δεν είναι δεδομένο ότι σκοπεύει να αλλάξει κατεύθυνση.

Όπως είπε και ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Γ. Κατρούγκαλος: «Ναι, η Ελλάδα δεν εμπόδισε την επιβολή των κυρώσεων της Ε.Ε. κατά της Ρωσίας, διότι είναι σαφές ότι αυτό δεν θα ήταν το καλύτερο βήμα. Ωστόσο, προσπαθούμε συνεχώς να στέλνουμε ένα μήνυμα σχετικά με την ανάγκη για εποικοδομητικό διάλογο με τη Ρωσία».

Οι δυσκολίες της ενεργειακής συνεργασίας

Παραδοσιακά και για την Ελλάδα, όπως και για τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ο ενεργειακός τομέας είναι ένας χώρος αναβαθμισμένης συνεργασίας με τη Ρωσία, χώρα που διαθέτει μεγάλα ενεργειακά αποθέματα.

Όμως, στο πλαίσιο των γενικότερων γεωπολιτικών ανταγωνισμών οι ΗΠΑ προσπαθούν να περιορίσουν την επέκταση της Ρωσίας σε αυτό το χώρο και όπου μπορούν προωθούν ανταγωνιστικά ενεργειακά σχέδια.

Δεν είναι τυχαίο, επομένως, ότι ενώ η κυβέρνηση Τσίπρα το 2015 είχε εξετάσει συστηματικά σχέδιο για την κατασκευή αγωγού σε συνεργασία με τη Ρωσία και μάλιστα και με διευκόλυνση ως προς τη χρηματοδότηση, τελικά επέλεξε να το εγκαταλείψει, κίνηση που δεν θεωρήθηκε άσχετη από τη συνολικότερη μετατόπισή της προς τις αμερικανικές θέσεις. Γι’ αυτό και επικεντρώθηκε στην ολοκλήρωση του αγωγού ΤΑΡ.

Όμως, τώρα έχουμε την ολοκλήρωση του TurkStream που θα αυξήσει κατά πολύ τις ποσότητες ρωσικού φυσικού αερίου που θα μπορούν να φτάνουν στην Τουρκία και μάλιστα στην περιοχή της Ανατολικής Θράκης.

Αυτό θα μπορούσε να έδινε δυνατότητες και για παραπέρα συνεργασία της Ελλάδας με τη Ρωσία στον ενεργειακό τομέα, ιδίως όταν υποτίθεται ότι επιδίωξη της κυβέρνησης είναι να καταστεί η χώρα διαμετακομιστικός και ενεργειακός κόμβος.

Όμως και αυτό προσκρούει στο συνολικότερο ζήτημα των σχέσεων ανάμεσα στην ΕΕ και τη Ρωσία όπως και στις αμερικανικές πιέσεις ενάντια στην αναβάθμιση των ενεργειακών σχέσεων με τη Ρωσία.

Δεν είναι τυχαίο, επομένως, που όταν ρωτήθηκε ο Γ. Κατρούγκαλος για το εάν η χώρα μας ενδιαφέρεται για την επέκταση του αγωγού φυσικού αερίου TurkStream μέσω της επικράτειάς της, απάντησε ότι η επιθυμία της χώρας μας να καταστεί ενεργειακός κόμβος δεν αποκλείει τις παραδόσεις ρωσικής ενέργειας, για να προσθέσει ότι «αν επιλυθούν όλα τα υφιστάμενα νομικά κωλύματα από την άποψη του ευρωπαϊκού δικαίου, τότε η Αθήνα φυσικά θα ενδιαφερόταν να διαπραγματευτεί με τη Ρωσία για το θέμα αυτό».

Η ανάγκη να δοθεί η εικόνα «πατροπαράδοτα καλών σχέσεων»

Όμως την ίδια ώρα η κυβέρνηση θέλει να δώσει την εικόνα μιας αναβάθμισης των ελληνορωσικών σχέσεων.

Ας μην ξεχνάμε ότι σε ένα σημαντικό μέρος του εκλογικού σώματος και δη αυτού της αριστεράς, διατηρείται μια παραδοσιακά θετικά εικόνα για τη Ρωσία και για τη ρωσική εξωτερική πολιτική. Δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν τη Ρωσία αντίβαρο στην «άφρονα» αμερικανική εξωτερική πολιτική.

Η αντιπαράθεση του καλοκαιριού με τις υψηλών τόνων ανακοινώσεις και τις απελάσεις ρώσων διπλωματών, έδωσε την εντύπωση ότι η κυβέρνηση αλλάζει ριζικά πολιτική στο συγκεκριμένο και αυτό δημιούργησε σύγχυση και ερωτηματικά σε ένα μέρος του ίδιου του εκλογικού ακροατηρίου του ΣΥΡΙΖΑ.

Αυτό μπορεί να εξηγήσει την με κάθε τρόπο προσπάθεια να δοθεί η εικόνα ότι οι ελληνορωσικές σχέσεις βελτιώνονται, που κορυφώθηκε με τη συγκεκριμένη επίσκεψη του Αλέξη Τσίπρα στη Μόσχα.

Άλλωστε, από τη μεριά της και η Ρωσία δεν έχει κανένα λόγο να μη δείχνει ότι διατηρεί καλές σχέσεις με χώρες της ΕΕ, ακόμη και εάν αυτές δεν διαφοροποιούνται επί της ουσίας από τη γενική αντιρωσική στάση.

Ωστόσο, θα ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι η Μόσχα απλώς θα θελήσει να προσφέρει την αναγκαία επικοινωνιακή διέξοδο στον Αλέξη Τσίπρα, εισπράττοντας μόνο γενικές δηλώσεις περί της ανάγκης βελτίωσης των σχέσεων. Έστω και διακριτικά θα υπενθυμίσει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν ισορροπίες που πρέπει να διατηρηθούν και πιο ουσιαστικά βήματα που πρέπει να γίνουν.