Μεταρρύθμιση στην παιδεία: Μερικές προτάσεις βελτίωσης του εκπαιδευτικού συστήματος

Το σχολείο είναι εκπαιδευτικό ίδρυμα όχι εξεταστικό κέντρο

Πρέπει πρώτα και πάνω απ’ όλα να επαναπροσδιορισθεί ο ρόλος του σχολείου ως ενός ιδρύματος όπου η γνώση μεταδίδεται μέσω της διδασκαλίας από γνώστες διδάσκοντες προς “ευήκοους” μαθητές, που θα πρέπει, δηλαδή, να έχουν πεισθεί (μέσα από αυτό το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα) ότι προσέρχονται εκεί για την κτήση της βέλτιστης ποσότητας γνώσης.

Πολλοί ενήλικες θυμούνται, πολλά χρόνια μετά την αποφοίτησή τους, κάποιους εκπαιδευτικούς, που τους είχε κάνει εντύπωση η ευρύτητα των γνώσεών τους και ο τρόπος με τον οποίον μετέδιδαν στους μαθητές το μάθημα, σε τρόπο ώστε, τόσα χρόνια μετά, να θυμούνται ακόμα και λεπτομέρειες των παραδόσεων, που τους έχουν για πάντα εντυπωθεί στη μνήμη τους.

Δεν είναι λίγοι δε, εκείνοι που κάποιος τέτοιος δάσκαλος/καθηγητής υπήρξε η αιτία για να σφραγισθεί η ζωή τους για πάντα, με το να καταστεί το έναυσμα και ο καθοδηγητής τους για τις επιλογές τους στις σπουδές και τη σταδιοδρομία τους. Για την επίτευξη αυτού του ρόλου, το σχολείο θα πρέπει, βεβαίως, να διαθέτει σε υψηλό ποσοστό τους κατάλληλους διδάσκοντες.

Αλλωστε το κριτήριο για το χαρακτηρισμό κάποιου σχολείου ως καλού – σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο αναφοράς – είναι (ή έστω θα πρέπει να είναι) η αναλογία καλών εκπαιδευτικών επί του συνόλου του εκπαιδευτικού προσωπικού του συγκεκριμένου σχολείου στη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου αναφοράς.

Με τη σειρά τους οι κατάλληλοι εκπαιδευτικοί είναι δυνατόν να προέλθουν μόνο από ένα κατάλληλο εκπαιδευτικό σύστημα, δηλαδή από κατάλληλα σχολεία. Ολοκληρώνεται έτσι, ο απαιτούμενος παραγωγικός κύκλος της εκπαίδευσης.

Με βάση τα παραπάνω, σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα, που θα συνίσταται από σχολεία, όπου ο εκπαιδευτικός χρόνος θα αναλώνεται:

• στη διδασκαλία, τη μετάδοση δηλαδή της γνώσης
• στον προσανατολισμό των μαθητών προς την κτήση γνώσης σε βέλτιστο βαθμό δεν μπορεί να “χωράνε” σχολεία όπου χωρίς προηγουμένως να μεταδοθεί η γνώση, χωρίς δηλαδή να υπάρξει διδασκαλία από κατάλληλους να το πράξουν διδάσκοντες, θα ζητείται από τους μαθητές η εξέταση του γνωστικού τους επιπέδου.

Αυτός ο απευκτέος τύπος σχολείου, ενός σχολείου-εξεταστικού κέντρου και όχι εκπαιδευτικού ιδρύματος, είναι, δυστυχώς, ο τύπος σχολείου που προσιδιάζει στα περισσότερα σημερινά σχολεία. Ο “πεπλανημένος” αυτός ρόλος των σημερινών σχολείων, επιτείνεται, μεταξύ άλλων, και από την κακή νοοτροπία, ως επί το πλείστον ανεπαρκών εκπαιδευτικών, που μοναδική τους φροντίδα φαίνεται να είναι η κακώς νοούμενη και παρεξηγημένη, τυπική εφαρμογή εγκυκλίων του Υπουργείου Παιδείας σχετικά με το πλήθος τεστς και διαγωνισμάτων που ορίζεται ότι πρέπει να διεξάγονται εντός του διδακτικού έτους.

Εν ολίγοις, δεν φαίνεται να είναι αντιληπτό, από τέτοιους εκπαιδευτικούς, το γεγονός ότι για να εξετασθούν μαθητές για το γνωστικό τους επίπεδο, θα πρέπει πρώτα να έχουν τύχει επιμελούς διδασκαλίας των προς εξέταση γνώσεων.

Εμπλουτισμός/Βελτίωση των μεθόδων διδασκαλίας

Με δεδομένο, σύμφωνα με τα προαναφερόμενα, ένα σχολείο με ρόλο την εκπαίδευση μέσω επιμελούς διδασκαλίας, είναι φυσικό να αναζητά κανείς διαρκώς τον εμπλουτισμό και τη βελτίωση των μεθόδων, μέσω των οποίων επιτελείται ο συνεπαγόμενος σκοπός.

Τα πεδία αναζήτησης τέτοιων μεθόδων, μπορεί να είναι:

• οι δυνατότητες της τεχνολογικής προόδου
• οι δυνατότητες μίας ευρύτερης αντίληψης του χώρου διδασκαλίας Η βελτιστοποίηση στη διδασκαλία και εν τέλει στη μάθηση, σύμφωνα με όλους τους μελετητές και μεθοδολόγους της Παιδαγωγικής, επιτυγχάνεται με τη χρήση των τεχνολογικά, πλέον, προηγμένων εποπτικών μέσων διδασκαλίας, γιατί αυτά συντελούν στη δημιουργία σαφών παραστάσεων στους μαθητές. Πράγματι,
• η διδασκαλία με τη βοήθεια εποπτικών μέσων, ιδίως μαθημάτων όπως, η Φυσική, η Μελέτη Περιβάλλοντος, η Ιστορία, τα Θρησκευτικά κτλ, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στις ενέργειες του δασκάλου και των μαθητών
• τα εποπτικά μέσα δημιουργούν στους μαθητές τα κατάλληλα κίνητρα για δραστηριοποίηση και ενεργή συμμετοχή την ώρα του μαθήματος, τους αφυπνίζουν, ενισχύοντας παράλληλα τις προσπάθειές τους για γνώση
• τα εποπτικά μέσα διδασκαλίας διευκολύνουν την ενεργητική μάθηση, την ομαδο-συνεργατική διδασκαλία και τη βιωματική προσέγγιση της γνώσης.

Η κατάλληλη εκπαίδευση και όπου απαιτείται η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών μπορεί επίσης να τους καλλιεργήσει την αντίληψη ότι με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών τους δίνεται η δυνατότητα να εφαρμόσουν νέες μεθόδους και διδακτικές πρακτικές.

Χρήση νέων χώρων για διδασκαλία

Η χρήση νέων χώρων για διδασκαλία, όπως για παράδειγμα μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι, χώροι εργασίας κτλ, μπορούν να διευκολύνουν τη σύνδεση του μορφωτικού περιεχομένου με θέματα της πραγματικής ζωής των μαθητών. Αυτού του είδους οι συνδέσεις λειτουργούν αμφίδρομα.

Η διδασκαλία στους κλασσικούς χώρους των σχολείων μπορεί με αυτόν τον τρόπο μα εμπλουτισθεί με εμπειρίες της καθημερινής ζωής. Ετσι οι μαθητές – αλλά και οι εκπαιδευτικοί που θα μπουν σε διαδικασία μελέτης της σύνδεσης των σχολικών γνώσεων με την πραγματική ζωή – θα αποκτήσουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και κίνητρα για μάθηση.

Μία αποτελεσματική μέθοδος, προς την κατεύθυνση αυτή, θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα παρακάτω βήματα:

• ο εκπαιδευτικός θέτει ένα ζήτημα προς επεξεργασία και συζήτηση
• στη συνέχεια, δίνεται στους μαθητές η δυνατότητα μελέτης του θέματος, μέσω της επί τόπου επίσκεψης σε έναν αντίστοιχο χώρο (μουσείο κτλ)
• οι μαθητές συλλέγουν με διάφορους τρόπους (σημειώσεις, φωτογραφίες, βίντεο, έτοιμες μπροσούρες κτλ) σχετικό με το θέμα υλικό από το χώρο που επισκέφθηκαν
• οι μαθητές επανερχόμενοι στη σχολική τάξη επεξεργάζονται το υλικό που συνέλεξαν και γίνονται παρουσιάσεις και συζήτηση επί του θέματος

Η διδασκαλία μέσω αιτιολόγησης ως αποτελεσματικότερη μέθοδος μάθησης

Οσον αφορά κυρίως στα μαθήματα θετικής κατεύθυνσης, αλλά και σε άλλα μαθήματα για τα οποία απαιτείται αλγοριθμική προσέγγιση (π.χ. κανόνες γραμματικής – συντακτικού), θα ήταν βοηθητικό προς τους μαθητές και θα τους αναβάθμιζε το γνωσιακό τους επίπεδο, αν η διδασκαλία αυτών των μαθημάτων γινόταν μέσω της ανάπτυξης επιχειρημάτων και τεκμηρίωσης απόψεων και λύσεων. Με αυτόν τον τρόπο διδασκαλίας, οι μαθητές:

• εμβαθύνουν τις γνώσεις τους
• η αιτιολόγηση, που γίνεται με τη διδασκαλία μέσα στην τάξη, καθίσταται κτήμα όλων και αφήνουν όλοι την τάξη χωρίς απορίες, δηλαδή χωρίς την ανάγκη να βοηθηθούν περαιτέρω εξωσχολικά.

Διδασκαλία μέσω απ’ ευθείας συνδέσεων με επιστημονικά κέντρα

Η εφαρμογή αυθεντικών επιστημονικών εργαλείων και πρακτικών στη διδασκαλία, όπως για παράδειγμα, απ’ ευθείας συνδέσεις (online) με επιστημονικά κέντρα, ερευνητικά εργαστήρια, αστεροσκοπεία κτλ, την ώρα που πραγματοποιούνται πειράματα ή επιστημονικές επεξεργασίες, θα βοηθούσε μαθητές και εκπαιδευτικούς: · να δομήσουν ερευνητικές δεξιότητες

• να βελτιώσουν την κατανόηση εννοιών
• να αυξήσουν το ενδιαφέρον και τα κίνητρα για γνώση.

Η δυνατότητα τέτοιων επαφών, όχι μόνο είναι σήμερα εφικτή εύκολα και φθηνά (ενδεχόμενο μικρό κόστος πρόσβασης) ή ακόμα και εντελώς δωρεάν, μέσω του διαδικτύου αλλά και σε τέτοιου είδους απ’ ευθείας συνδέσεις είναι δυνατόν τα επιστημονικά κέντρα να δώσουν τη δυνατότητα στους μαθητές να τηλεχειριστούν εξειδικευμένο εξοπλισμό, όπως εργαστηριακές συσκευές, ρομποτικά μηχανήματα, τηλεσκόπια κτλ.

Είναι προφανής, βεβαίως, η αναβάθμιση της γνώσης που δίνεται με αυτόν το βιωματικό τρόπο διδασκαλίας. Για παράδειγμα, μπορεί ο καθένας να αντιληφθεί την εμπειρία των μαθητών μίας σχολικής τάξης στην Ελλάδα, που θα τους δοθεί η δυνατότητα να τηλεχειριστούν ένα τηλεσκόπιο, που είναι εγκαταστημένο π.χ. κάπου στη Ν. Αμερική, πραγματοποιώντας αστρονομικές παρατηρήσεις στο νυκτερινό ουρανό (λόγω διαφοράς ώρας), κατά τη διάρκεια μίας τυπικής μέρας στο σχολείο τους.

Ο Αντώνη Δερνέλλης είναι Δρ Πολιτικός Μηχ/κός

Τεχνικός Σύμβουλος Υπ ΟΙΑΝ

«μεγάλα έργα ΕΣΠΑ»