Μαρία Αγγελίδου: «ένας καλός συγγραφέας πρέπει να έχει αγάπη για τις ιστορίες που λέει και για τη γλώσσα που χρησιμοποιεί»

Ποια ήταν η αφορμή να αρχίσετε να ασχολείστε με τη συγγραφή παιδικών βιβλίων;

Δεν πιστεύω στα «παιδικά» βιβλία. Πιστεύω στα καλά βιβλία. Τα παιδικά απλώς πρέπει ν’ αρέσουν και στους μικρότερους. Αλλά σίγουρα όχι μόνο σ’ αυτούς! Ξεκίνησα να μεταφράσω παιδικά με τα Παραμύθια των Γκριμμ. Έχουν περάσει από τότε είκοσι και χρόνια. Και πολλοί πολλοί τίτλοι παιδικών βιβλίων. Ξεκίνησα γράφοντας μυθολογικά παραμύθια, γιατί λάτρευα και λατρεύω τη μυθολογία.

Η σειρά ιστορικών παραμυθιών «Ιστορίες που τις είπε…» πώς προέκυψε;

Λατρεύω και την Ιστορία. Είναι γεμάτη συναρπαστικές ιστορίες! Κι εξίσου συναρπαστικούς μύθους. Είναι η ζωντανή χειροπιαστή απόδειξη ότι μπορεί κανείς να αφηγηθεί μια ιστορία (ή την αλήθεια, αν προτιμάτε) με πολλούς, ατελείωτα πολλούς τρόπους. Κι επειδή πράγματι πιστεύω ότι η Ιστορία δεν είναι μόνο μάθημα. Δεν πρέπει, δεν της αξίζει να είναι μόνο μάθημα.

Το τελευταίο σας βιβλίο ιστορικών παραμυθιών έχει τίτλο «Ιστορίες που τις είπε η Πέτρα» (Εκδόσεις Μεταίχμιο). Πείτε μας λίγα λόγια για το βιβλίο;

Η Πέτρα είναι ένας από τους έξι αφηγητές της σειράς: Πόλεμος, Θάλασσα, Δρόμος, Αγορά, Φως είναι έννοιες-κλειδιά για την αρχαία ελληνική ιστορία. Επιλέγοντας ο καθένας να πει τις αγαπημένες του ιστορίες καταφέρνουν ν’ αφηγηθούν σε αδρές γραμμές ολόκληρη την ελληνική αρχαιότητα και να την φωτίσουν από διαφορετική γωνιά ο καθένας. Η Πέτρα είναι πανταχού παρούσα στην ελληνική πραγματικότητα, στον ελληνικό τόπο, στην ελληνική ιστορία. Δεν θα μπορούσε να λείπει απ’ αυτή τη σειρά η φωνή της.

Ετοιμάζετε και άλλα «ιστορικά παραμύθια»;

Ναι. Το Μεταίχμιο έχει αγκαλιάσει τα «ιστορικά παραμύθια» -κι όχι μόνο τα αρχαία ελληνικά. Η καινούργια μας σειρά, «Το Βυζάντιο σε έξι χρώματα», έχει στόχο να δείξει πως το Βυζάντιο δεν αποτελείται από σκοτεινές και σκονισμένες ιστορίες˙ αντίθετα λάμπει σ’ όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου – και σε μερικά ακόμα. Σε χρώματα δυνατά, λαμπρά, εκθαμβωτικά και ολοζώντανα.

Εκτός από συγγραφή και μετάφραση, κάνετε και διασκευές βιβλίων. Τι σας αρέσει περισσότερο;

Το ρίσκο και το στοίχημα. Μια ωραία, μια σπουδαία ιστορία αξίζει και μπορεί να διαβαστεί απ’ όλους. Γι’ αυτό άλλωστε μεταφράζουμε και ξαναμεταφράζουμε τους κλασσικούς, επειδή οι ιστορίες τους είναι ωραίες και σπουδαίες κόντρα στο πέρασμα του χρόνου. Μερικές φορές και για μερικούς ανθρώπους μια καλή μετάφραση είναι αρκετή γέφυρα. Μερικές άλλες φορές και για μερικούς άλλους ανθρώπους είναι απαραίτητη μια γέφυρα πιο τολμηρή: η διασκευή.

Έχει απαιτήσεις η μετάφραση ενός παιδικού βιβλίου;

Τις μεγαλύτερες. Όσο μικρότερη η έκταση του κειμένου, τόσο δυσκολότερη η μετάφραση. Ο μεταφραστής παιδικής λογοτεχνίας δεν δουλεύει μ’ ένα κείμενο μόνο μπροστά του. Και δεν έχει μόνο την κειμενική γραμμή να σεβαστεί και να μεταφέρει. Είναι υποχρεωμένος να φανεί «πιστός» σε πολλές διαφορετικές γραμμές˙ να ακροβατήσει σε πολλά διαφορετικά σκοινιά˙ να κάνει άλματα και τούμπες πολλών ειδών σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα φαντασίας. Ίσως γι’ αυτούς ακριβώς τους λόγους η μετάφραση ενός παιδικού βιβλίου είναι και μια από τις ωραιότερες δουλειές που υπάρχουν.

Τι βιβλία σάς αρέσει να διαβάζετε;

Συναρπαστικά βιβλία. Βιβλία που με κάνουν και σκέφτομαι. Βιβλία που με κάνουν και ξεχνάω πού βρίσκομαι. Βιβλία που μου δείχνουν πράγματα που δεν τα φανταζόμουν. Βιβλία που με ταξιδεύουν. Αυτά τα πράγματα τα καταφέρνουν βιβλία κάθε είδους κι όχι μόνο αυτά που λέμε λογοτεχνικά. Οτιδήποτε έχει φωνάξει, αφηγηθεί ή καταγράψει ένας άνθρωπος με λαχτάρα να τον διαβάσουν και να τον ακούσουν, είναι ένα μήνυμα που νικάει χώρο και χρόνο – είτε πρόκειται για ποίημα, είτε για καταγραφή αγοραπωλησίας, είτε για κάλεσμα σ’ εξέγερση.
Έχω πάντως αδυναμίες: μ’ αρέσουν πολύ όσα μιλάνε για ταξίδια. Για ομορφιές. Και για ψέμματα πιο αληθινά από μερικές αλήθειες.

Ποιο είναι το αγαπημένο σας βιβλίο που μεταφράσατε και διασκευάσατε;

Οι 13 1/2 ζωές του Μπλε Αρκούδου, του Walter Moers, εκδόσεις Άγρα. Το λάτρεψα όσο το μετέφραζα. Κι ακόμα το λατρεύω.
Από τις διασκευές αγαπώ ξεχωριστά την Οδύσσεια, Μια πολυμήχανη ιστορία, εκδ. Βιβλιόφωνο, εικονογράφηση Ίριδας Σαμαρτζή.

Τι θεωρείτε ότι πρέπει να έχει κάποιος για να γίνει συγγραφέας;

Τα αυτονόητα: αγάπη μεγάλη για τις ιστορίες που λέει, αγάπη ακόμα μεγαλύτερη για τη γλώσσα, που χρησιμοποιεί για να τις πει˙ κι αγάπη τη μεγαλύτερη απ’ όλες, για όσους θα έχουν την ευγένεια να τον διαβάσουν και να τον ακούσουν.

Όταν ξεκινάτε να γράψετε ένα βιβλίο, γνωρίζετε από την αρχή τη δομή του ή αυτή προκύπτει κατά την διάρκεια συγγραφής του;

Τον σκελετό τον ξέρω από πριν. Την αρχή, τη μέση και το τέλος της ιστορίας μου τα ξέρω. Τις λεπτομέρειες επίσης. Αυτό που δεν ξέρω στο ξεκίνημα είναι τι θ’ αφήσω απ’ έξω. Γιατί στο χτίσιμο της ιστορίας δεν χωράνε όλα τα τούβλα, όλες οι πέτρες, όλα τα κεραμίδια που έχω μαζέψει, όταν την μελετάω και την ετοιμάζω.

Συμπάσχετε με τους ήρωες των βιβλίων σας;

Απόλυτα και με όλους. Είτε μεταφράζω, είτε διασκευάζω, είτε γράφω. Η εμπειρία μου έχει δείξει ότι το γράψιμο (μετάφραση, διασκευή, συγγραφή) δεν είναι τόσο πνευματική, όσο ψυχική δουλειά.

Πόσο σημαντικός είναι ο τίτλος αλλά και το εξώφυλλο ενός βιβλίου;

Παρά πολύ – κι αυτό το λέω πρώτα ως αναγνώστρια. Ένας συγκεκριμένος τίτλος κι ένα συγκεκριμένο εξώφυλλο μπορούν να τραβήξουν μια συγκεκριμένη κατηγορία αναγνωστών -το κυριότερο, όμως, είναι ότι μπορούν να διώξουν επίσης. Κάποια άλλη κατηγορία.

Πόσο σημαντική είναι η εικονογράφηση σε ένα παιδικό βιβλίο;

Η εικονογράφηση είναι σπουδαία για όλα τα βιβλία. Μια σειρά εικόνων μπορεί να ζωντανέψει με το δικό της τρόπο οποιοδήποτε κείμενο, σ’ όποια ηλικία κι αν θεωρεί ότι απευθύνεται. Έχω δει υπέροχα εικονογραφημένα για μικρούς και μεγάλους -και θα ήθελα να φτιάξω κι εγώ, αν παρουσιαστεί ευκαιρία.

Υπάρχει κάποια συνταγή ώστε ένα βιβλίο να γίνει αρεστό στα παιδιά;

Συνταγές υπήρχαν και υπάρχουν πολλές -κι αλλάζουν κι αυτές με τις εποχές, ακολουθούν μόδες, απορρίπτουν παλιωμένες μεθόδους, επινοούν νεωτερισμούς. Ούτε είναι ίδιοι οι δρόμοι που περπατούν οι «παιδικοί» συγγραφείς σ’ όλα τα μέρη του κόσμου. Σε ένα χώρο τόσο ρευστό, το μόνο σίγουρο είναι ν’ αφουγκράζεται κανείς τα παιδιά γύρω του – για να ξέρει: όχι μόνο σε ποια γλώσσα να τους μιλήσει, αλλά και πώς να στήσει τις ιστορίες που θέλει να τους πει.

Έχει τύχει ποτέ να μη σας «κολλάει» μια λέξη σε ένα κείμενο που μεταφράζετε; Τι κάνετε τότε;

Την παιδεύω. Την ψάχνω. Την παλεύω. Την αλλάζω. Όταν αυτό που δεν μας «κολλάει» είναι η λέξη, τα πράγματα είναι εύκολα. Οι δυσκολίες είναι μεγαλύτερες, όταν αυτό που δεν μας «κολλάει» είναι η σύνταξη, το ύφος, οι εκφραστικοί τρόποι, τα επίπεδα, τα λογοπαίγνια…

*Η Μαρία Αγγελίδου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957 και σπούδασε κλασική φιλολογία σε Αθήνα, Γερμανία και Ελβετία. Τα περισσότερα βιβλία της είναι ιστορικά παραμύθια και έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά και τα ισπανικά. Επίσης, ασχολείται, με τη λογοτεχνική μετάφραση και έχει μεταφράσει πολλά βιβλία, τα περισσότερα για παιδιά.
Βραβεύτηκε:
-το 2007 με το Κρατικό Βραβείο παιδικού Βιβλίου Γνώσεων για το βιβλίο της Ελληνική Μυθολογία, «Πώς ξεκίνησε ο κόσμος» (εκδ. Παπαδόπουλος),
-το 2012 από το περ. ΔΙΑΒΑΖΩ με το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου για το βιβλίο της «Ιστορίες που τις είπε η Πέτρα» (εκδ. Αερόστατο),
-το 2013 με το Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για το παραμύθι «Ιστορίες που τις είπε ο Πόλεμος» και το 2014 με το ίδιο βραβείο για το παραμύθι «Ιστορίες που τις είπε δρόμος» (εκδ. Μεταίχμιο).
-Το 2014 με το Κρατικό Βραβείο 2013 Βιβλίου Γνώσεων για παιδιά για το ιστορικό της παραμύθι «Ιστορίες που τις είπε η θάλασσα» (εκδ. Μεταίχμιο).

Για τις μεταφράσεις της έχει βραβευτεί τρεις φορές από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας και την ΙΒΒΥ.