Σεξεργασία: Η gig economy θολώνει τα όρια μεταξύ δημιουργίας και εκμετάλλευσης

Καθώς η εργασία μετατοπίζεται προς ψηφιακές πλατφόρμες, η σεξουαλική εργασία βρίσκει νέους δρόμους μέσα στην gig economy. Από συνδρομητικές υπηρεσίες όπως το OnlyFans έως την προσωρινή παραγωγή περιεχομένου, τα όρια μεταξύ ερωτικού θεάματος και σεξουαλικής εκμετάλλευσης γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα.

Για δεκαετίες, η Σουηδία θεωρούνταν η επιτομή της σεξουαλικής απελευθέρωσης – σε τέτοιο βαθμό ώστε το 1960 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ κατακεραύνωσε τη χώρα, δηλώνοντας ότι οι πολίτες της «τείνουν προς την αμαρτία, τη γυμνότητα, το μεθύσι». Το 1971 η Σουηδία έγινε η δεύτερη χώρα στον κόσμο (μετά τη Δανία) που νομιμοποίησε όλα τα είδη πορνογραφίας, όπως γράφει ο Economist.

Ωστόσο, όταν πρόκειται για την πορνεία, η στάση της χώρας υπήρξε πολύ πιο συντηρητική. Το 1999 η Σουηδία εισήγαγε το λεγόμενο «σκανδιναβικό μοντέλο», ποινικοποιώντας την αγορά σεξουαλικών υπηρεσιών, αλλά όχι την πώλησή τους, με στόχο τη μείωση της ζήτησης και την προστασία των ευάλωτων γυναικών. Το μοντέλο αυτό διαδόθηκε ευρέως: την τελευταία δεκαετία υιοθετήθηκε από τη Γαλλία, την Ιρλανδία, το Ισραήλ και την πολιτεία Μέιν των ΗΠΑ· η Σκωτία εξετάζει την εφαρμογή του.

Ο ψηφιακός κόσμος

Η Σουηδία επιχειρεί τώρα να επεκτείνει αυτό το μοντέλο στον ψηφιακό χώρο. Από την 1η Ιουλίου 2025, θα τεθεί σε ισχύ νέος νόμος που καθιστά παράνομη την πληρωμή για ζωντανό πορνογραφικό περιεχόμενο σε ιστοσελίδες όπως το OnlyFans. Όσοι παραβαίνουν το νόμο αντιμετωπίζουν ποινή φυλάκισης έως και ενός έτους. Οι ίδιοι οι δημιουργοί του περιεχομένου, όμως, δεν διώκονται.

Ο νόμος αυτός έρχεται τη στιγμή που όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι στο σεξ μεταβαίνουν στον ψηφιακό χώρο, εγκαταλείποντας τις παραδοσιακές μορφές πορνείας. Η πώληση «εικονικού σεξ» αποκτά όλο και μεγαλύτερη δυναμική.

Η νέα πραγματικότητα του σεξ και των σχέσεων

Η αγορά σεξουαλικού περιεχομένου γίνεται σήμερα πιο εύκολη – και πιο κοινωνικά αποδεκτή. Το 14% των νέων Αμερικανών δηλώνει πως θα εξέταζε το ενδεχόμενο να πουλήσει περιεχόμενο στο OnlyFans, ενώ το 16% ότι θα γινόταν «sugar baby», δηλαδή θα παρείχε συντροφιά (συχνά με σεξουαλικές υπηρεσίες) σε μεγαλύτερους άνδρες.

Τον Μάιο του 2024, ένας στους δέκα ενήλικες στη Βρετανία που ήταν online επισκέφθηκε το Chaturbate, μια πλατφόρμα ζωντανής webcam πορνογραφίας. Η ίδια η έννοια της «σεξουαλικής εργασίας» γίνεται ολοένα και πιο ασαφής. Στη Σουηδία, το 8% των κοριτσιών ηλικίας 15-19 δηλώνει ότι έχει στείλει σεξουαλικό περιεχόμενο ή έχει συναντήσει κάποιον για σεξ με αντάλλαγμα χρήματα, συνήθως μέσω Snapchat. Στο Grindr, την εφαρμογή για γκέι ραντεβού, η ανταλλαγή σεξ για δώρα ή ναρκωτικά είναι συνηθισμένη.

Πολλοί από τη γενιά Ζ δεν θεωρούν ότι αυτό που κάνουν είναι «σεξουαλική εργασία» – σε αντίθεση με την εργασία σε οίκους ανοχής, που θεωρείται πιο εκμεταλλευτική. Μόνο το 56% των Βρετανών ηλικίας 18-25 θεωρεί το «sugaring» μορφή σεξουαλικής εργασίας, έναντι 70% στους άνω των 65.

Δουλεύει πράγματι το σκανδιναβικό μοντέλο;

Οι υποστηρικτές του μοντέλου επιμένουν ότι η αγορά σεξ είναι εξ ορισμού εκμεταλλευτική και πως οι περιορισμοί χρειάζονται όχι μόνο για να προστατεύσουν τους ευάλωτους, αλλά και για να περιορίσουν τη ζήτηση. Ωστόσο, το μοντέλο βασίζεται στην παραδοχή ότι πολλοί εργαζόμενοι στο σεξ έχουν φτάσει εκεί λόγω κακοποίησης ή φτώχειας – όχι από ελεύθερη βούληση – και ότι χρειάζονται «αποκατάσταση».

Παράδειγμα είναι ο Samuel Vahlund, που στράφηκε στην πορνεία έπειτα από εκφοβισμό στην παιδική ηλικία και σεξουαλική κακοποίηση. Χρειαζόταν χρήματα για ναρκωτικά, ένιωθε ότι συναινούσε, αλλά αποσυνδεόταν κατά τη διάρκεια του σεξ. «Μισούσα τον εαυτό μου», λέει.

Παρόμοια μοτίβα εμφανίζονται και στον ψηφιακό χώρο. Η Meghan Donevan, ερευνήτρια της σουηδικής ΜΚΟ Talita, πήρε συνεντεύξεις από 120 άτομα που εμφανίστηκαν σε «εμπορική πορνογραφία». Το 88% είχε υποστεί σεξουαλική κακοποίηση στην παιδική ηλικία και το 69% είχε αποπειραθεί αυτοκτονία.

Αποδείξεις και αντιφάσεις

Οι υποστηρικτές του σκανδιναβικού μοντέλου προβάλλουν τη μείωση των Σουηδών ανδρών που δηλώνουν ότι έχουν πληρώσει για σεξ (από 14% το 1996 σε 9% το 2017) και την πτώση της πορνείας στο δρόμο. Όμως η σεξουαλική εργασία μπορεί απλώς να έχει μετακινηθεί στο διαδίκτυο ή στο εξωτερικό. Η κυβέρνηση εκτιμά ότι το 80% των Σουηδών που πληρώνουν για σεξ το κάνουν εκτός χώρας.

Η πιο σημαντική επίδραση του μοντέλου, λέει η Janna Davidson, αρμόδια για θέματα εμπορίας ανθρώπων και πορνείας, είναι «νορμαλιποιητική»: οι Σουηδοί τείνουν περισσότερο από άλλες ανεπτυγμένες χώρες να λένε ότι η πορνεία «δεν μπορεί ποτέ να δικαιολογηθεί».

Όμως τα στοιχεία δεν δείχνουν καθαρά ότι το μοντέλο προστατεύει τους ευάλωτους ή μειώνει ουσιαστικά τη ζήτηση – ιδιαίτερα όταν αυξάνεται το ποσοστό των ανδρών κάτω των 30 που αγοράζουν σεξ.

Προς ένα διαφορετικό μοντέλο αποποινικοποίησης

Η Ευρωπαϊκή Συμμαχία Δικαιωμάτων Εργαζομένων στο Σεξ υποστηρίζει ότι ο νέος σουηδικός νόμος θα απομονώσει ακόμα περισσότερο τους εργαζόμενους στο σεξ – ιδιαίτερα τους μετανάστες και τα τρανς άτομα. Η επιβολή του θα είναι επίσης δύσκολη.

Σε εκδήλωση στις Βρυξέλλες, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα των Εκδιδόμενων, μοιράστηκαν προφυλακτικά και φυλλάδια με τίτλους όπως: «Βγαίνεις με εργαζόμενο στο σεξ;» και «Υγεία του πρωκτού». Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με performance από μια dominatrix μπροστά στο ιερό.

Το 2022, το Βέλγιο έγινε η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που αποποινικοποίησε πλήρως την πορνεία. Από τον Δεκέμβριο του 2023, οι εργαζόμενοι στο σεξ απέκτησαν επίσημα εργασιακά δικαιώματα: άδειες ασθενείας, επιδόματα μητρότητας και συντάξεις, ενώ τα πορνεία οφείλουν πλέον να έχουν άδεια και να τηρούν πρότυπα υγιεινής και ασφάλειας.