Το Βατικανό, ο επόμενος Πάπας και η «γεωπολιτική» του χριστιανισμού

Θα είναι ο νέος Πάπας προοδευτικός ή συντηρητικός είναι το νέο, πλην μόνιμο σύγχρονο δίλημμα στην Αγία Έδρα, κάθε φορά που αυτή χηρεύει.

Συμβαίνει σπανίως λόγω παραίτησης -όπως αυτή το 2013 του Βενέδικτου ΙΣΤ΄, η πρώτη εδώ και έξι αιώνες- και συνήθως λόγω θανάτου, όπως τώρα.

Η εκδημία του «επαναστάτη» Πάπα Φραγκίσκου φέρνει το Βατικανό ενώπιον ευρύτερων διλημμάτων, αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό σε μια περίοδο αυξανόμενων προκλήσεων για τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ειδικά και για τον κόσμο εν γένει.

Προοδευτικός και οιονεί αντικομφορμιστής, ο πρώτος Πάπας από τη Λατινική Αμερινή συντάχθηκε με τους φτωχούς, τους μετανάστες και τους περιθωριοποιημένους.

Τάχθηκε υπέρ του διαθρησκευτικού διαλόγου και της ειρήνης. Προειδοποίησε μέχρι και για τους νέους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής.

Η 12ετής θητεία του στον παπικό θρόνο θεωρείται μια μικρή -κατά πολλούς υπαγορευμένη από τις κρίσεις εντός της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας- αναλαμπή σε ένα αξίωμα, που στα βάθη των αιώνων κατείχαν πρωτίστως Ευρωπαίοι.

Στη συντριπτική πλειονότητά τους, οι Πάπες ήταν Ρωμαίοι ή Ιταλοί -συνολικά 217 τον αριθμό έως τώρα- 16 ήταν από τη Γαλλία και έξι γερμανικής καταγωγής.

Ένας μικρός αριθμός προέρχεται από χώρες όπως η σύγχρονη Ισπανία και Πορτογαλία.

Τρεις, προ αρχαιοτάτων χρόνων, είχαν τις ρίζες τους στην Αφρική -οι Βίκτωρ Α’, Μιλτιάδης και Γελάσιος Α’ κατάγονταν από την Africa Proconsularis, μια ρωμαϊκή επαρχία που αντιστοιχεί σε μεγάλο βαθμό στη σύγχρονη Τυνησία.

Δεν υπάρχει εν τω μεταξύ Πάπας από τη μακρινή Ασία, όπου σήμερα κατοικεί ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος καθολικός πληθυσμός στον κόσμο.

Για την ακρίβεια, όποιος και αν είναι τελικά, ο επόμενος Πάπας θα αναλάβει μια Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία με λιγότερα μέλη στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και τη Λατινική Αμερική, αλλά με αυξανόμενους αριθμούς πιστών στην Αφρική και, κυρίως, στην Ασία.

Η ανερχόμενη θρησκευτική «δύναμη» του Παγκόσμιου Νότου

Η Αφρική έγινε η ήπειρος με τους περισσότερους χριστιανούς το 2018, ξεπερνώντας σε αριθμούς τη Λατινική Αμερική, η οποία με τη σειρά της είχε υπερκεράσει την Ευρώπη το 2014.

Πλέον στον Παγκόσμιο Νότο (Αφρική, Ασία, Λατινική Αμερική, Ωκεανία) ζει το 69% των χριστιανών παγκοσμίως.

Προβλέπεται να φτάσει το 78% έως το 2050.

Τον 20o και 21ο αιώνα, η ραγδαία ανάπτυξη της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην υποσαχάρια Αφρική, τη Λατινική Αμερική και τμήματα της Ασίας προκάλεσε μια μετατόπιση προς το νότο, παρατηρεί ο Economist.

Η Παγκόσμια Χριστιανική Βάση Δεδομένων δείχνει ότι η Αφρική και η Ασία είναι οι μόνες περιοχές στον κόσμο όπου η αύξηση του αριθμού των Καθολικών ξεπέρασε την αύξηση του πληθυσμού τα τελευταία 50 χρόνια.

Στην Ευρώπη, αντίθετα, ο αριθμός έχει μειωθεί ελαφρώς- το μερίδιο των Καθολικών στην ήπειρο έχει συρρικνωθεί από 37% το 1975 σε 32% το 2025.

Σύμφωνα με τους ερευνητές του Θεολογικού Σεμιναρίου Gordon-Conwell της Μασαχουσέτης, το δημογραφικό κέντρο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας βρίσκεται τώρα κάπου γύρω από τα νότια σύνορα της Σενεγάλης.

Με βάση τις δημογραφικές προβλέψεις των Ηνωμένων Εθνών, αυτό θα μπορούσε να μετακινηθεί στην Ακτή Ελεφαντοστού μέχρι το 2050.

Στη δε έκθεσή του για τις προοπτικές του χριστιανισμού παγκοσμίως το 2025, το Gordon-Conwell αναφέρει συνεχιζόμενη αύξηση των χριστιανών, με τον αριθμό τους παγκοσμίως να έχει ξεπεράσει τα 2,64 δισεκατομμύρια και να αναμένεται να φτάσει τα 3 δισεκατομμύρια πριν το 2050. ​

Μνημονεύει ειδικά την Αφρική και την Ασία, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας.

Περισσότεροι από 750 εκατομμύρια χριστιανοί ζουν στην Αφρική, με ετήσιο ρυθμό αύξησης 2,59%, ενώ μέχρι το 2050 αναμένεται να φτάσουν τα 1,2 δισεκατομμύρια. ​

Αντιστοίχως, 416 εκατομμύρια ζουν σήμερα στην Ασία, με ρυθμό αύξησης 1,6%.

Υπογραμμίζει ωστόσο τη ραγδαία αύξηση των Ευαγγελικών και Πεντηκοστιανών, που εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο του προτεσταντισμού.

Καρτ ποστάλ με εικόνες του Πάπα Φραγκίσκου με φόντο την πλατεία του Αγίου Πέτρου, στο Βατικανό (REUTERS/Guglielmo Mangiapane)

Η παρακαταθήκη του Πάπα Φραγκίσκου

Μοιραία, ο επόμενος Πάπας θα διαμορφώσει το επόμενο κεφάλαιο του καθολικού δόγματος και της παπικής διπλωματίας.

Θα κληθεί να το πράξει υπό τη βαριά «σκιά» της θητείας του μεταρρυθμιστή Πάπα Φραγκίσκου.

Οι φωνές και τα σενάρια εν τω μεταξύ πληθαίνουν για την ευκαιρία ανάδειξης ενός Αφρικανού ή ενός Ασιάτη Πάπα, αντανακλώντας το το εξελισσόμενο δημογραφικό αποτύπωμα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.

Καθώς ο χριστιανικός πληθυσμός μειώνεται στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, «το κέντρο βάρους του χριστιανισμού μετατοπίζεται», παρατηρεί ο Μάθιους Τζορτζ Τσουνακάρα,  γενικός γραμματέας της Χριστιανικής Διάσκεψης Ασίας (CCA) και συντονιστής της Eπιτροπής Εκκλησιών για τις Διεθνείς Υποθέσεις (CCIA) του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών.

Είναι κάτι που επεσήμανε έμπρακτα κατά τη θητεία του ο Πάπας Φραγκίσκος για το μέλλον του καθολικισμού.

Όχι τυχαία, έκανε πέντε επισκέψεις στην αφρικανική ήπειρο, σε συνολικά δέκα χώρες -με πιο πρόσφατη το 2023 στο Νότιο Σουδάν και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό- και άλλες έξι στην Ασία.

H τελευταία ήταν πέρυσι τον Σεπτέμβριο, διάρκειας 12 ημερών -το μεγαλύτερο ταξίδι της παποσύνης του- με σταθμούς την Ινδονησία (τη χώρα με τον μεγαλύτερο μουσουλμανικό πληθυσμό στον κόσμο), την Παπούα Νέα Γουινέα, το Ανατολικό Τιμόρ και τη Σιγκαπούρη.

Πέραν του διαθρησκευτικού διαλόγου, το μήνυμά του ήταν σαφές για το μέλλον του καθολικισμού, πέρα ​​από τον ιστορικό του ευρωκεντρικό προσανατολισμό του.

Ο γρίφος της επόμενης ημέρας

Σε αυτό το πλαίσιο άλλωστε, επί των ημερών του, ο Πάπας Φραγκίσκος διαμόρφωσε μεθοδικά πιο προοδευτικό και πιο διαφοροποιημένο γεωγραφικά το Κονκλάβιο των Καρδιναλίων, το οποίο καλείται τώρα να εκλέξει τον διάδοχό του.

Επιλέγοντας το 80% εξ αυτών με δικαίωμα ψήφου, διόρισε  περισσότερους από τη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ασία.

Σε σύνολο 135, οι Ευρωπαίοι αποτελούν πλέον το 39%, έναντι 17% των καρδιναλίων από την Ασία, 15% από τη Βόρεια Αμερική, 13% από τη Νότια Αμερική και άλλο τόσο από την Αφρική.

Πλέον μένει να φανεί τι θα δείξει τελικά ο «λευκός καπνός» που θα βγει τις επόμενες ημέρες από την καπνοδόχο του Βατικανού και εάν ο νέος Πάπας, ανεξαρτήτως προέλευσης, θα ευθυγραμμίζεται με το όραμα του προκατόχου του ή εάν θα αποτελέσει μια συστημική μετριοπαθή «διόρθωση» στην εκσυγχρονιστική κοσμοθεωρία του μακαριστού Πάπα Φραγκίσκου.