Τζον Κασσαβέτης: «Μισώ την ψυχαγωγία» – O νονός του αμερικανικού ανεξάρτητου κινηματογράφου

«Δεν θα αποκαλέσω τη δουλειά μου ψυχαγωγία. Είναι εξερεύνηση. Θέτει συνεχώς ερωτήματα στους ανθρώπους. “Πόσο αισθάνεσαι; Πόσα ξέρεις; Έχεις επίγνωση αυτού; Μπορείς να το αντιμετωπίσεις αυτό; Μια καλή ταινία θα σας κάνει ερωτήσεις στις οποίες δεν γνωρίζετε ήδη τις απαντήσεις. Γιατί να θέλω να γυρίσω μια ταινία για κάτι που ήδη καταλαβαίνω;» θα πει ο Τζον Κασσαβέτης για να συμπληρώσει:

«Η μητέρα μου και ο πατέρας μου δεν φοβήθηκαν ποτέ τίποτα. Πάντα ένιωθαν ότι έπρεπε να περνούν τη ζωή τους ευτυχισμένοι και χωρίς φόβο, και αυτό έκαναν. Και αυτό ήταν ένα μεγάλο δώρο για τον αδελφό μου και εμένα».

Από νεαρή ηλικία, οι απόψεις του Κασσαβέτη για την υποκριτική και τη δημιουργία ταινιών ήταν σε αντίφαση με όλα όσα αντιπροσώπευε το Χόλιγουντ

Τζον Κασσαβέτης / Photo: Public Domain

Σε αντίφαση με όλα όσα αντιπροσώπευε το Χόλιγουντ

Ο Ελληνοαμερικανός Τζον Κασσαβέτης ήταν ηθοποιός και σκηνοθέτης που πρωτοστάτησε στον ανεξάρτητο κινηματογράφο στην Αμερική και δημιούργησε αρκετά αριστουργήματα, αφήνοντας ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στην 7η Τέχνη.

Οι περισσότεροι θα αναγνωρίσουν τον Τζον Κασσαβέτη από την ερμηνεία του ως Γκάι Γούντχαουζ στην κλασική ταινία τρόμου του Ρομάν Πολάνσκι, «Το μωρό της Ρόζμαρι» του 1968, ή ως Βίκτορ Φράνκο στην ταινία «Και οι 12 ήταν ακθάρματα» του 1967, αλλά οι θρίαμβοι του ως σκηνοθέτης είναι ο λόγος για τον οποίο θα μείνει για πάντα στην ιστορία του κινηματογράφου ως ένας από τους πιο επιδραστικούς και μοναδικούς σκηνοθέτες όλων των εποχών.

Από νεαρή ηλικία, οι απόψεις του Κασσαβέτη για την υποκριτική και τη δημιουργία ταινιών ήταν σε αντίφαση με όλα όσα αντιπροσώπευε το Χόλιγουντ.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη John Cassavetes 🎥 (@johncassavetes.official)

Το «απειλητικό» στυλ του Τζον Κασσαβέτη

Ο Τζον Κασσαβέτης αναμφισβήτητα υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες ιδιοφυΐες του κινηματογράφου. Οι ταινίες του άνοιξαν το δρόμο για άλλους στο χώρο του ανεξάρτητου κινηματογράφου και καθόρισε έναν νέο κύκλο στην ιστορία του Χόλιγουντ.

Ξεκινώντας από την πρώτη του ταινία, Σκιές (Shadows), το 1959, το κοινό προκλήθηκε με τρόπο που δεν είχε ξαναζήσει.

Για κάποιον που έχει μεγαλώσει και έχει συνηθίσει στο χολιγουντιανό στυλ κινηματογράφησης, μια ταινία του Κασσαβέτη δεν είναι απλώς ένα ξένο αντικείμενο αλλά και απειλητικό.

Η μέση αμερικανική ταινία περιέχει όλα τα στοιχεία της κλασικής αφήγησης: ανάπτυξη, σύγκρουση, κορύφωση και λύση.

Το Χόλιγουντ χρησιμοποιεί αυτή τη φόρμουλα για πάνω από έναν αιώνα για να παράγει τις ταινίες του, πολλές από τις οποίες είναι μεγάλες και κλασικές.

Ωστόσο, ο Κασσαβέτης έριξε μια ματιά σε αυτό το μοντέλο και το πέταξε στα σκουπίδια. Γι’ αυτόν, αυτό ήταν πολύ εύκολο.

Θεωρούσε ότι το να παρουσιάζεται η ζωή τόσο απλή στις ταινίες ήταν ένα ψέμα. Η αλήθεια δεν είναι ποτέ απλή, είναι ένα πολύπλοκο πράγμα που δεν μπορεί να γίνει αμέσως κατανοητό.

«Μπορεί να αποτύχεις στις ταινίες επειδή δεν έχεις το ταλέντο, ή επειδή έχεις υπερβολική ταπεινότητα, ή επειδή σου λείπει η αγριότητα. Εγώ είμαι γκάνγκστερ. Αν θέλω κάτι, θα το αρπάξω» θα πει εξηγώντας με κάποιο τρόπο το στυλ του.

«Μπορείς να νικήσεις τον φόβο μέσω του χιούμορ, μέσω του πόνου, μέσω της ειλικρίνειας, της γενναιότητας, της διαίσθησης και μέσω της αγάπης με την πιο αληθινή έννοια» θα προσθέσει.

«Θέλω να κάνω ταινίες με χαρακτήρες που έχουν όλα όσα θέλουν στη ζωή αλλά δεν είναι ικανοποιημένοι»

Τζίνα Ρόουλαντς και Τζον Κασσαβέτης / Photo: Wikimedia Commons

Δυσαρεστημένοι χαρακτήρες

Αν η πλοκή των ταινιών του Τζον Κασσαβέτη είναι δαιδαλώδεις, οι χαρακτήρες του είναι απείρως πιο πολύπλοκοι. Κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης, ο Κασσαβέτης είπε: «Θέλω να κάνω ταινίες με χαρακτήρες που έχουν όλα όσα θέλουν στη ζωή αλλά δεν είναι ικανοποιημένοι. Επομένως, η σύγκρουση γι’ αυτούς τους χαρακτήρες δεν είναι εξωτερική, αλλά προέρχεται από μέσα τους».

Πάρτε το παράδειγμα του Ρόμπερτ στην τελευταία ταινία του Κασσαβέτη «Άνεμος Αγάπης» (Love Streams) του 1984.

Είναι ένας επιτυχημένος συγγραφέας, είναι πλούσιος, περιβάλλεται από νεαρές όμορφες γυναίκες και φαίνεται να μπορεί να αποκτήσει ό,τι θέλει, όμως υποφέρει.

Αυτός ο πόνος δεν προβάλλεται με τις παραδοσιακές κινηματογραφικές μεθόδους του μονολόγου, της κυκλοθυμικής κινηματογράφησης ή μέσω μιας θλιβερής μουσικής, αλλά απεικονίζεται μέσω της σύγχυσης και της αστάθειάς του.

Σε μια σκηνή είναι όσο πιο ευτυχισμένος μπορεί να είναι κανείς, σε μια άλλη είναι γοητευτικός, στην επόμενη χάνει την ψυχραιμία του.

Ακούστε την ανάλυση του Κασσαβέτη για την ελληνική λέξη «φίλος»

Δεν ήθελε να βγάζουν νόημα τα πράγματα

Ένα άλλο σπουδαίο παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η ταινία του 1970 «Husbands» (Σύζυγοι), η οποία καταστράφηκε από τους κριτικούς κατά την κυκλοφορία της για την ασυνέπειά της.

Οι διάλογοι έμοιαζαν αυτοσχέδιοι, ωστόσο δεν ήταν. Ο Τζον Κασσαβέτης δούλευε πολύ καιρό πάνω σε κάθε του σενάριο, ξαναγράφοντας σκηνές ξανά και ξανά για να τις κάνει ακόμα πιο περίπλοκες. Αν κάτι έβγαζε νόημα στην αρχή, γενικά προσπαθούσε να το αλλάξει.

Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, ο Τζον Κασσαβέτης γύρισε οκτώ ανεξάρτητες ταινίες και το διασκεδαστικό είναι ότι οι ταινίες αυτές γίνονταν όλο και πιο απαιτητικές.

Καθώς το κοινό απογοητευόταν με κάθε νέα συγκεχυμένη ταινία που παρήγαγε ο Κασσαβέτης, εκείνος συνέχισε να αρνείται να συμβιβαστεί.

Αν ήθελαν να δουν τις ταινίες του, έπρεπε να αναλάβουν την πρόκληση.

Όπως και άλλοι εμβληματικοί ανεξάρτητοι κινηματογραφιστές, ο Κασσαβέτης είχε τους πιστούς του. Είχε μια αφοσιωμένη ομάδα ηθοποιών, με τους οποίους συνεργαζόταν πάντα. Σε αυτούς περιλαμβαμβανόταν και η σύζυγός του, Τζίνα Ρόουλαντς.

Το ζευγάρι παντρεύτηκε σε νεαρή ηλικία, όταν ο Κασσαβέτης ήταν ακόμη ένας σχεδόν άγνωστος ηθοποιός τη δεκαετία του 1950.

Τζον Κασσαβέτης και Πίτερ Φολκ / Photo: Wikimedia Commons

Στο κέντρο των πραγμάτων είναι πάντα ο άνθρωπος

Η Τζίνα Ρόουλαντς βρέθηκε στο επίκεντρο σε μερικές από τις ταινίες του Κασσαβέτη και οι ερμηνείες που έδωσε μπορούν να κάνουν κάποιον να πιστέψει ότι ήταν η μόνη που μπορούσε να παίξει το ρόλο.

Στο «Μια Γυναίκα Εξομολογείται» (A Woman Under the Influence) καταφέρνει να μεταφέρει όλα τα σύνθετα συναισθήματα και τις συγκρούσεις του χαρακτήρα της, δείχνοντας μια διαταραγμένη γυναίκα με μια αφοσίωση που σπάνια συναντάμε στην κινηματογραφική οθόνη.

Οι ταινίες του Κασσαβέτη, δεν έχουν να κάνουν με τους αγώνες που έχει κανείς με τον έξω κόσμο, αλλά με τους εσωτερικούς φόβους και τις ανασφάλειες.

Ωστόσο, σε μια περίοδο που η καλή τέχνη έγινε σχεδόν συνώνυμο του επίκαιρου και σχετικού σχολιασμού, όταν οι σκηνοθέτες επαινούνταν για την αντιμετώπιση επίκαιρων θεμάτων όπως το Βιετνάμ, η φυλή ή η κοινωνική αλλαγή, ο Κασσαβέτης αρνήθηκε να το κάνει.

Γι’ αυτόν, οι χαρακτήρες κατέχουν αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία για να μην χρειάζονται τίποτα από τον έξω κόσμο.

Τα συναισθήματά τους, οι πράξεις τους και οι αποφάσεις τους – είναι ένας δικός τους κόσμος.

Οι Σύζυγοι (1970)

Από την εναρκτήρια σεκάνς του, funky μουσική παίζει πάνω από μια συλλογή φωτογραφιών που περιλαμβάνουν τους τρεις βασικούς χαρακτήρες Άρτσι, Χάρι και Γκας (τους οποίους υποδύονται οι Μπεν Γκαζάρα, Πίτερ Φολκ και Τζον Κασσαβέτης, αντίστοιχα).

Οι φωτογραφίες μοιάζουν οικείες και δείχνουν φίλους να διασκεδάζουν δίπλα σε μια πισίνα, να είναι ζωηροί και χαζοχαρούμενοι. Ο Τζον Κασσαβέτης περνάει απότομα στην επόμενη σκηνή και οι τρεις τύποι κατευθύνονται στην κηδεία του καλύτερου φίλου τους. Υπάρχει μια πλήρης αλλαγή στον τόνο.

Οι «Σύζυγοι» ήταν μια κριτική αποτυχία μετά την κυκλοφορία τους, με κριτικούς όπως ο Ρότζερ Έμπερτ να κατακεραυνώνουν την ταινία. Για τους κριτικούς, το σενάριο φαινόταν εκτός πραγματικότητας και η επιθυμία του να φανεί αυτοσχέδιο ήταν ανεπιτυχής λόγω της απόδοσης των ηθοποιών.

Αυτό που δεν κατάφεραν να δουν οι κριτικοί και το κοινό του Κασσαβέτη είναι ότι αυτό ακριβώς είναι που κάνει το «Σύζυγοι» αυτό που είναι. Είναι μια ταινία που έρχεται εξαιρετικά κοντά στο να απεικονίσει τέλεια την πραγματικότητα με όλες τις αντιφάσεις της.

Καταφέρνει να διαγράψει τη μυθοπλαστική φύση του μέσου, ακόμη και αν τα γεγονότα και οι χαρακτήρες της είναι υπερβολικοί, αλλόκοτοι και κάπως αφύσικοι.

Μια Γυναίκα Εξομολογείται (1974)

Ίσως η ταινία με την υψηλότερη βαθμολογία στη φιλμογραφία του Κασσαβέτη, το Μια Γυναίκα Εξομολογείται χάρισε στη Τζίνα Ρόουλαντς μια υποψηφιότητα για Όσκαρ στην ερμηνεία της ζωής της.

Πρωταγωνιστεί ως Μέιμπελ Λονγκέτι, μια ψυχικά ασταθή σύζυγος και μητέρα της οποίας ο άντρας, τον οποίο υποδύεται ο συχνός συνεργάτης του Κασσαβέτη, Πίτερ Φολκ, αποφασίζει να την κλείσει σε ψυχιατρική κλινική.

Κατά την απουσία της, και ξαφνικά μόνος με τα τρία παιδιά του, προκύπτουν νέες καταστάσεις και για τους δύο γονείς.

Υπάρχει μια σκηνή στην ταινία όπου η οικογένεια της Μέιμπελ την πηγαίνει για πρώτη φορά σε γιατρό και η ίδια εκπλήσσεται από αυτό. Τη βλέπουμε να αισθάνεται ξαφνικά προδομένη από όλους γύρω της.

Η αρρώστια της είναι ορατή, αλλά βλέπουμε επίσης να πληγώνεται και κατά έναν περίεργο τρόπο, αυτό μοιάζει δικαιολογημένο.

Όλοι οι άλλοι χαρακτήρες συμπεριφέρονται διαφορετικά ενώ συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο.

Αν πρέπει να δει κανείς μόνο μία ταινία του Τζον Κασσαβέτη, αυτή είναι.

*O Τζον Κασσαβέτης γεννήθηκε στις 9 Δεκεμβρίου του 1929 στη Νέα Υόρκη και πέθανε στις 3 Φεβρουαρίου του 1989, στο Λος Άντζελες.