Μεγάλοι

Οι απουσίες ανθρώπων είναι οδυνηρές για όσους είχαν συνείδηση της σημασίας τους, ενόσω ζούσαν. Το γεγονός της απουσίας δεν αποτελεί λοιπόν τέτοιο πλήγμα για τον τόπο, όταν αυτός διανύει περίοδο πλήρους πνευματικής ανυποληψίας. Η κηδεία των άξιων είναι μια φαρισαϊκή λειτουργία στην εποχή μας, γιατί δεν υπάρχει συνείδηση του χαμού τους. Υπάρχει η αφορμή για να επιδείξουμε ευαισθησία που στην ουσία δεν υπάρχει.

Από εκεί και πέρα, για να δούμε αν παράγει Τέχνη ή όχι ο τόπος, θα πρέπει να ρωτήσουμε πρώτα αν παράγει η εποχή. Κανένας απερχόμενος δεν αφήνει διάδοχο, αλλά πάντα θα γεννιέται ένα πρόσωπο που θα μπορεί να ανταποκριθεί στα αιτήματα του καιρού του.

Λοιπόν, ούτε θρήνος για τους μετέπειτα, ούτε υπερηφάνεια γι’ αυτούς που απήλθαν. Μόνο συνείδηση των χαλεπών καιρών μας και αντίδραση στο θάνατο που καραδοκεί.

Μάνος Χατζιδάκις

Υπάρχουν εποχές που «γεννάνε» σπουδαίες προσωπικότητες και άλλες, λιγότερο γόνιμες. Η εποχή μας δεν φαίνεται να έχει αυτή την «εκκολαπτική» ικανότητα. Σίγουρα επειδή είναι εποχή κουρασμένη — κουρασμένη από την υλική αφθονία αλλά και απ’ την πενία οραμάτων. Το μόνο μας όραμα είναι η αυτοκαταστροφή του γένους μας που την ετοιμάζουμε με αξιοθαύμαστη μανία. Αυτό αποτελεί το αρνητικό «μεγαλείο» μας. Αν κάποιος ή κάποιοι μπορέσουν ν’ αναχαιτίσουν ετούτη την αυτοκτονική υστερία, θα είναι πραγματικά, θετικά Μεγάλοι. Και, αυτοί, δεν χρειάζονται σχόλια…

Μάριος Πλωρίτης

Προσβάλλουμε απαράδεκτα τους νεκρούς ποιητές, συγγραφείς, ηθοποιούς, καλλιτέχνες εν γένει όταν τους αποδίδουμε τον —δημοσιογραφικό— έπαινο ότι μαζί τους πεθαίνει η Τέχνη. Η ατμόσφαιρα που δημιουργείται έτσι αποτελεί χαρακτηριστικό σύμπτωμα της αντιλήψεως η οποία ταυτίζει την ΖΩΗ με την ζωούλα ΜΑΣ, και την περιπέτεια της υπάρξεως με τη βιολογική μας συντήρηση.

Εναντίον αυτής ακριβώς της αντιλήψεως στρέφεται ο αγώνας και η αγωνία του πνεύματος — αγώνας και αγωνία των οποίων φορείς ήσαν και οι δύο σπουδαίοι, Ρίτσος και Μινωτής, που μας άφησαν. Και ο αγώνας αυτός εκκινεί από την συνείδηση της φθαρτότητας του ανθρώπου. Κόντρα στη φθαρτότητα αυτή (αλλά με την ακοίμητη συνείδησή της, παραστάτη) σπείρει το πνεύμα τα έργα του. Και ο σπορεύς γνωρίζει ότι το έργο του δεν είναι τα βιβλία που έγραψε και δημοσίευσε, ούτε τα κείμενα που σκηνοθέτησε και οι ρόλοι που έπαιξε, αλλά οι ζωές που άλλαξε. Αυτά που αφύπνισε και φώτισε μέσα στους ΑΛΛΟΥΣ. Θα μπορούσε σχηματικά να λεχθεί ότι στον καλλιτέχνη ανήκει μόνον η εργασία. Το έργο πάντα ανήκει στους άλλους.

Φαντάζομαι πως τόσο ο Ρίτσος όσο και ο Μινωτής είχαν συνείδηση ότι η Ποίηση και το Θέατρο θα επιζήσει — όπως επέζησε του Σολωμού και του Σαίξπηρ. Βεβαίως ούτε η Ποίηση είναι η ίδια μετά τον Σολωμό ούτε το Θέατρο μετά τον Σαίξπηρ.

Βασίλης Παπαβασιλείου (σκηνοθέτης, ηθοποιός και μεταφραστής)

Με αφορμή τη σημερινή επέτειο του θανάτου του Καρόλου Κουν (στον οποίον αφιερώσαμε νωρίτερα ένα από τα άρθρα μας), οι απόψεις τριών σπουδαίων πνευματικών ανθρώπων —οι δύο πρώτοι, από μακρού, δε βρίσκονται πλέον ανάμεσά μας— για την κατάσταση που διαμορφώνεται στο πολιτιστικό τοπίο, στο χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, κάθε φορά που ένας πραγματικά Μεγάλος φεύγει από τη ζωή.

Οι θέσεις τους —όπως και άλλων προσωπικοτήτων— είχαν δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» στις 4 Δεκεμβρίου 1990, λίγον καιρό μετά το θάνατο του Γιάννη Ρίτσου και του Αλέξη Μινωτή (επέπρωτο να αποβιώσουν την ίδια ημέρα, στις 11 Νοεμβρίου 1990).