Γεώργιος Παπανδρέου: «Στο φλερτ σε θέλγει η παρουσία, στον έρωτα σε κατέχει η απουσία»

«Στο φλερτ σε θέλγει η παρουσία. Στον έρωτα σε κατέχει η απουσία». Δεν είναι λόγια ενός ποιητή. Είναι λόγια ενός πολιτικού. Του Γεωργίου Παπανδρέου.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο «Γέρος της Δημοκρατίας», δεν ερωτοτροπούσε μόνο με την Ιστορία και την Πολιτική —με αποτέλεσμα να κυριαρχήσει στην πολιτική σκηνή για πενήντα ολόκληρα χρόνια— αλλά και με τις γυναίκες. Οι έρωτές του —και κυρίως εκείνος με την Κυβέλη— είναι γνωστοί.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 13.9.1984, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο θυελλώδης έρωτάς του με την Κυβέλη είναι ίσως ο γνωστότερος, γιατί σ’ αυτόν συναντήθηκαν η Πολιτική με την Τέχνη. Δυο είδωλα, από διαφορετικούς χώρους το καθένα, σε μια εποχή που δεν το επέτρεπε, συναντήθηκαν και ένωσαν τη φλόγα τους, που η λάμψη της τροφοδότησε, για πολύ, όλα σχεδόν τα είδη του λόγου.

Όμως, ένας προγενέστερος έρωτας, αγνότερος, πιο ρομαντικός και λυρικός, αυτός που καθόρισε τα πανεπιστημιακά του χρόνια, αλλά και τα πρώτα της πολιτικής του καριέρας, ήταν εκείνος με τη Σοφία Μινέικο, την πρώτη του σύζυγο και μητέρα του σημερινού πρωθυπουργού, κ. Ανδρέα Παπανδρέου.

Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί για τη θαυμάσια και δυναμική εκείνη γυναίκα, που υπήρξε μια από τις πρώτες Ελληνίδες που μπήκαν στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το κεφάλαιο του μεγάλου της έρωτα με τον Γεώργιο Παπανδρέου έρχεται για πρώτη φορά να φωτίσει μια μυθιστορηματική βιογραφία της, που έγραψε ο Φρέντυ Γερμανός με τίτλο «Ακριβή μου Σοφία» (όπως ακριβώς την αποκαλούσε ο Γ. Παπανδρέου).

Το βιβλίο στηρίζεται, κυρίως, στα γράμματα που έστειλε ο Γεώργιος Παπανδρέου στη Σοφία Μινέικο, την εποχή που ήταν και οι δυο φοιτητές στο Πανεπιστήμιο (πριν ακόμα εκείνη ενδώσει στον έρωτά του) και αργότερα, στα πρώτα συζυγικά τους χρόνια.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 13.9.1984, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Φρέντυ Γερμανός, πέρα από τα ερωτικά γράμματα, που αποτέλεσαν την έμπνευσή του αλλά και τη ραχοκοκαλιά του βιβλίου του, στηρίχτηκε και σε μαγνητοφωνημένο υλικό, από τις συζητήσεις που είχε με τη Σοφία Μινέικο και όπου η ίδια του περιγράφει το ιστορικό πλαίσιο της γνωριμίας και του έρωτά της με τον Γ. Παπανδρέου. Και ακόμα, σε επίσης μαγνητοφωνημένες αφηγήσεις του γιου της, Ανδρέα Παπανδρέου, και άλλων μελών της οικογένειας.

Στηρίχτηκε, τέλος, σε αφηγήσεις ανθρώπων από τα μέρη όπου εξελίχτηκε η ερωτική αυτή ιστορία: την Πάτρα, απ’ όπου κατάγονταν και οι δυο ερωτευμένοι, τη Μυτιλήνη, όπου ο Γ. Παπανδρέου ήταν νομάρχης το 1915, και τη Χίο, όπου ήταν διοικητής από το 1917 έως το 1920. Στη Χίο άλλωστε, το 1920, ο Γεώργιος Παπανδρέου θα γνωρίσει την Κυβέλη. Αυτή είναι και η εποχή στην οποία σταματάει το βιβλίο…

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 13.9.1984, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Φρέντυ Γερμανός είχε γνωρίσει τη Σοφία Παπανδρέου μέσα από τις αφηγήσεις της γιαγιάς του. Είχαν γνωριστεί, ήταν φίλες και είχαν συνεργαστεί όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν νομάρχης στη Μυτιλήνη.

Κάποτε, παιδί ακόμα ο Φρέντυ, η γιαγιά του τού είπε: «Ο Παπανδρέου τής είχε γράψει μερικά από τα πιο ερωτικά γράμματα που γράφτηκαν ποτέ. Η Σοφία τα κρατούσε σε μια κασετίνα, που δεν την άνοιγε ποτέ. Είχε μέσα νομίζω κι ένα σταυρό με τίμιο ξύλο».

Η μνήμη αυτή λειτούργησε αργότερα, όταν το 1975 ο Φρέντυ Γερμανός έκανε μια έρευνα για τον τελευταίο χειμώνα του Γ. Παπανδρέου. Η έρευνα μέσα στο χρόνο τον οδήγησε στα φοιτητικά χρόνια του μεγάλου πολιτικού. Έτσι συνάντησε τη Σοφία Παπανδρέου. Ανάμεσα στις συζητήσεις τους, εκείνη του είπε:

«Ξέρετε ότι ο Γιώργος ήταν ποιητής;»

«Εννοείτε ότι έγραφε ποιήματα;»

«Όχι, αλλά έγραφε γράμματα που έμοιαζαν με σονέτα».

Αυτή ήταν η στιγμή για να βγουν τα εκατό περίπου γράμματα από την κασετίνα…

«Εσείς οι άλλοι ξέρατε τον πολιτικό. Εγώ ήξερα τον ποιητή».

[…]

Ο Γεώργιος και η Σοφία θα μπορούσαν να είχαν γνωριστεί στην Πάτρα, όπου ζούσαν οι οικογένειές τους. Ο πατέρας του Γεωργίου Παπανδρέου ήταν εφημέριος στην εκκλησία της Παντάνασσας στην Πάτρα. Ο πατέρας της Σοφίας, ο Σίγκμουντ Μινέικο, ήταν ο Πολωνός που βρέθηκε γύρω στα 1880 μηχανικός στα Γιάννενα, παντρεύτηκε μιαν Ελληνίδα και μεταφέρθηκε στην Πάτρα το 1892 ως νομομηχανικός. Τα πράγματα, όμως, δεν έγιναν έτσι.

Οι δυο νέοι συναντήθηκαν στην Αθήνα, φοιτητές και οι δυο, το 1907, όταν οι χωροφύλακες οδηγούσαν τον νεαρό Γ. Παπανδρέου στον ανακριτή. Η σύγκρουση είχε προκύψει από ένα φοιτητικό αίτημα που δεν τον αφορούσε άμεσα. Αφορούσε τους τελειόφοιτους. […] Ο Γεώργιος Παπανδρέου έθεσε εαυτόν ηγέτη της φοιτητικής εξέγερσης που έγινε τότε και στην οποία τα μάτια των δυο νέων συναντήθηκαν πρώτη φορά. Βέβαια, ο Παπανδρέου κλείστηκε για ένα μήνα στις φυλακές «Αβέρωφ». Όταν αποφυλακίστηκε, ασχολήθηκε αποκλειστικά με την κατάκτηση της αγαπημένης του Μινέικο.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 13.9.1984, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Συχνά η Σοφία ανακαλύπτει ανάμεσα στα βιβλία της ερωτικά γράμματα, γεμάτα πάθος και λυρισμό.

«Είσαι ένα φύσημα του αγέρα που χτυπάει τα παράθυρά μου για να τα ανοίξω» της γράφει λίγο μετά την αποφυλάκισή του στα 1908. «Αυτή την ώρα που σου γράφω κρέμονται δύο δάκρυα απ’ τα μάτια μου και θέλω να σ’ τα χαρίσω ψυχή μου. Είμαι ένας παράξενος άνθρωπος Σοφία μου. Δεν συλλογίζομαι τα μελλούμενα· ούτε την ένωσή μας ή τα γεράματα. Χαίρομαι μόνο την καρδιά μου που σπαρταράει· αγαπώ τον πόνο μου…»

Ο Γεώργιος Παπανδρέου θα την ακολουθεί παντού. Θα της κάνει καντάδες, με κάθε τρόπο θα προσπαθεί να της περάσει ένα ερωτικό γράμμα. Έτσι έχουμε το πρώτο μιας σειράς, που θα ακολουθήσει τα επόμενα τέσσερα χρόνια.

«Μην παραξενευθείς με το γράμμα αυτό. Κάποτε θα το ελάμβανες. Δεν μπορεί να με σταματήσει τίποτε πια. Είμαι το φύσημα του ανέμου που θα ορμά κάθε μέρα στη ζωή σου απ’ εδώ κι εμπρός…»

Το γράμμα θα επιστραφεί στον αποστολέα του.

Για να ακολουθήσει ένα δεύτερο.

«Μεσάνυχτα χειμωνιάτικα

Της Σοφίας μου

Κρέμονται φοβισμένα δύο δάκρυα απ’ τα μάτια μου και θέλω να σ’ τα χαρίσω ψυχή μου· είσαι γλυκειά μου συντροφιά στις ώρες της πίκρας μου· χτυπάει τ’ ωρολόι μου θλιβερά και χτυπάει η καρδιά μου κι ανοίγουν ένα αυλάκι στα δύο που κυλάει η ζωή μου. Κλαίνε τώρα και τα μάτια μου κι η ψυχή μου κι έρχομαι στο πλευρό σου και γονατίζω μπροστά στα πόδια σου και σου ζητάω βοήθεια. Σοφία μου, χρυσή μου Σοφία, είμαι πονεμένος και μοναχός…»

Κι αυτό το γράμμα θα επιστραφεί.

Για να ακολουθήσει ένα τρίτο:

«Ε, λοιπόν, δεν γράφω τίποτε άλλο — μονάχα σ’ αγαπώ, θα σ’ αγαπώ, θα σ’ αγαπώ, θα σ’ αγαπώ, θα σ’ αγαπώ παντοτινά.

Ο Γιώργος σου που θα σ’ αγαπά».

Η Σοφία τού επιστρέφει και αυτό του το γράμμα. Τότε ο Γεώργιος Παπανδρέου θα βάλει όλα του τα γράμματα σ’ έναν κίτρινο φάκελο και θα γράψει:

«Δεσποινίς μου, μάθετε ότι τα γράμματα δεν ανήκουν στον αποστολέα. Ανήκουν στον παραλήπτη. Γ. Παπανδρέου».

Το τελεσίγραφο αυτό θα θορυβήσει τη Σοφία, που θα κρατήσει πια τα γράμματα για πάντα.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 13.9.1984, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αυτό θα είναι η αρχή ενός διαλόγου ανάμεσα στους δύο νέους. Σιγά-σιγά θα σπάσει ο πάγος, η Σοφία θα ενδώσει. Τον Ιούνιο θα ταξιδέψουν μαζί για την Πάτρα. Πριν από το ταξίδι θα της γράψει:

«Θα πάμε μαζί στην Πάτρα. Από εδώ κι εμπρός θα ταξιδεύωμε πάντα μαζί, ακριβή μου. Και μαζί θα φτάσωμε στην κορυφή — σε οποιαδήποτε κορυφή μάς χρωστάει η Μοίρα…»

Ταξιδεύουν με το τραίνο και κατεβαίνουν από διαφορετικά βαγόνια. Εκείνος καθημερινά περνάει απ’ το σπίτι της. Κι εκείνη του παίζει στο πιάνο την «Πολωνέζα» του Σοπέν.

Ένα βράδυ, στη βόλτα, θα της δώσει κρυφά μια κάρτα με μια μελαχρινή καλλονή που θα γράφει:

«Διά να σε εμβάλλει ο φόβος της εις διαρκή αγρύπνια…

Ο Γιώργος σου».

Την άλλη μέρα εκείνη του δίνει ένα ραντεβού πίσω από την εκκλησία της Παντάνασσας. Είναι το πρώτο ραντεβού, που θα διαρκέσει μόλις πέντε λεπτά. Στα επόμενα χρόνια, εκείνο το βράδυ στην Παντάνασσα, και οι υποσχέσεις που αντάλλαξαν, θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς:

«Ξέχασες την Παντάνασσα; Εδώσαμε έναν όρκο πίσω απ’ την εκκλησία — θυμάσαι; Δε θα σε αφήσω ποτέ, μου είπες. Και σου υποσχέθηκα κι εγώ το ίδιο. Θύελλες και λιακάδες θα μας ευρίσκουν από εδώ κι εμπρός μαζί. Έτσι είπαμε. Και μετά εχωρίσαμε βιαστικά, διότι επίμονα και φθονερά μάτια μάς επαραμόνευαν από παντού, σε αυτόν τον κακό μου τόπο…»

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 13.9.1984, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το φθινόπωρο του 1908 η Σοφία θα φύγει πρώτη για την Αθήνα. Εκείνος θα της δώσει για συντροφιά το βιβλίο «Νικόλαος Γύζης» του Κακλαμάνου. Σε μια σελίδα του εκείνη θα βρει ένα ακόμα ερωτικό γράμμα:

«Μη μου το πεις, δεν θέλω να τ’ ακούσω πως μ’ αγαπάς· δος μου τα μάτια σου να κυττάζω· άφησε τα χέρια μου επάνω στα στήθη σου· τώρα το νοιώθω, απαρνήθηκες τη ζωή σου κι ήρθες να μεγαλώσεις τη δική μου που εμαράζωνε κούφια και στείρα.

Ω εκλεκτή, αντάμα θα ανεβούμε τον Όλυμπο…»

Τα γράμματα που αναφέρονται παραπάνω είναι μόνο ένα μικρό δείγμα της λυρικής και ποιητικής φλέβας του Γεωργίου Παπανδρέου. Το βιβλίο του Φρέντυ Γερμανού είναι γεμάτο από γράμματα, που στάλθηκαν στην Αθήνα του 1907 και του 1908, στην Πάτρα του 1910, όταν ο Γ. Παπανδρέου, δεκανέας στο στρατό, της έστελνε γράμματα ζηλοτυπίας, στο Βερολίνο του 1914, όταν ήταν παντρεμένοι πια, και αργότερα στη Χίο και τη Μυτιλήνη του 1917 και του 1918. Μέσα απ’ αυτά τα γράμματα αναδύεται ένα ερωτικό σενάριο γεμάτο ένταση και πάθος, που κράτησε δώδεκα ολόκληρα χρόνια, έως το 1920, όταν η Κυβέλη λειτούργησε ως καταλύτης στη σχέση της Σοφίας και του Γεωργίου Παπανδρέου.

*Τετρασέλιδο άρθρο του «Ταχυδρόμου» αφιερωμένο στη σχέση του Γεωργίου Παπανδρέου και της Σοφίας Μινέικο, στις δύο πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα. Είχε δημοσιευτεί στο τεύχος του περιοδικού που είχε κυκλοφορήσει στις 13 Σεπτεμβρίου 1984.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο επονομαζόμενος Γέρος της Δημοκρατίας, έφυγε από τη ζωή την 1η Νοεμβρίου 1968, σε ηλικία 80 ετών.

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Γεώργιος Παπανδρέου και η Σοφία Μινέικο, φοιτητές και οι δυο, την εποχή του μεγάλου πάθους.