Ο Στανισλάφσκι στην αυλή μας

Στη Μερόπη Πρέκα

Πρόκειται για ένα περιστατικό που μας το έχει αφηγηθεί σχεδόν με δάκρυα στα μάτια στα μέσα της δεκαετίας του ’80 ο αλησμόνητος Ζυλ Ντασσέν. Ο πατέρας του, κουρέας στο επάγγελμα, φανατικός θεατρόφιλος, τον έπαιρνε μαζί του σε όλες τις θεατρικές παραστάσεις και επειδή τα οικονομικά του ήταν πολύ περιορισμένα οι θέσεις τους ήταν πάντα στις τελευταίες σειρές.

Μόλις έντεκα χρόνων ο Ζυλ Ντασσέν, στα 1920, έχει έρθει στη Νέα Υόρκη το περίφημο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας του Στανισλάφσκι για μια σειρά παραστάσεων με έργα του Τσέχωφ και το θεατρόφιλο κοινό της αμερικανικής πρωτεύουσας βρίσκεται επί ποδός.

Για να πραγματοποιηθεί όμως αυτή η περιοδεία είχε προηγηθεί το ταξίδι στη Μόσχα του νεαρού συνεργάτη ενός μεγαλοσχήμονος θεατρικού ατζέντη της εποχής καθώς ο ίδιος ο ατζέντης, λόγω φόρτου εργασίας, αδυνατούσε να πάει στη ρωσική πρωτεύουσα.

Στην αδυναμία του, λόγω της απειρίας του να δώσει να καταλάβει ο Στανισλάφσκι για ποιον ακριβώς λόγο ήταν τόσο επιθυμητή η πραγματοποίηση αυτής της περιοδείας, ο ρώσος σκηνοθέτης ζήτησε ευθαρσώς από τον νεαρό να του αναφέρει έναν κατά τη γνώμη του έστω λόγο που θα έκανε το σχετικό εγχείρημα άξιο να πραγματοποιηθεί.

Και ο νεαρός, με συστολή είναι αλήθεια, αλλά και βαθιά ειλικρίνεια του είπε: «Αν έρθετε στην Αμερική η μητέρα μου θα είναι πολύ περήφανη για μένα».

Και ο Στανισλάφσκι με έναν εξίσου αφοπλιστικό τρόπο, του απάντησε λέγοντας: «Είναι πολύ σοβαρός λόγος και θα έρθουμε».

Οσο και αν ήθελε να σταθεί κανείς στο περιστατικό πως οι πραγματικά μεγάλοι καλλιτέχνες συνειδητοποιούν την πραγματικότητα με έναν τρόπο που το φαινομενικά ελάχιστο μεταβάλλεται σε κεφαλαιώδους σημασίας, δεν μπορεί ταυτόχρονα να μην αναρωτηθεί για τη δύναμη μιας προφορικής στιχομυθίας που αν και έχει γίνει πριν από εκατόν τρία χρόνια, εξακολουθεί όταν επαναλαμβάνεται, όσο ελάχιστοι και αν είναι αυτοί που το επιχειρούν, να μπορεί να συνεννοηθούν άριστα μεταξύ τους.

Μοιάζει σαν θαύμα όταν στιχομυθίες, φράσεις και σκέψεις που έχουν καταγραφεί με αποκλειστικό γνώμονα να υπάρξουν, είναι σαν να μην έχει συμβεί ποτέ, ενώ η συμπτωματική κουβέντα μιας έστω ιδιαίτερης στιγμής διασώθηκε με έναν τρόπο που η συνωμοτική θα έλεγες χροιά της τη μετέβαλε σε κάτι προορισμένο να σταδιοδρομήσει στον αιώνα τον άπαντα.

Θα έλεγες πως είναι κάτι που συνέβη επειδή ακριβώς δεν τη χαρακτήριζε καμιά σχετική φιλοδοξία. Αναδεικνύοντας μια ακόμα μεγάλη αξία πως όσο σπουδαίος και αν είναι ο έντυπος λόγος, οι ανθρώπινες σχέσεις διαμορφώνονται εξίσου ουσιαστικά σύμφωνα με όσα λέγονται και ανταλλάσσονται καθημερινά και όχι σύμφωνα με όσα γράφονται για να κάνουν υποτίθεται τις σχέσεις αυτές πλουσιότερες.

Θα έλεγες ότι σύνολη η ανθρωπότητα προκειμένου να κάνει τους δρόμους της σωτηρίας της όχι μόνο πολυπληθέστερους αλλά και αποτελεσματικότερους, επιλέγει να στηρίξει την πρόθεσή της αυτή με τη φαινομενικά διαβλητότερη συνθήκη όσον αφορά την ίδια την έννοια της διάρκειας: τη μνήμη που διασώζεται αποκλειστικά και μόνο ως προφορική μετάγγιση.

Το να υφίσταται και να επαναλαμβάνεται κάτι που είχε ειπωθεί χωρίς καμιά αντίστοιχη πρόθεση πριν από εκατόν τρία χρόνια, συνιστά την ασφαλέστερη εγγύηση πως φτάνει οτιδήποτε να έχει αναπεμφθεί έστω και για λίγα δευτερόλεπτα ώστε να έχει επιζήσει χωρίς να έχει χρειαστεί να το περιλάβει η γνωστική μας παρακαταθήκη.

Αναρωτιέται κανείς πόσο πραγματικά πιο πλούσιος θα ήταν ο κόσμος αν ο καθένας κατέφευγε μαζί με όσα έχει διαβάσει για να τεκμηριώσει την προσωπική του περιπέτεια, σε περιστατικά, λέξεις, φράσεις, κείμενα που όταν τα θυμάται αναρωτιέται ποιος άραγε να είναι ο λόγος που η μνήμη αυτή εξακολουθεί να υφίσταται.

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»