Παλμίρο Τολιάτι: Ο σύντροφος Έρκολι

Στις 21 Αυγούστου 1964 έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 71 ετών, ο Παλμίρο Τολιάτι (Palmiro Togliatti), εξέχων ιταλός πολιτικός, που διετέλεσε γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας από το 1927 έως το θάνατό του.

Πέραν πάσης αμφιβολίας, ο γεννημένος στη Γένοβα Τολιάτι αποτέλεσε τη σημαντικότερη μετά τον Αντόνιο Γκράμσι προσωπικότητα στην ιστορία του ιταλικού κομμουνιστικού κινήματος.

Στον Τολιάτι ήταν αφιερωμένο ένα άρθρο του «Βήματος» που είχε δημοσιευτεί στις 20 Μαρτίου 1988 και έφερε τον τίτλο «Δικάζουν» τον Τολιάτι.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.3.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Στο εν λόγω —συνοπτικό αλλά και άκρως διαφωτιστικό για ορισμένες πτυχές της όλης δράσης του Τολιάτι— κείμενο αναφέρονταν τα εξής:

«Γκλάσνοστ» στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας; Και μόνον η λέξη κάνει τους «κομμουνιστές α λα ιταλικά» να αναπηδήσουν: το δικό τους κόμμα από διαφάνεια δεν έχει τίποτα να ζηλέψει, εδώ και χρόνια πολλά, καθότι αποτελεί πρωτοπορία για όλα τα αριστερά ευρωπαϊκά κόμματα.

Χρειάστηκε όμως να φθάσει η σημαδιακή ημέρα της 10ης Μαρτίου 1988, για να ανοίξουν τα αρχεία του κόμματος και να επιτραπεί στους ερευνητές να εντρυφήσουν σε μια περίοδο σημαντική, τόσο για το ίδιο το κόμμα όσο και για τον τότε αρχηγό του, τον Παλμίρο Τολιάτι, τον επονομαζόμενο «ιλ μιλιόρε» («ο καλύτερος»), ειρωνικό παρατσούκλι που του κόλλησαν αρχικά οι αντίπαλοί του, αλλά στη συνέχεια το πήραν πολύ στα σοβαρά οι φίλοι του. Μιλάμε για την περίοδο 1945-1962.

Όλα λοιπόν τα ντοκουμέντα της εποχής εκείνης δόθηκαν επιτέλους στη δημοσιότητα, ατόφια, «χωρίς περικοπές ή διορθώσεις», όπως διευκρίνισαν ανώτατα στελέχη του κόμματος, σε συνέντευξη Τύπου. Και αυτή ήταν μια ενέργεια χωρίς προηγούμενο στην ιστορία των κομμουνιστικών κομμάτων όλου του κόσμου. Χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν οπισθόβουλες σκέψεις ή προθέσεις προπαγάνδας.

Έτσι, ο βίος και η πολιτεία τού άλλοτε αρχηγού της Κομιντέρν βρέθηκε στο επίκεντρο ζωηρής αντιμαχίας. Και την επίθεση την άρχισαν οι σύντροφοι του Παλμίρο Τολιάτι. Με κατηγορίες χοντρές: ο σύντροφος Έρκολι (ψευδώνυμο του Τολιάτι στην Τρίτη Διεθνή) «ήταν συνένοχος του σταλινισμού και εκτελούσε χρέη δημίου». Και του αποδίδουν κατηγορίες πολύ συγκεκριμένες: υπεύθυνος για τις εκκαθαρίσεις τροτσκιστών και αναρχικών στην Ισπανία κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, η πράξη της διάλυσης του Κομμουνιστικού Κόμματος της Πολωνίας το 1938 φέρει την υπογραφή του (συνέπεια της διάλυσης αυτής ήταν οι εκτελέσεις όλων των στελεχών του πολωνικού κόμματος, που είχαν ελπίσει ότι θα βρουν καταφύγιο στη Μόσχα). Και οι σοσιαλιστές θέτουν ένα ακόμη υποτιμητικό αλλά πραγματικά καυτό ερώτημα: ο Τολιάτι είχε πράγματι κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι του για να σώσει τον Αντόνιο Γκράμσι, τον ιδρυτή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας και θεωρητικό του ιταλικού κομμουνισμού, που πέθανε το 1937 στις φυλακές των φασιστών;

Ο Μπετίνο Κράξι και οι δικοί του παραδέχονται ότι σκοπός τους είναι να κάνουν την ιταλική αριστερά να ξανασκεφθεί το σταλινικό παρελθόν της, ένα παρελθόν που είναι κοινό με εκείνο του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ιταλίας του Πιέτρο Νένι, αφού τα δύο αυτά κόμματα μαζί ξεκίνησαν, κι ας προχωρούνε τώρα χώρια. Σκοπός τους είναι η «απομυθοποίηση» του Κομμουνιστικού Κόμματος, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την προσωπικότητα του Τολιάτι, που ήταν ο αναμφισβήτητος εμπνευστής της στρατηγικής για τη δημιουργία ενός κόμματος με ευρεία λαϊκή βάση, κόμματος ανοικτού στην πραγματικότητα και στις συμμαχίες.

Και ας μην ξεχνάμε ότι η πολιτική αυτή πέτυχε πέρα για πέρα, αφού, από το 1944 και μετά, το Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας έγινε το μεγαλύτερο κομμουνιστικό κόμμα σε δυτική χώρα, καταφέρνοντας όχι μόνον να αποσπασθεί από το άρμα της Μόσχας και να κερδίσει την ανεξαρτησία του, αλλά και να διατηρήσει τη μεγάλη του δύναμη σε εποχές που τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα είχαν πάρει την κατιούσα ανεπιστρεπτί.