Η Συνθήκη της Λωζάνης και η Κυριαρχία των Νησιών και Νησίδων

Στις 24 Ιουλίου 1923 υπογράφτηκε στη Λωζάνη η οριστική Συνθήκη ειρήνης μεταξύ Τουρκίας και Συμμάχων. Σε σύγκριση με την Συνθήκη των Σεβρών η Τουρκία κέρδιζε σε βάρος τής Ελλάδας την ανατολική Θράκη, το «τρίγωνο τού Καραγάτς» απέναντι από την Αδριανούπολη, την Ίμβρο, την Τένεδο, τις Λαγούσες νήσους και την ζώνη της Σμύρνης. Με την ίδια Συνθήκη αναγνωριζόταν, επίσης, η κυριαρχία της Ιταλίας στα Δωδεκάνησα.

Στην Ελλάδα υπήρξαν κάποιες αρνητικές αντιδράσεις: από τον αρχηγό τού στόλου Χατζηκυριάκο, τον στρατηγό Πάγκαλο που την χαρακτήρισε «Ανταλκίδειο ειρήνη» και τον Μεταξά που διακήρυξε ότι όταν αναλάμβανε την εξουσία θα ακύρωνε την συμφωνία ανταλλαγής των πληθυσμών.

Αυτά όμως δεν μπόρεσαν να μεταβάλουν την γενική πεποίθηση ότι το δύσκολο έργο που είχε επιτελέσει ο Βενιζέλος ήταν πολύ αξιόλογο και περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, ρεαλιστικό. Με τα δεδομένα των σχέσεων της Ελλάδας με τις Δυνάμεις, τον Βενιζελισμό και τον Αντιβενιζελισμό, η Συμφωνία δεν υπήρξε απλώς έντιμη ειρήνη για την Ελλάδα, αλλά η καλύτερη δυνατή.

Η ανάγνωση του κειμένου της Συνθήκης της Λωζάνης εκατό χρόνια αργότερα παραμένει το καλύτερο εργαλείο για την κατανόηση αρκετών ζητημάτων που σχετίζονται με τα ελληνοτουρκικά. Το καθεστώς της κυριαρχίας κάποιων νησιών και νησίδων που ναι μεν ανήκουν στην Ελλάδα αλλά αμφισβητείται από την Τουρκία, είναι ένα από τα ζητήματα αυτά.

Τα κρίσιμα άρθρα

Το άρθρο 12 της Συνθήκης της Λωζάνης είναι πολύτιμο καθώς ορίζει τα ακόλουθα: «Η ληφθείσα απόφασις της 13ης Φεβρουαρίου 1914 υπό της Συνδιασκέψεως του Λονδίνου εις εκτέλεσιν των άρθρων 5 της Συνθήκης του Λονδίνου της 17ης-30ης Μαΐου 1913 και 15 της Συνθήκης των Αθηνών της 1ης-14ης Νοεμβρίου 1913, η κοινοποιηθείσα εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν τη 13 Φεβρουαρίου 1914 και αφορώσα εις την κυριαρχίαν της Ελλάδος επί των νήσων της Ανατολικής Μεσογείου, εκτός της Ίμβρου, Τενέδου και των Λαγουσών νήσων (Μαυρυών), ιδία των νήσων Λήμνου, Σαμοθράκης, Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας επικυρούται, υπό την επιφύλαξιν των διατάξεων της παρούσης Συνθήκης των συναφών προς τις υπό την κυριαρχίαν της Ιταλίας διατελούσας νήσους, περί ων διαλαμβάνει το άρθρο 15. Εκτός αντιθέτου διατάξεως της παρούσης Συνθήκης, αι νήσοι, αι κείμεναι εις μικροτέραν απόστασιν των τριών μιλίων της ασιατικής ακτής, παραμένουσιν υπό την τουρκικήν κυριαρχίαν».

Παράλληλα, σύμφωνα με το άρθρο 15 της Συνθήκης της Λωζάννης η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας παντός δικαιώματος και τίτλου στην Αστυπάλαια, τη Ρόδο, τη Χάλκη, την Κάρπαθο, την Κάσο, την Τήλο, τη Νίσυρο, την Κάλυμνο, τη Λέρο, την Πάτμο, τους Λειψούς, τη Σύμη και την Κω – και των νησίδων που είναι εξαρτημένες από τα νησιά αυτά – και επίσης του Καστελόριζου.

Ως γνωστόν. το άρθρο 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων (10.12.1947) προβλέπει ότι η Ιταλία εκχωρεί στην Ελλάδα τα προαναφερθέντα νησιά και τις παρακείμενες νησίδες.

Ακολούθως, χρήσιμο είναι το άρθρο 16 της Συνθήκης της Λωζάνης, καθώς, σύμφωνα με αυτό, η Τουρκία δηλώνει πως παραιτείται «παντός τίτλου και δικαιώματος πάσης φύσεως επί των εδαφών ή εν σχέσει προς τα εδάφη άτινα κείνται πέραν των προβλεπομένων υπό της παρούσης Συνθήκης ορίων, ως και επί των νήσων, εκτός εκείνων ων η κυριαρχία έχει αναγνωρισθή αυτή δια της παρούσης Συνθήκης, της τύχης των εδαφών και των νήσων τούτων κανονισθείσης ή κανονισθησομένης μεταξύ των ενδιαφερομένων».

Παρόλο που οι τουρκικές αμφισβητήσεις είναι πρόβλημα υπαρκτό, η απλή ανάγνωση των άρθρων 12, 15 και 16 της Συνθήκης της Λωζάνης δίνει συγκεκριμένες και σαφείς απαντήσεις σε ό,τι αφορά την κυριαρχία των νησιών στο Ανατολικό Αιγαίο και τα Δωδεκάνησα, αλλά και των νησίδων που βρίσκονται κοντά στα νησιά αυτά.

*Ο Δρ. Γιώργος Ν. Τζογόπουλος είναι Senior Fellow στο ΕΛΙΑΜΕΠ και το Κέντρο Μπέγκιν Σαντάτ του Ισραήλ, και Λέκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Νίκαιας.