Ευγένιος Σπαθάρης: Στη λαϊκή συνείδηση «ταυτίστηκε» με τον Καραγκιόζη

Για τον Άγγελο Σικελιανό η τέχνη του Σπαθάρη «είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος που την αντικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαούς μας μπρος στ’ ανάποδα του κόσμου, αλλά ξεσκεπάζεται κι η πηγαία δύναμη πόχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τ’ ανάποδα με ψυχισμό ασύγκριτο». 

Ο Σπαθάρης φύλαξε μέχρι τέλους την αγνότητα του Καραγκιόζη και του Θεάτρου Σκιών

«Χωρίς να χαλάσει η μορφή του, χωρίς να πάψει να είναι λαϊκό θέατρο, με ενδιέφερε να τον πάω ψηλά» έλεγε πριν φύγει από τη ζωή σε συνέντευξη του στην εφημερίδα «Ριζοσπάστης».

«Προσπάθησα να τον αναπτύξω με διάφορα μέσα που μου δόθηκαν και που δεν αρνήθηκα. Οι πνευματικοί άνθρωποι στήριξαν και πρέπει να στηρίζουν αυτό το θέαμα, γιατί είναι το πιο αγνό, όχι μόνο για τους μεγάλους, αλλά και για τα παιδιά. Δείτε τις ασχήμιες της τηλεόρασης και συγκρίνετέ τις με το χιούμορ, τον πατριωτισμό, την ιστορία, τη μυθολογία, την παράδοση που διδάσκει ο Καραγκιόζης»…

Εκτός από το τεράστιο έργο του στο θεάτρο σκιών, ο Ευγένιος Σπαθάρης διακρίθηκε και ως ζωγράφος, με περισσότερες από 50 ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στους πίνακες του διατήρησε έντονα τα κύρια χαρακτηριστικά της λαϊκής ζωγραφικής, που τα έδενε μεταξύ τους με πρωτοφανή ρεαλισμό και μεγάλη χρωματική ζωντάνια.

Η καριέρα του Καραγκιοζοπαίχτη που ξεκίνησε νωρίς

Γεννήθηκε στην Κηφισιά το 1924 «μέσα» στο θέατρο σκιών, αφού ο πατέρας του Σωτήρης ήταν καραγκιοζοπαίχτης. Ο πατέρας του δεν ήθελε να συνεχίσει και ο γιος την τέχνη του. Η στιγμή του ήρθε το 1942, μέσα στην Κατοχή. Ο πατέρας του αρρώστησε και οι Μαρουσιώτες απαιτούσαν παράσταση. «Αρχισα λοιπόν δειλά – δειλά να παίζω. Κυρίως ηρωικά έργα. Ο καθένας τοποθετούσε στο πρόσωπο του πασά την γερμανική κατοχή και στον καπετάνιο, τον αγωνιστή».

Άρχισε να περιοδεύει, δίνοντας παραστάσεις σε θέατρα και κινηματογράφους της Ελλάδας, αλλά και στο εξωτερικό από το 1953, αρχής γενομένης από το Κάρνεγκι Χολ της Νέας Υόρκης.

Το 1962 ηχογράφησε όλες τις κλασικές παραστάσεις του Καραγκιόζη στην «Κολούμπια», οι οποίες κυκλοφόρησαν σε δίσκους. Το 1966 ήταν από τους πρώτους συνεργάτες του Πειραματικού Σταθμού Τηλεόρασης του ΕΙΡ (ΕΡΤ). Η συνεργασία του με τη δημόσια τηλεόραση κράτησε έως το 1992.

Η δράση του στον τομέα του θεάτρου ήταν σημαντική. Σκηνοθέτησε ή σκηνογράφησε με τεράστια επιτυχία τις παραστάσεις «Μέγας Αλέξανδρος» με το Ελληνικό Χορόδραμα (1950) και τη Σοφία Βέμπο (1954), «Το ταξίδι» του Γιώργου Θέμελη (1965), «Καραγκιόζης Δικτάτορας» του Γιώργου Γιαννακόπουλου (1969), «Το μεγάλο μας τσίρκο» του Ιάκωβου Καμπανέλλη (1972), «Καραγκιόζης παρά λίγο Βεζύρης» του Γιώργου Σκούρτη, «Τα Καραγκιοζέϊκα» του Βασίλη Ρώτα και άλλα.

Ο Καραγκιόζης στο θέατρο, την Επίδαυρο, τον κινηματογράφο

Το 1980 ανέβασε διασκευασμένους τους «Βατράχους» του Αριστοφάνη, που κυκλοφόρησαν και σε δίσκο. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1998, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τσαρούχη, επανέφερε με πολύ μεγάλη επιτυχία στη σκηνή την επινόηση του πατέρα του, την «ολόσωμη αποθέωση», ανεβάζοντας το ηρωικό έργο «Αθανάσιος Διάκος». Το 1999 έγραψε και σκηνοθέτησε στη Ρόδο το έργο «Σκιών Καμώματα», που παίχτηκε σε περιοδείες σε όλη την Ελλάδα.

Το 2001, σε συνεργασία με τους μουσικούς Λουδοβίκο των Ανωγείων και Ψαραντώνη, παρουσίασε με πρωτότυπο τρόπο στην Ελλάδα και το εξωτερικό τον «Ερωτόκριτο» του Βιτσέντσου Κορνάρου. Την ίδια χρονιά το Θέατρο Τέχνης ανέβασε το έργο «Πλούτος» του Αριστοφάνη με πρωταγωνιστή τον Ευγένιο Σπαθάρη.

Σύμφωνα με τον ίδιο, η παρουσία του στο θέατρο της Επιδαύρου υπήρξε ο πιο σημαντικός σταθμός της ζωή του. Το 2003 έγραψε και ανέβασε το δεύτερο θεατρικό του έργο «Ε! ρε γλέντια», το οποίο παρουσιάστηκε στην Αθήνα και στην περιφέρεια με τον Τάκη Βαμβακίδη στο ρόλο του Καραγκιόζη.

Ο Σπαθάρης εμφανίστηκε και στον κινηματογράφο, στις ταινίες «Πικρό Ψωμί» του Γρηγόρη Γρηγορίου (1950), «Ο εξυπνότερος άνθρωπος του κόσμου» (1950), «Κιβωτός» μαζί με τη Μελίνα Μερκούρη και τον Μίνω Αργυράκη (κινούμενα σχέδια 1956), «Μέγας Αλέξανδρος» του Γιώργου Ζερβουλάκου (1960), «Λυσιστράτη» του Γιώργου Ζερβουλάκου (1974) και «Τεριρέμ» του Απόστολου Δοξιάδη (1992), σε οκτώ ταινίες παραγωγής της Ιωαννίδης Φίλμς με κλασικές κωμωδίες του Καραγκιόζη (1962) και και σε πολλά ντοκιμαντέρ αφιερωμένα στην Ελλάδα.