Πέντε ερωτήσεις και απαντήσεις για το πώς επηρεάζει τις εκλογές η υγεία του «σουλτάνου»

Γράφει ο Παναγιώτης Τσάκωνας

1      Πώς επηρεάζει την προεκλογική εκστρατεία του Ερντογάν το θέμα της υγείας του; Ενδιαφέρει τον κόσμο; Το εκμεταλλεύονται οι αντίπαλοί του; Ή αποτελεί ταμπού;

Το θέμα της υγείας του Ερντογάν αποτέλεσε πρώτη είδηση για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στην Τουρκία, αλλά δεν επηρέασε ούτε την προεκλογική εκστρατεία του τούρκου προέδρου ούτε και αναμένεται να επηρεάσει σοβαρά τους τούρκους ψηφοφόρους. Στην Τουρκία οι ειδήσεις για την υγεία των υποψηφίων (προέδρου ή πρωθυπουργών κατά το παρελθόν) δεν επηρεάζουν σοβαρά τις επιλογές των ψηφοφόρων και πάντως όχι με τον τρόπο που ανάλογες ειδήσεις στη Δύση (κυρίως στην Ευρώπη) συνδέουν άμεσα την υγεία των υποψήφιων προέδρων ή πρωθυπουργών με αδυναμία διακυβέρνησης ή κυβερνητική αταξία προσφέροντας τη δυνατότητα εκμετάλλευσης στους πολιτικούς τους αντιπάλους. Δεν είναι τυχαίο ότι τόσο ο βασικός αντίπαλος του τούρκου προέδρου στις προεδρικές εκλογές Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου όσο και τα άλλα μέλη της Μεγάλης Συμμαχίας της αντιπολίτευσης τήρησαν προσεκτική στάση και δεν επιχείρησαν να εκμεταλλευτούν τα πρόσφατα περιστατικά υγείας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

2      Μπορεί η συζήτηση για την υγεία του Ερντογάν να αποβεί υπέρ του, να συσπειρώσει δηλαδή τους ψηφοφόρους γύρω του για συναισθηματικούς λόγους;

Τα προβλήματα υγείας του Ερντογάν εμφάνισαν και την ανθρώπινη διάσταση της υποψηφιότητάς του, δίπλα βεβαίως σε εκείνη του δυναμικού ηγέτη, του «σουλτάνου» με τα αυταρχικά χαρακτηριστικά. Αυτό μπορεί όχι μόνο να συσπειρώσει τους ψηφοφόρους του για συναισθηματικούς λόγους αλλά ακόμα και να τον καταστήσει περισσότερο συμπαθή – ή λιγότερο αντιπαθή – απέναντι σε ένα κρίσιμο από πλευράς ποσοστού, περίπου 9% σύμφωνα με πρόσφατες δημοσκοπήσεις, μέρος του εκλογικού σώματος που αφορά τους αναποφάσιστους.

3      Υπάρχει κάποιος «φυσικός» διάδοχος του Ερντογάν ή «έπειτα από αυτόν το χάος»;

Αναμφίβολα δεν υπάρχει «φυσικός διάδοχος» με τα πολιτικά και ηγετικά προσόντα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο κόμμα του, το ΑΚΡ. Ο Ερντογάν κυβέρνησε δύο δεκαετίες διαθέτοντας όχι μόνον εξαιρετικά ισχυρά αντανακλαστικά αντιμετώπισης των πολιτικών του αντιπάλων, αλλά και την ικανότητα να εφευρίσκει συνεχώς νέα αφηγήματα που μπορούσαν από τη μία πλευρά να συσπειρώνουν τους οπαδούς του και από την άλλη να απονομιμοποιούν τις αντιπολιτευτικές φωνές στο εσωτερικό της Τουρκίας. Ας μην ξεχνάμε ότι από την αρχή της πολιτικής του καριέρας και παρουσιάζοντας ένα κεντρώο πρόσωπο ο αδιαμφισβήτητα χαρισματικός ηγέτης του ΑΚΡ εκμεταλλεύτηκε τις αντιπαραθέσεις των πολιτικών του αντιπάλων χρησιμοποιώντας αρχικά τους φιλελεύθερους δημοκράτες για να αποδυναμώσει την κοσμική καθεστηκυία τάξη και κατόπιν τους εθνικιστές για να απαλλαγεί από τα φιλελεύθερα και προοδευτικά στοιχεία της Τουρκίας.

Κανένας από όσους εμφανίζονται ως πιθανοί διάδοχοι του Ερντογάν στην ηγεσία του ΑΚΡ, με προεξάρχοντα τον υπουργό Αμυνας Ακάρ και τους υπουργούς Εξωτερικών Τσαβούσογλου και Εσωτερικών Σοϊλού να ακολουθούν, δεν διαθέτει τα πολιτικά ή ηγετικά του προσόντα. Εάν χάσει τις προεδρικές εκλογές αλλά η Λαϊκή Συμμαχία, με το ΑΚΡ κυρίαρχη δύναμη, κερδίσει τις βουλευτικές και την πλειοψηφία των εδρών στο κοινοβούλιο, είναι πιθανόν ο Ερντογάν να επιλέξει να παραμείνει ως επικεφαλής της αντιπολίτευσης έως ότου εξασφαλίσει την ομαλή αποχώρησή του από την πολιτική σκηνή της Τουρκίας, δίνοντας κατόπιν το δαχτυλίδι της αρχηγίας του ΑΚΡ ή χρίζοντας πιθανότατα κάποιον από τους παραπάνω δελφίνους ως διάδοχό του.

4      Υπάρχει περίπτωση ο Ερντογάν να χρησιμοποιεί το θέμα της υγείας του ως πρόσχημα για να αποχωρήσει με το κεφάλι ψηλά από τη μάχη επειδή βλέπει ότι χάνει;

Δεν αποκλείεται αυτό το ενδεχόμενο, αλλά δεν θα αφορά τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών. Ο Ερντογάν θα σκεφτεί κάτι τέτοιο εάν ενόψει της δεύτερης εκλογικής αναμέτρησης η νίκη Κιλιτσντάρογλου είναι βέβαιη. Σε αυτή την περίπτωση ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας θα διευκόλυνε όχι μόνο την αποχώρησή του «με το κεφάλι ψηλά» αλλά και τη διαπραγμάτευση με τους πολιτικούς του αντιπάλους για μια συμφωνία ομαλής αποχώρησής του μειώνοντας και τον κίνδυνο να πληρώσει υψηλό τίμημα για την αυταρχική διακυβέρνησή του. Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι ο Ερντογάν φρόντισε ώστε πολλοί υπουργοί της κυβέρνησής του να κατέλθουν ως υποψήφιοι στις βουλευτικές εκλογές εξασφαλίζοντας εκλεγόμενοι και βουλευτική ασυλία έναντι πιθανών διώξεων.

5      Ποια είναι τα πιθανότερα σενάρια στις επερχόμενες εκλογές και κατά πόσο προοιωνίζονται σταθερότητα ή αστάθεια; Ποιο είναι το «καλύτερο» σενάριο για την Ελλάδα;  

Και τα δύο πιθανότερα σενάρια προοιωνίζονται δυσκολία διακυβέρνησης και για αυτό σχετική αστάθεια. Το πρώτο αφορά το ενδεχόμενο νίκης του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές αλλά ήττα της Λαϊκής Συμμαχίας στις εκλογές για το κοινοβούλιο. Αυτό το ενδεχόμενο συνεπάγεται ότι η κοινοβουλευτική πλειοψηφία της Εθνικής Συμμαχίας θα πιέζει τον Ερντογάν να κυβερνά με προεδρικά διατάγματα, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο αλλά και επικίνδυνο για τη χώρα καθώς θα αναπαράγει τη διαίρεση και το κλίμα πόλωσης. Το άλλο ενδεχόμενο είναι να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές ο Κιλιτσντάρογλου αλλά την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο να κερδίσει η Λαϊκή Συμμαχία, όπου θα κυριαρχεί το ΑΚΡ. Σε αυτό το ενδεχόμενο παραμένουν στα χέρια του Ερντογάν κάποια χαρτιά ώστε να καταστήσει την προεκλογική υπόσχεση της Εθνικής Συμμαχίας ότι θα οδηγήσει το συντομότερο δυνατόν σε επαναφορά του κοινοβουλευτικού συστήματος, δύσκολη να πραγματοποιηθεί καθώς θα απαιτείται η πλειοψηφία των 2/5 της τουρκικής Βουλής και κυρίως η διεξαγωγή δημοψηφίσματος.

Για την Ελλάδα το «χειρότερο», αλλά ευτυχώς απίθανο να συμβεί, σενάριο είναι να κερδίσει ο Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές και η συμμαχία της οποίας ηγείται στις κοινοβουλευτικές. Το «καλύτερο» σενάριο είναι να χάσει και στα δύο μέτωπα. Την Ελλάδα συμφέρει η επαναφορά της Τουρκίας σε μια κανονικότητα τόσο στο εσωτερικό (κράτος δικαίου, σεβασμός διαχωρισμού των εξουσιών και ατομικών δικαιωμάτων, ελευθερία έκφρασης) όσο και στο εξωτερικό (εγκατάλειψη των ηγεμονικών φιλοδοξιών, του «αντιδυτικισμού» και του αφηγήματος της «Μεγάλης Τουρκίας»). Και αυτό είναι πιθανότερο να συμβεί με ήττα του Ερντογάν, ακόμα καλύτερα και στα δύο μέτωπα. Μια περισσότερο δημοκρατική Τουρκία, με καλύτερες σχέσεις με τη Δύση και την Ευρώπη, προσφέρει περισσότερες μοχλεύσεις στην Ελλάδα και καθιστά τη διαχείριση της Τουρκίας αποτελεσματικότερη.

Ο Παναγιώτης Τσάκωνας είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και επικεφαλής του προγράμματος ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής στο Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)