Ανάλυση: Τι έκανε και τι δεν είπε ο Σι στον Ζελένσκι

Ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ μίλησε τηλεφωνικά με τον πρόεδρο της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι (φωτογραφίες, επάνω, από το AP) καθώς το Πεκίνο προσπαθεί να ξεκινήσει ειρηνευτικές συνομιλίες με τη Ρωσία και να ξεφύγει από την αίσθηση των Δυτικοευρωπαίων ότι συμμετέχει πλήρως στην προσπάθεια της Μόσχας να συντρίψει την ανεξαρτησία της Ουκρανίας.

Σφοδρή ευρωπαϊκή αντίδραση

Επρόκειτο για την πρώτη επικοινωνία μεταξύ των δύο ηγετών – η τηλεφωνική συζήτησή τους διήρκησε μία ώρα – από πριν την έναρξη του πολέμου, ο οποίος συνεχίζεται επί 14 μήνες, και μετά την ανακοίνωση της Κίνας για τη «χωρίς όρια» συνεργασία της με τη Ρωσία.

Το Πεκίνο δέχτηκε σφοδρή κριτική από τις ευρωπαϊκές χώρες όταν ένας από τους κορυφαίους διπλωμάτες της, ο πρεσβευτής στη Γαλλία Λου Σαγέ (φωτογραφία, κάτω), υπαινίχθηκε ότι η Λιθουανία, η Λετονία και η Εσθονία – όλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες – δεν είναι με κανέναν τρόπο κυρίαρχα κράτη.

«Αυτές οι χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης δεν έχουν στην πράξη νομική υπόσταση στο διεθνές δίκαιο, αφού δεν υπάρχει διεθνής συμφωνία που να εδραιώνει το καθεστώς τους ως κυρίαρχων χωρών», είπε ο Λου σε τηλεοπτική συνέντευξη στο Παρίσι.

Είναι το ίδιο σκεπτικό που χρησιμοποίησε ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν όταν εισέβαλε στην Ουκρανία, η οποία είναι πρώην σοβιετική δημοκρατία που θέλει επίσης να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, όπως έκαναν οι τρεις χώρες της Βαλτικής το 2004, αναφέρει σε ανάλυσή του στο Asia Times ο Daniel Williams*.

Το σχόλιο του Λου για τα κράτη της Βαλτικής Θάλασσας φάνηκε επίσης να συμπληρώνει την απροθυμία του Πεκίνου να επικρίνει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η οποία βασίζεται εν μέρει στην ίδια λογική.

Ταράχθηκε ο Σι

Η Ρωσία αντιτάχθηκε για πρώτη φορά στην ανεξαρτησία των κρατών της Βαλτικής τη δεκαετία του 1990.

Ο Σι πιθανόν ταράχθηκε από τη σφοδρή ευρωπαϊκή αντίδραση στα σχόλια του Λου και θεώρησε σκόπιμο να κάνει πίσω. Τη Δευτέρα, το Πεκίνο εξέδωσε μια αμήχανη δήλωση, αρνούμενη ότι οι τρεις χώρες της Βαλτικής είναι κατά οποιονδήποτε τρόπο παράνομες.

Ο πρεσβευτής της Κίνας στο Παρίσι Λου Σαγέ (φωτογραφία από το Twitter)

«Κάθε δημοκρατία-μέλος της Σοβιετικής Ενωσης έχει το καθεστώς ενός κυρίαρχου κράτους μετά τη διάλυσή της», δήλωσε η Μάο Νινγκ, εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών.

Η ίδια η πρεσβεία ανακοίνωσε ότι επρόκειτο για προσωπική άποψη του Λου και όχι για επίσημη πολιτική θέση. Στο Πεκίνο, αξιωματούχοι είπαν ότι η Ευρώπη μετατρέπει «μερικά μικρά πράγματα σε μεγάλη υπόθεση», σύμφωνα με την κινεζική κρατική εφημερίδα Global Times.

Οι αντιδράσεις απείλησαν τον μακροπρόθεσμο στόχο της Κίνας να καταφέρει να θέσει αποστάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και των ευρωπαίων συμμάχων τους.

«Η στρατηγική του Σι είναι ν’ αποδυναμώσει τη διατλαντική συμμαχία. Ηταν πραγματικά σημαντικό για τον Σι να το διορθώσει και να το διορθώσει γρήγορα», υποστήριξε η Τερέζα Φάλον, διευθύντρια του Κέντρου Σπουδών για τη Ρωσία, την Ευρώπη και την Ασία, που εδρεύει στις Βρυξέλλες.

Η «διπλωματία του λύκου πολεμιστή»

Η ευρωπαϊκή αντίδραση – ιδιαίτερα των χωρών της Βαλτικής – αντανακλούσε τον συναγερμό της για τις ολοένα και πιο επιθετικές δηλώσεις της κινεζικής πολιτικής.

Η λεγόμενη «διπλωματία του λύκου πολεμιστή» της Κίνας συνήθως εκφράζεται για να διατυπώσει θέσεις κατά των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η κυβέρνηση του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν πήρε μια γεύση από το διπλωματικό ύφος του «λύκου πολεμιστή» στις αρχές της θητείας του. Το 2021, ο Γιανγκ Γιετσί, κορυφαίος κινέζος αξιωματούχος εξωτερικής πολιτικής, συναντήθηκε με τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Αντονι Μπλίνκεν και κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι προσπαθούν να «στραγγαλίσουν την Κίνα».

«Πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό για τις Ηνωμένες Πολιτείες ν’ αλλάξουν τη δική τους εικόνα και να σταματήσουν να προωθούν τη δική τους δημοκρατία στον υπόλοιπο κόσμο», είπε ο Γιανγκ.

Τον περασμένο Φεβρουάριο, ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Κίνας, Γουάνγκ Γι, απαντώντας στις αμερικανικές καταγγελίες σχετικά με την πτήση ενός ύποπτου για κατασκοπεία κινεζικού μπαλονιού πάνω από το έδαφος των ΗΠΑ, προειδοποίησε:

«Εάν η αμερικανική πλευρά συνεχίσει να ταράζεται, να δραματοποιεί και να κλιμακώνει το αθέλητο και μεμονωμένο περιστατικό, δεν θα πρέπει να περιμένει από την κινεζική πλευρά να πτοηθεί».

Υπονόμευσε την… προσέγγιση με Μακρόν

Η υπόθεση της Βαλτικής υπονόμευσε επίσης την προσπάθεια του γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν ν’ απογαλακτίσει την Ευρώπη από την εξωτερική πολιτική της Ουάσιγκτον, συμπεριλαμβανομένης της τιμωρητικής της στάσης έναντι της Κίνας.

Ο Μακρόν προώθησε την ιδέα της αποσύνδεσης της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής από τις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στο Πεκίνο νωρίτερα αυτόν τον μήνα. Η Κίνα όπως ήταν αναμενόμενο ευνοεί αυτήν την ευρωπαϊκή πρωτοβουλία του Μακρόν.

Αλλά ο καβγάς της Βαλτικής φάνηκε να σκληραίνει τη στάση της επίσημης Ευρώπης απέναντι στην πολιτική και οικονομική υποστήριξη της Κίνας εν καιρώ πολέμου προς τη Ρωσία.

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι η κρίση στην Ουκρανία είναι επί του παρόντος βασικός παράγοντας για τον καθορισμό των σχέσεων ΕΕ – Κίνας στο μέλλον.

Ο κορυφαίος διπλωμάτης της Ενωσης, Ζοζέπ Μπορέλ, δήλωσε ότι η υποστήριξη της Κίνας στην πολιτική της Ρωσίας για την Ουκρανία «θα καθορίσει την ποιότητα» των σχέσεών της με την ΕΕ.

Διπλωματικά ακροβατικά

Οσον αφορά το ίδιο το τηλεφώνημα, ο Ζελένσκι το χαρακτήρισε «σημαντικό», ενώ το Πεκίνο έδωσε έμφαση στην «κεντρική θέση» που είχε στη συζήτηση η προώθηση της «των διαπραγματεύσεων και της ειρήνης».

Μακρόν – Τζινπίνγκ (φωτογραφία AP/Ng Han Guan)

Ο Σι επανέλαβε την απροθυμία του να υποστηρίξει διαχυτικά την εισβολή της Ρωσίας και δήλωσε ότι «ο αμοιβαίος σεβασμός της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας» είναι η «πολιτική βάση των σχέσεων Κίνας – Ουκρανίας».

Υπογράμμισε επίσης την αντίθεση της Κίνας στη χρήση πυρηνικών όπλων. Ο Πούτιν κραδαίνει την πυρηνική απειλή τόσο κατά της Ουκρανίας όσο και κατά των ευρωπαίων συμμάχων της.

Η περαιτέρω εξέλιξη της κινεζικής πολιτικής στον πόλεμο της Ουκρανίας θ’ απαιτήσει ορισμένα διπλωματικά ακροβατικά.

Η Κίνα έχει πάρει το μέρος της Ρωσίας σε πολλά ζητήματα, απηχώντας τη γραμμή της, και δεν έχει ποτέ χαρακτηρίσει την εισβολή ως «πόλεμο». Χρησιμοποιεί μάλιστα τον επίσημο ευφημισμό «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» της Μόσχας.

Ούτε περιέγραψε την επίθεση στην Ουκρανία ως εισβολή. Αντίθετα, κατηγορεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους ότι «τροφοδοτούν» τη φωτιά του πολέμου προμηθεύοντας με όπλα το Κίεβο.

Η βασική ασάφεια

Ο κινεζικός κυβερνητικός τηλεοπτικός σταθμός CGTN ανέφερε ότι το Πεκίνο θα στείλει μια διερευνητική επιτροπή στην ουκρανική πρωτεύουσα, ενώ ο Ζελένσκι ανακοίνωσε ότι θα διορίσει πρεσβευτή στην κινεζική πρωτεύουσα.

Δεν είναι σαφές εάν θ’ ακολουθήσουν διαπραγματεύσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Αν ναι, θα απαιτούσαν το κλείσιμο μεγάλων, μέχρι στιγμής ανυπέρβλητων, κενών στις θέσεις τους.

Μια βασική διαφορά: ο Ζελένσκι επιμένει ότι τα ρωσικά στρατεύματα πρέπει ν’ αποσυρθούν χωρίς προϋποθέσεις πριν γίνουν συνομιλίες. Ο Πούτιν λέει ότι η Ρωσία είναι πρόθυμη να συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός, αλλά όχι ν’ αποσύρει τις δυνάμεις της από το ουκρανικό έδαφος.

Το πώς η κινεζική διαμεσολάβηση θα μπορούσε να επιλύσει αυτή τη θεμελιώδη διαφορά είναι εντελώς ασαφές.

*Ο Daniel Williams ήταν διεθνής ανταποκριτής των The Washington Post, Los Angeles Times και Miami Herald και πρώην ερευνητής της Human Rights Watch