IEA προς Ελλάδα: Καταργήστε τις «κρυφές» χρεώσεις στους λογαριασμούς ρεύματος

Η Ελλάδα έχει θεσπίσει μια εντυπωσιακή σειρά μέτρων για να υποστηρίξει τους φιλόδοξους στόχους της για το κλίμα, διατηρώντας παράλληλα την ενεργειακή ασφάλεια. Ωστόσο, απαιτούνται ισχυρότερες ενέργειες για να μειώσει την εξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα και να επιτύχει τον στόχο της για καθαρές μηδενικές εκπομπές έως το 2050, σύμφωνα με την νέα έκθεση του
Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας.

Η έκθεση μάλιστα επαινεί την Ελλάδα για τη σημαντική πρόοδό της από το 2017, όταν υποβλήθηκε για τελευταία φορά σε αναθεώρηση του ΔΟΕ.

Όπως τονίζεται χαρακτηριστικά, η χώρα μας έχει θέσει νέους στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, μείωσε δραστικά τη χρήση της παραγωγής με καύση άνθρακα, αναμόρφωσε τις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, επέκτεινε τις διασυνοριακές της διασυνδέσεις και ψήφισε νομοθεσία για την ανάπτυξη της υπεράκτιας αιολικής παραγωγής.

Έχει επίσης καταφέρει να περιορίσει το μερίδιό της σε ορυκτά καύσιμα στον ενεργειακό εφοδιασμό της – από 91% το 2011 σε 82% το 2021 – αλλά εξακολουθεί να παραμένει πάνω από τον μέσο όρο του ΔΟΕ, που βρίσκεται στο 78%.

Ενεργειακή φορολογία

Σύμφωνα με την έκθεση η κυβέρνηση στοχεύει να χρησιμοποιήσει την ενεργειακή φορολογία για να προωθήσει την ενεργειακή μετάβαση. Οι πραγματικοί φορολογικοί συντελεστές της Ελλάδας στις εκπομπές CO2 από τη χρήση ενέργειας είναι υψηλοί σε σύγκριση με άλλες χώρες του ΟΟΣΑ. Ωστόσο, οι φορολογικοί συντελεστές ποικίλλουν ανάλογα με τα καύσιμα και τις χρήσεις, καθώς και τις φορολογικές εκπτώσεις, και στέλνουν αντιφατικά μηνύματα που δεν ευθυγραμμίζονται με τους κλιματικούς στόχους της Ελλάδας.

Υπάρχουν πολλές απαλλαγές και μειώσεις στη φορολογία της ενέργειας. Επιπλέον, οι λογαριασμοί ηλεκτρικής ενέργειας περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα τελών και χρεώσεων, πολλές από τις οποίες δεν έχουν καμία σχέση με τη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας από τους καταναλωτές. Αυτό μειώνει το κίνητρο για εξοικονόμηση ενέργειας και καθιστά την ηλεκτροδότηση λιγότερο ελκυστική επιλογή.

Ως κράτος μέλος της ΕΕ, η Ελλάδα έχει δεσμευτεί να καταργήσει τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων. Ωστόσο, ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι το 2020, η Ελλάδα παρείχε πάνω από 1,9 δισ. ευρώ σε  επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων.

Από το 2015 έως το 2020, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων μειώθηκαν κατά 14% λόγω των μειώσεων στις άμεσες μεταφορές που υποστηρίζουν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πετρέλαιο σε μη διασυνδεδεμένα νησιά και τις χαμηλότερες δαπάνες για επιδόματα θέρμανσης.

Αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και των υψηλών τιμών της ενέργειας

Στην έκθεση τονίζεται ότι η ενεργειακή φτώχεια στην Ελλάδα αυξάνεται, ενώ ο στόχος είναι να μειωθεί κατά τουλάχιστον 50% έως το 2025 και κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ έως το 2030.

Η κυβέρνηση εκτιμά ότι το 2021, το 17,5% του συνολικού πληθυσμού και το 36,7% των οικονομικά ευάλωτων καταναλωτών δεν ήταν σε θέση να θερμάνουν επαρκώς τα σπίτια τους: αυτά τα στοιχεία είναι υψηλότερα από της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαμορφώνεται στο 8%.

Τον Σεπτέμβριο του 2021, η Ελλάδα δημοσίευσε ένα Σχέδιο Δράσης για την Καταπολέμηση της Ενεργειακής Φτώχειας, το οποίο δίνει έναν ποσοτικό ορισμό της ενεργειακής φτώχειας και ορίζει μια ευρεία στρατηγική που υποστηρίζεται από συγκεκριμένα μέτρα για τη μείωση της ενεργειακής φτώχειας. Το κοινωνικό τιμολόγιο (που θεσπίστηκε το 2010) είναι το κύριο εργαλείο πολιτικής για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας. Παρέχει μειωμένες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας σε διάφορες κατηγορίες οικονομικά ή κοινωνικά ευάλωτων οικιακών καταναλωτών. Η
κυβέρνηση εκτιμά ότι το 2019, 500.000-550.000 νοικοκυριά επωφελήθηκαν από το κοινωνικό τιμολόγιο.

Ο νόμος για το Κλίμα

Σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης ο εθνικός Νόμος για το Κλίμα, που ψηφίστηκε τον Μάιο του 2022, θέτει μια σαφή κατεύθυνση για την ενεργειακή μετάβαση της Ελλάδας. Στόχος του είναι να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% έως το 2030 και να επιτύχει καθαρές μηδενικές εκπομπές έως το 2050. Η Ελλάδα έχει ήδη επιτύχει μια πολύ σημαντική μείωση του μεριδίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με βάση τον λιγνίτη από 60% το 2005 σε 10% το 2021. Ο νόμος για το κλίμα απαιτεί πλήρη σταδιακή κατάργηση της λιγνιτοπαραγωγής έως το 2028.

«Η Ελλάδα έχει κάνει σημαντικά βήματα για τη μείωση της χρήσης άνθρακα και την αξιοποίηση των αιολικών και ηλιακών πόρων της», σχολίασε ο εκτελεστικός διευθυντής του IEA Φατίχ Μπιρόλ προσθέτοντας: «Τώρα πρέπει να βασιστεί σε αυτήν την επιτυχία προχωρώντας περαιτέρω και πιο γρήγορα, μεταξύ άλλων επιταχύνοντας τη διαδικασία αδειοδότησης για νέα έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ταυτόχρονα, πρέπει να διασφαλίσει ότι οι προγραμματισμένες νέες επενδύσεις στην υποδομή φυσικού αερίου αντικατοπτρίζουν ό,τι χρειάζεται για τη διατήρηση της ασφάλειας του εφοδιασμού».

Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Η ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας επιδιώκει να ενισχύσει την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, αυξάνοντας παράλληλα το μερίδιο της συνολικής ενεργειακής ζήτησης που  καλύπτεται από ηλεκτρική ενέργεια.

Μέχρι το 2030, η Ελλάδα σχεδιάζει να έχει 2 γιγαβάτ υπεράκτιας αιολικής ενέργειας, που ισοδυναμεί με το 10% της τρέχουσας ηλεκτρικής της ισχύος. Η Ελλάδα είναι επίσης παγκόσμιος ηγέτης σε ηλιακά θερμικά συστήματα ταράτσας, τα οποία παρέχουν ζεστό νερό για κτίρια χρησιμοποιώντας την άφθονη ηλιοφάνεια.

Νέες διασυνδέσεις

Ο ΙΕΑ αναφέρει ότι η χώρα μας όχι μόνο ενισχύει την εγχώρια παραγωγή ενέργειας, αλλά επεκτείνει και τις περιφερειακές και διεθνείς διασυνδέσεις της. Η χώρα κατασκευάζει νέες διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας για να εξάγει το πλεόνασμα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και να διαφοροποιήσει τις πηγές εφοδιασμού της. Έχει επίσης λάβει μέτρα για τον εκσυγχρονισμό των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, συμπεριλαμβανομένων μεταρρυθμίσεων για την υποστήριξη της πλήρους ένταξης στην κοινή ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.

Ειδικότερα, η κυβέρνηση ανακοίνωσε σχέδια για διπλασιασμό της χωρητικότητας των διασυνδέσεων με τη Βουλγαρία, την Ιταλία και τη Βόρεια Μακεδονία, τριπλασιασμό της χωρητικότητας των διασυνδέσεων με την Αλβανία και δημιουργία διασύνδεσης με την Αίγυπτο.

Επιπλέον έχει περικόψει δραστικά την εξάρτησή της από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων από τη Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία, ενισχύοντας την ικανότητα εισαγωγής LNG και διαφοροποιώντας τις προμήθειες φυσικού αερίου. Η Ελλάδα μπορεί πλέον να καλύψει σχεδόν όλη τη ζήτηση φυσικού αερίου από πηγές LNG, ενισχύοντας την ενεργειακή ασφάλεια και την ευελιξία της.

Οι στόχοι

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας επισημαίνει ότι η Ελλάδα πέτυχε τους περισσότερους από τους στόχους της για την ενέργεια και το κλίμα για το 2020. Ωστόσο, σημαντικό μερίδιο της μείωσης της ζήτησης ενέργειας και των εκπομπών GHG προκλήθηκε από την παρατεταμένη οικονομική συρρίκνωση της Ελλάδας μετά την κρίση του 2008 και την πανδημία Covid-19. Η Ελλάδα έχει
μειώσει την ένταση άνθρακα της οικονομίας της, αλλά η αύξηση της ζήτησης μετά την άρση των περιορισμών για την πανδημία το 2021 οδηγεί ήδη σε αυξημένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Παρεμβάσεις

Ο διεθνής οργανισμός υπογραμμίζει ότι η ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας επικεντρώνεται στην ενίσχυση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ειδικά για την παραγωγή ηλεκτρικής  ενέργειας, παράλληλα με την αύξηση του μεριδίου της ενεργειακής ζήτησης καλύπτονται από ηλεκτρικό ρεύμα, ειδικά για μεταφορές και θέρμανση και ψύξη. Σημειώνει ότι πρόσφατα έγιναν
αρκετές σημαντικές αλλαγές στο πρόγραμμα στήριξης της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές για να αυξήσει το ρυθμό ανάπτυξης και να εξασφαλίσει χαμηλές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας.

Η Ελλάδα λαμβάνει επίσης μέτρα για τη μείωση του χρόνου που απαιτείται για την αδειοδότηση και την αδειοδότηση έργων για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας και αποθήκευση ενέργειας.

Τον Αύγουστο του 2022, η Ελλάδα ενέκρινε τον πρώτο νόμο περί αιολικής ενέργειας ανοικτής θάλασσας, ο οποίος στοχεύει σε 2 γιγαβάτ (GW) υπεράκτιας αιολικής ισχύος έως το 2030.

Επενδύσεις

Υπάρχουν επίσης σημαντικές επενδύσεις που σχεδιάζονται για την ενίσχυση της εγχώριας ικανότητας μεταφοράς και διανομής για την υποστήριξη πολύ υψηλότερων επιπέδων παραγωγής από αιολικά, ηλιακά, φωτοβολταϊκά και υδροηλεκτρική ενέργεια. Η κυβέρνηση στοχεύει επίσης να συνδέσει τα πιο πυκνοκατοικημένα νησιά με το ηπειρωτικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2030.

Μεταρρυθμίσεις στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας

Για να διασφαλίσει την αποτελεσματική και αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η χώρα ολοκλήρωσε σημαντικές μεταρρυθμίσεις το 2020 για να εισαγάγει τρεις αγορές χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας και μια αγορά παραγώγων. Έχει επίσης ολοκληρώσει αρκετές μεταρρυθμίσεις για την υποστήριξη της πλήρους ολοκλήρωσης στην ευρωπαϊκή κοινή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της ένταξης στην ενδοημερήσια σύζευξη της ευρωπαϊκής αγοράς τον Δεκέμβριο του 2022 και του ανοίγματος της αγοράς της στην ανταπόκριση της ζήτησης τον Σεπτέμβριο του 2022. Η ελληνική αγορά φυσικού αερίου έχει επίσης υποστεί σημαντικές αλλαγές τα τελευταία χρόνια. με το άνοιγμα μιας spot αγοράς φυσικού αερίου τον Μάρτιο του 2022.

Η ενεργειακή κρίση

Από τα τέλη του 2021, οι παγκόσμιες τιμές της ενέργειας άρχισαν να αυξάνονται ραγδαία, ειδικά στην Ευρώπη. Οι αυξήσεις των τιμών και η υψηλή αστάθεια παρέμειναν το 2022, κυρίως λόγω των επιπτώσεων της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η Ελλάδα έχει λάβει πολλά μέτρα για να περιορίσει τον αντίκτυπο των υψηλών τιμών της ενέργειας, ειδικά για τους ευάλωτους καταναλωτές. Οι ελληνικές προσπάθειες περιλαμβάνουν την επέκταση των υφιστάμενων μέτρων με στόχο την ενεργειακή φτώχεια και την εισαγωγή ευρύτερων μέτρων για τη μείωση των τιμών της ενέργειας για τους περισσότερους καταναλωτές.

Από τον Σεπτέμβριο του 2021 έως τον Νοέμβριο του 2022, η Ελλάδα διέθεσε 9 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιδοτήσεις ενέργειας και άλλα μέτρα για να βοηθήσει τους καταναλωτές να πληρώσουν
τους λογαριασμούς κοινής ωφελείας. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της στήριξης παρέχεται μέσω του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης, που ιδρύθηκε το 2021 για τη χρηματοδότηση ποικίλων επιδοτήσεων για ηλεκτρική ενέργεια, φυσικό αέριο, πετρέλαιο θέρμανσης και καύσιμα μεταφορών για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας και τη μείωση των επιπτώσεων των υψηλών τιμών ενέργειας.

Μείωση της εξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα

Ο ΔΟΕ αναφέρει ότι η Ελλάδα έχει αξιοσημείωτη εξάρτηση από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων από τη Ρωσία. Το 2021, η Ρωσία αντιπροσώπευε το 96% των εισαγωγών άνθρακα, το 41% ​​των εισαγωγών φυσικού αερίου, το 21% των εισαγωγών αργού πετρελαίου και ένα μικρό μερίδιο των εισαγωγών προϊόντων πετρελαίου. Οι εισαγωγές άνθρακα χρησιμοποιούνται κυρίως στον τομέα της βιομηχανίας, κυρίως για την παραγωγή χάλυβα.

Η παραγωγή με αέριο διαδραματίζει βασικό ρόλο στο ελληνικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας και το φυσικό αέριο είναι επίσης σημαντικό για τη θέρμανση κτιρίων και τη βιομηχανία.

Η έκθεση επισημαίνει πάντως ότι η Ελλάδα κάνει ισχυρά βήματα για να μειώσει την εξάρτηση της χώρας και της ΕΕ από τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας.

Μια νέα πλωτή μονάδα αποθήκευσης στον τερματικό σταθμό υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) άρχισε να λειτουργεί τον Αύγουστο του 2022. Χάρη στη νέα μονάδα, τα φορτία LNG έχουν διπλασιαστεί από έτος σε έτος, ενώ οι εισαγωγές από τη Ρωσία έχουν μειωθεί από 40% σε λιγότερο από το 20% της προμήθειας φυσικού αερίου της Ελλάδας.

Σημειώνει επίσης ότι ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς φυσικού αερίου της Ελλάδας υπέγραψε συμφωνία που θα μπορούσε να αντικαταστήσει σχεδόν το 100% των υπόλοιπων εισαγωγών φυσικού αερίου της Ελλάδας από τη Ρωσία.

Συστάσεις

Στο πλαίσιο αυτό ο Διεθνές Οργανισμός Ενέργειας καλεί την κυβέρνηση της Ελλάδας να:

• Επαναξιολογήσει την ανάγκη για επενδύσεις σε υποδομές ορυκτών καυσίμων, λαμβάνοντας υπόψη τον κίνδυνο λανθάνοντων περιουσιακών στοιχείων και την ανάγκη να κατευθυνθούν περιορισμένα κεφάλαια σε επενδύσεις που υποστηρίζουν την ενεργειακή μετάβαση.
• Εξασφαλίσει διαφανή και σταθερά νομικά και κανονιστικά πλαίσια, τα οποία επιτρέπουν την υλοποίηση έργων υποδομής ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ηλεκτρικής ενέργειας εντός εύλογου  χρονικού πλαισίου. Εξορθολογισμός των διαδικασιών χωροταξικού σχεδιασμού και αδειών για τη διευκόλυνση της έγκαιρης υλοποίησης των έργων.
• Προσαρμόσεις τους φόρους, τους κανονισμούς της αγοράς και τα μέτρα χρηματοοικονομικής στήριξης, έτσι ώστε οι τιμές της ενέργειας να οδηγήσουν τη συμπεριφορά και τις επενδύσεις προς μια δίκαιη ενεργειακή μετάβαση, να αυξήσουν την ευελιξία του συστήματος και να μειώσουν τον κίνδυνο λανθάνοντων περιουσιακών στοιχείων.
• Εστιάσει τα προγράμματα ανακαίνισης κτηρίων σε βαθιές ανακαινίσεις, που συνδυάζουν τη θερμομόνωση με αντλίες θερμότητας για να αποφέρουν τα μέγιστα οφέλη για εξοικονόμηση ενέργειας και μείωση των λογαριασμών. Τα ευάλωτα νοικοκυριά θα πρέπει να έχουν προτεραιότητα και επαρκείς πόρους.
• Προωθήσει την αντικατάσταση παλαιών οχημάτων, ιδιαίτερα φορτηγών, παρέχοντας κίνητρα, συμπεριλαμβανομένου ενός προγράμματος διάλυσης για την ανταλλαγή παλαιών οχημάτων με πιο αποδοτικά.