COP27: Άλλη μια σύνοδος για την κλιματική αλλαγή;

Η «κρίσιμη κατάσταση» ως… ευφημισμός

Η COP27 γίνεται στη «σκιά» του πολέμου στην Ουκρανία, της ενεργειακής κρίσης -που έχει οδηγήσει πολλές κυβερνήσεις σε επιστροφή σε ρυπογόνες λύσεις- της εκτίναξης του πληθωρισμού, των προβλέψεων για παγκόσμια ύφεση και των φόβων για κοινωνικές εκρήξεις.

Την επείγουσα ανάγκη διεθνούς συντονισμού και απάντησης σε μια πραγματικά παγκόσμια απειλή, όπως αυτή της κλιματικής αλλαγής, περιπλέκουν εν τω μεταξύ οι όλο και πιο έντονες γεωπολιτικές αντιπαλότητες και δύσκολοι πολιτικο-οικονομικοί υπολογισμοί.

Όμως τα περιθώρια για την ανάληψη συλλογικής δράσης έχουν στενέψει για όλους ασφυκτικά, ανεξαρτήτως του υπό διαμόρφωση νεο-ψυχροπολεμικού τοπίου.

Το καταμαρτυρούν οι τελευταίες εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) των Ηνωμένων Εθνών, που περιγράφουν με «μελανά χρώματα» το όχι και τόσο μακρινό μέλλον.

«Ο κόσμος αντιμετωπίζει αναπόφευκτους πολλαπλούς κλιματικούς κινδύνους τις επόμενες δύο δεκαετίες με την υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 1,5 βαθμούς Κελσίου» σε σχέση με τα  προβιομηχανικά επίπεδα, αναφέρεται στα συμπεράσματα της έκτης αξιολόγησης. Στην πραγματικότητα, οι συντάκτες της προειδοποιούν ότι ο στόχος τίθεται -με το παρόν πλαίσιο δράσης- εν αμφιβόλω.

«Ακόμη και η προσωρινή υπέρβαση αυτού του επιπέδου θερμοκρασίας θα έχει ως αποτέλεσμα πρόσθετες σοβαρές επιπτώσεις, ορισμένες από τις οποίες θα είναι μη αναστρέψιμες. Οι κίνδυνοι για την κοινωνία θα αυξηθούν, συμπεριλαμβανομένων των υποδομών και των παράκτιων οικισμών σε χαμηλό υψόμετρο», τονίζουν.

«Οι αυξημένοι καύσωνες, οι ξηρασίες και οι πλημμύρες υπερβαίνουν ήδη τα όρια ανοχής φυτών και ζώων, οδηγώντας σε μαζική θνησιμότητα ειδών, όπως δέντρων και κοραλλιών».

«Αυτά τα ακραία καιρικά φαινόμενα συμβαίνουν ταυτόχρονα, προκαλώντας αλυσιδωτές επιπτώσεις που είναι όλο και πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν», υπογραμμίζουν.

Ήδη «έχουν εκθέσει εκατομμύρια ανθρώπους σε οξεία επισιτιστική και υδατική ανασφάλεια, ιδίως στην Αφρική, την Ασία, την Κεντρική και Νότια Αμερική, στα μικρά νησιά και στην Αρκτική», τονίζουν.

Γεγονός που επιτείνει τις ανισότητες στον πλανήτη, ενισχύοντας ταυτόχρονα τον κίνδυνο αναγκαστικού εκτοπισμού πληθυσμών και αύξησης της κλιματικής μετανάστευσης, σε έναν καταφανώς φαύλο κύκλο.

Έλλειμμα κλιματικής δικαιοσύνης

«Συνολικά, οι τρέχουσες δεσμεύσεις και πολιτικές κλείνουν την πόρτα στην ευκαιρία μας να περιορίσουμε την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 2 βαθμούς Κελσίου», προειδοποίησε νέτα-σκέτα ο Αντόνιο Γκουτέρες. Οι δεσμεύσεις της G20, προσέθεσε, «δεν αρκούν και έρχονται πολύ αργά».

Ως εκ τούτου, το θέμα της κλιματικής δικαιοσύνης αποτελεί ένα από τα κορυφαία της φετινής συνόδου. Πολλώ μάλλον στο φόντο των υφιστάμενων αντισταθμίσεων βάσει του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών: ένα λογιστικό τρικ των κρατών-ρυπαντών κρατών να μειώνουν τα δικά τους ποσοστά ρύπων, εξαγοράζοντας μέρος του αρνητικού «αποτυπώματος» υπανάπτυκτων χωρών.

Καθώς υφίστανται δυσανάλογα πια τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, οι φτωχότερες χώρες καλούν τις πλουσιότερες να αναλάβουν τις ευθύνες που τους αναλογούν.

Πλέον το αίτημά τους δεν έχει να κάνει μόνο με την μέχρι και σήμερα αθετημένη δέσμευση της COP15 του 2009 για τη στήριξή τους με 100 δισεκατομμύρια δολάρια και στόχο την προσαρμογή των οικονομιών και κοινωνιών τους (κυρίως με τη μορφή δανείων υπό ευνοϊκούς όρους) στην κλιματική αλλαγή.

Ούσες τώρα πρακτικά δέσμιες μιας «χούφτας» χωρών ως προς την πρόσβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας -στις οποίες καλούνται να βασίσουν εφεξής την όποια ανάπτυξή τους- και με τα εδάφη και τους πληθυσμούς τους ήδη να απειλούνται άμεσα από φονικές ξηρασίες, καταστροφικές πλημμύρες και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, οι φτωχές χώρες ζητούν πλέον κεφάλαια λόγω «απώλειας και ζημίας» που σχετίζονται με το κλίμα.

Η Χιλή και η Γερμανία έχουν αναλάβει να ηγηθούν των διαπραγματεύσεων στην COP27 για τον ορισμό ενός νέου μηχανισμού χρηματοδότησης.

Η επίτευξη συμφωνίας θεωρείται σημαντική για τη «γεφύρωση» του ελλείμματος διεθνούς συνεργασίας. Ωστόσο η πικρή εμπειρία με την παγκόσμια διάθεση των  εμβολίων για την COVID-19 από τη μια, οι σφιχτοί προϋπολογισμοί ένεκα της οικονομικο-ενεργειακής κρίσης από την άλλη χαμηλώνουν a priori τον πήχη των προσδοκιών για μια δεσμευτική συμφωνία.

Ο «ελέφαντας στο δωμάτιο»

Ως «οικοδέσποινα» της φετινής Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα, η Αίγυπτος κάλεσε όλες τις χώρες να αφήσουν κατά μέρος τις διαφορές -και δη τις γεωπολιτικές- για να προχωρήσουν από τις υποσχέσεις σε ουσιαστικές δεσμεύσεις και, πρωτίστως, στην υλοποίησή τους.

Η διεξαγωγή της COP27 στην Αφρική -η πρώτη μετά τη διοργάνωση το 2016 στο Μαρόκο- θεωρείται σημειολογική, καθώς γίνεται στα εδάφη μιας ηπείρου που έχει συμβάλει ελάχιστα στην κλιματική κρίση, αλλά βιώνει δυσανάλογα τις συνέπειες στο «πετσί» της.

Το γεγονός ωστόσο ότι η COP27 διεξάγεται στα εδάφη μιας χώρες με «μαύρο» μητρώο στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει ρίξει επιπλέον «σκιά» σε μια κρίσιμη διεθνή σύνοδο, που «φλερτάρει» εξ αρχής με συνέχιση του σερί αποτυχιών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Από την κατάληψη της εξουσίας το 2013, η κυβέρνηση του προέδρου-στρατηγού αλ Σίσι καταγγέλλεται για την αιματηρή καταστολή κάθε αντιπολιτευόμενης φωνής. Σύμφωνα με την οργάνωση Αραβικό Δίκτυο Ενημέρωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, οι πολιτικοί κρατούμενοι ξεπερνούν αυτή τη στιγμή τους 65.000. Η Διεθνής Αμνηστία κατατάσσει την Αίγυπτο τρίτη χειρότερη χώρα σε αριθμό εκτελέσεων θανατοποινητών για το 2021, πίσω από την Κίνα και το Ιράν.

Λίγο πριν από την έναρξη της COP27, σε μια εμφανή προσπάθεια να αμβλύνει τις αντιδράσεις, η Αίγυπτος προχώρησε στην απελευθέρωση ορισμένων κρατουμένων.

«Μηδέν εις το πηλίκον»;

Ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων μιλούν για φαρισαϊσμό. Οικολόγοι ακτιβιστές εκφράζουν ανησυχίες ότι οι αυστηροί περιορισμοί στη χώρα διοργάνωσης για τις δημόσιες συγκεντρώσεις θα εμποδίσουν τις κινητοποιήσεις για το κλίμα, που γίνονται στο περιθώριο των COP προς αύξηση των πιέσεων για τη λήψη δεσμευτικών αποφάσεων από τους συνέδρους.

Τα μέτρα ασφαλείας είναι ήδη πολύ αυστηρά, εν μέσω καταγγελιών για επιχείρηση «σκούπα» από τις αιγυπτιακές δυνάμεις, υπό τον φόβο μεγάλων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στο περιθώριο της COP27 στις 11 Νοεμβρίου: την ημέρα που θα δώσει το παρών στη διάσκεψη ο Αμερικανός πρόεδρος -και στενός σύμμαχος του αλ Σίσι- Τζο Μπάιντεν.

Πολιτικοί και ακτιβιστές για την κλιματική δικαιοσύνη, συμπεριλαμβανομένης της συγγραφέα Ναόμι Κλάιν, έχουν μάλιστα εκφράσει εδώ και καιρό σκεπτικισμό για τις προοπτικές επιτυχίας της COP27.

Αντί για ουσιαστικά αποτελέσματα, ανέφεραν σε πρόσφατη ανακοίνωσή τους, «φαντάζει πιο πιθανό να χρησιμοποιηθεί για να “ξεπλύνει” τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα».