Τρεις καλλιτέχνες

Αν και κοινό μυστικό, με την έννοια πως ξέρουμε όλοι μας πολύ καλά γιατί συμβαίνει, ωστόσο είναι κάτι που εξακολουθεί να έχει πέραση, να «πουλάει» όπως λέμε. Ομως δεν παύει να παραμένει κάτι εξαιρετικά εκνευριστικό και επιπλέον ηθικά ανεπίτρεπτο. Υπήρξαν πολλά πρόσωπα στο πρόσφατο παρελθόν – καλλιτέχνες πρωτίστως – που τη σχέση μαζί τους θα την αισθανόταν ο οποιοσδήποτε ως ένα εύσημο ή ως μια περγαμηνή. Δεν είναι κάτι κακό.

Το πολύ δυσάρεστο είναι να αποδεικνύεται εκ των υστέρων, όταν έχει φύγει πια ο άνθρωπος που η σχέση μαζί του συνιστούσε έναν τίτλο τιμής, πως η σχέση αυτή από την πλευρά τού επιζώντος δεν υπήρχε ως μια καθαρόαιμη και ανιδιοτελής σχέση, αλλά ως μια υπολογιστική υποθήκη αφού θα αξιοποιούνταν σε μεταγενέστερα χρόνια με τη μορφή των αναμνήσεων και των αποκαλυπτικών εξομολογήσεων. Ορισμένα όμως σε σχέση με τα γενικώς αποδεκτά και τιμημένα αυτά πρόσωπα είχαν την ατυχία, χωρίς να μπορεί να τους μεμφθεί κανείς γι’ αυτό, να συναναστραφούν ανθρώπους που θα ήταν αδύνατον, αν συνέχιζαν να ζουν, να καμαρώνουν για την εξέλιξή τους. Σε βαθμό μάλιστα που είτε δημόσια και ρητά είτε ιδιωτικά σίγουρα θα είχαν πάρει τις αποστάσεις τους.

Τρεις ωστόσο είναι οι καλλιτέχνες που έχουν την «τιμητική» τους σε έναν πολύ ευρύτερο κατάλογο ανθρώπων, με τις σχέσεις τους, έστω και αν για τους ίδιους είχαν έναν συμπτωματικό χαρακτήρα και δεν τεκμηριώνονται σε καλλιτεχνικό, παρά μόνο σε φιλικό επίπεδο, να γίνονται πλέον «σημαία» προκειμένου να πειστούμε για μια συνέχειά τους που επιεικώς θα τη χαρακτήριζε κανείς ως ασυνάρτητη. «(Εννοείται ο Χατζιδάκις) Με συμβούλεψε», «ο Νίκος (ο Γκάτσος βέβαια) με απέτρεψε», «ο Γιάννης (σαφέστατα ο Τσαρούχης) μου εξομολογήθηκε». Με το μικρό τους πάντα όνομα προκειμένου να υπονοηθεί το μέγεθος της σχέσης τους με τον άνθρωπο που το χρησιμοποιεί, όσο αν και οι τρεις τους αποστρέφονταν την προσφώνησή τους χωρίς τη χρήση του επιθέτου.

Σε σημείο μάλιστα που ο Χατζιδάκις είχε φτάσει να πει: «Μάνος είμαι μόνο για τη μητέρα μου, για όλους τους άλλους είμαι ο κ. Χατζιδάκις». Στους αντίποδες και οι τρεις τους, και μάλιστα με έναν εξαιρετικά επιθετικό τρόπο, σύμφωνα με την ιδιοσυγκρασία του ο καθένας, μιας πανεπιστημιακής και ακαδημαϊκής διδασκαλίας («δύο άνθρωποι που συζητούν έξω από ένα πανεπιστήμιο μπορεί να αλλάξουν τον κόσμο πολύ περισσότερο σε σχέση με όσους είναι μέσα στο πανεπιστήμιο» είχε γράψει ο Τσαρούχης), δεν μπορεί να γνωρίζει με ακρίβεια κανείς αν στον βαθμό που έχουν συμβάλει και θα συνεχίσουν να συμβάλλουν στο μέλλον στον πολιτισμό μας, δεν δημιούργησαν ένα εξίσου μεγάλο έργο με τη γενικότερα εκφρασμένη νοοτροπία τους και κυρίως με τη στάση ζωής τους ώστε ο οποιοσδήποτε συνιστά μια ηθική, πνευματική και κοινωνική μειοψηφία να δικαιούται μιας ελευθερίας προκειμένου να εκφραστεί όσο και ένας κατεστημένος καλλιτέχνης.

Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι μπορούν να λογαριάζονται ως ένα ξέφραγο αμπέλι ώστε εν ονόματι κάποιων αναπόφευκτα δημιουργημένων αναμνήσεων να δικαιολογούν οποιαδήποτε έκφραση ασυδοσίας και χυδαιότητας. Και προπαντός λόγω των αναμνήσεων αυτών να καλούνται να νομιμοποιούν «καλλιτεχνικές» εκφράσεις που όσοι τις επιχειρούν δεν κάνουν τίποτε άλλο παρά να τους συκοφαντούν.