Ο «Τούρκος Ζεμούρ» υποδαυλίζει το μίσος κατά των προσφύγων

Τις τελευταίες εβδομάδες ένα βίντεο κάνει θραύση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της Τουρκίας. Υποτίθεται ότι εκτυλίσσεται στο μέλλον, στο 2043 στην Κωνσταντινούπολη, μια πόλη που έχει γίνει πολύ επικίνδυνη. Ενας νεαρός Τούρκος που έχει τελειώσει την Ιατρική αναγκάζεται να εργαστεί στην καθαριότητα νοσοκομείου λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού με πρόσφυγες για τις θέσεις εργασίας. Παραπονιέται στους γονείς του ότι έχει απαγορευτεί να μιλά τουρκικά στη δουλειά, επειδή το προσωπικό και οι ασθενείς μιλούν μόνο αραβικά. Το βίντεο με τίτλο «Σιωπηλή εισβολή», που παραγγέλθηκε και χρηματοδοτήθηκε από τον ακροδεξιό πολιτικό Ουμίτ Οζντάγ, είχε δύο εκατομμύρια προβολές την πρώτη μέρα που κυκλοφόρησε.

Ενώ η προσοχή της Ευρώπης έχει στραφεί στα εκατομμύρια των προσφύγων από την Ουκρανία, οξύνεται η ένταση στο εσωτερικό της Τουρκίας για τα θύματα μια πιο μακροχρόνιας σύγκρουσης: του πολέμου στη Συρία, που πλέον βρίσκεται στον δωδέκατο χρόνο. Η Τουρκία φιλοξενεί τον μεγαλύτερο προσφυγικό πληθυσμό στον κόσμο – 3,7 εκατομμύρια Σύρους και μερικές εκατοντάδες χιλιάδες Αφγανούς. Η παρουσία τους προκάλεσε από την αρχή αντιδράσεις μέσα στη χώρα, όμως με τα βαθιά προβλήματα που αντιμετωπίζει η τουρκική οικονομία και με την προεκλογική εκστρατεία για τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές που θα διεξαχθούν την επόμενη χρονιά να έχει ήδη ξεκινήσει άτυπα, το θέμα έχει έρθει έντονα στο προσκήνιο. Ο ακροδεξιός Οζντάγ το χρησιμοποιεί ως σημαία, με αποτέλεσμα ο Τύπος να τον χαρακτηρίζει «τούρκο Ζεμούρ», μια αναφορά στον γάλλο ακροδεξιό Ερίκ Ζεμούρ που διεκδίκησε πρόσφατα την προεδρία στη Γαλλία, επικεντρώνοντας στο θέμα της μετανάστευσης.

Δυσφορία

Το θέμα δεν είναι απλό, ούτε πολιτικά ανώδυνο. Κι αυτό διότι στην Τουρκία υπάρχει έντονη δυσφορία, πλέον, μεταξύ των ψηφοφόρων για παρουσία εκατομμυρίων προσφύγων, καθώς τα οικονομικά προβλήματα διογκώνονται. Ετσι, και με την υποκίνηση ατόμων όπως ο Οζντάγ, έχει διαμορφωθεί ένα πλαίσιο αντιμεταναστευτικής έντασης στα αστικά κέντρα, που πολλές φορές εκφράζεται με βιαιοπραγίες εναντίον προσφύγων. Ο πληθωρισμός στην Τουρκία έχει φτάσει στο 60%, εξανεμίζοντας τα ήδη περιορισμένα έσοδα του μέσου νοικοκυριού.

Ο Οζντάγ εκμεταλλεύεται την κατάσταση όσο περισσότερο μπορεί. Προτείνει να σταλούν πίσω στις πατρίδες τους οι πρόσφυγες ή, σε πιο προσωπικές κουβέντες, να αφεθούν να ταξιδέψουν προς τα εκεί που επιθυμούν, δηλαδή προς την Ευρώπη με προφανή δίοδο μέσω της Ελλάδας. Η ρητορική του και οι αντιδράσεις του κόσμου έχουν κάνει το Μεταναστευτικό κυρίαρχο στην ατζέντα της χώρας αλλά και στις δηλώσεις των πολιτικών αρχηγών. Ο,τι δηλαδή έγινε πρόσφατα και στη Γαλλία.

Η θέση του έχει επηρεάσει όλο τον πολιτικό διάλογο. Τα μεγάλα κόμματα της Τουρκίας έχουν προβεί σε κάποια μορφή δέσμευσης να στείλουν τους Σύρους πίσω στη χώρα τους. Ομως οι προτάσεις τους θεωρούνται από τους ειδικούς μη ρεαλιστικές. Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ηγέτης του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ισχυρίζεται ότι όλοι οι σύροι πρόσφυγες στην Τουρκία θα επιστρέψουν «οικειοθελώς» εάν το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα του έρθει στην εξουσία, λέγοντας ότι θα εξασφαλίσει εγγυήσεις από τον πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ αλ Ασαντ, για την ασφάλεια των παλιννοστούντων – κάτι εντελώς ανέφικτο.

Ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος μόλις τον Μάρτιο υπερασπιζόταν την πολιτική του να φιλοξενεί «τους σύρους αδελφούς και αδελφές μας», ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα σχέδιο για την κατασκευή 100.000 κατοικιών στη Βόρεια Συρία λέγοντας ότι θα πείσει ένα εκατομμύριο ανθρώπους να επιστρέψουν. Ωστόσο, ο Νιγκάρ Γκιοκσέλ, διευθυντής του τουρκικού προγράμματος στον οργανισμό πρόληψης συγκρούσεων International Crisis Group, επισημαίνει ότι υπάρχουν αμυδρές προοπτικές για όσους επιστρέψουν στη Συρία, η οποία παραμένει διαλυμένη από τον 12ετή πόλεμο χωρίς προοπτικές ανάκαμψης.

Γκρίζος Λύκος

Πρώην μέλος του υπερεθνικιστικού Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης και νυν ηγέτης του νεοσυσταθέντος Κόμματος Zafer (Νίκη), ο 61χρονος βουλευτής Οζαντάγ, είναι βγαλμένος από τις τάξεις της τουρκικής Ακρας Δεξιάς των Γκρίζων Λύκων, καθώς ο πατέρας του υπήρξε δεξί χέρι του Αλπαρσλάν Τουρκές. Ηταν από το 2016 βουλευτής του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, όμως συγκρούστηκε με τον ηγέτη του Ντεβλέτ Μπαχτσελί για την ηγεσία, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί στην έξοδο. Εν συνεχεία, ο Οζντάγ πέρασε στο Καλό Κόμμα της Μεράλ Ακσενέρ, από το οποίο όμως επίσης εκδιώχθηκε στα τέλη του 2020. Πέρυσι τον Αύγουστο προχώρησε στην ίδρυση του δικού του κόμματος και έκτοτε δείχνει να κερδίζει έδαφος στο εσωτερικό προωθώντας αντιμεταναστευτική ατζέντα και χαρακτηρίζοντας «απειλή» και ως «κίνδυνο» για την Τουρκία όσους πρόσφυγες έχουν λάβει την τουρκική υπηκοότητα και τουρκικά διαβατήρια.

Ο Οζντάγ έχει συγκρουστεί έντονα και με τον υπουργό Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού, τον οποίο κατηγορεί για πολλά από τα «λάθη» και τα «εγκλήματα», όπως τα αποκαλεί, που έχει κάνει η τουρκική κυβέρνηση στο μέτωπο του Προσφυγικού. Σύμφωνα με τον Οζντάγ, ο Σοϊλού είναι «ο μεγαλύτερος εγκληματίας στα χρονικά της Τουρκικής Δημοκρατίας». Αν και το κόμμα του βρίσκεται ακόμα χαμηλά στις δημοσκοπήσεις, ο Οζντάγ έχει περισσότερους από 1,5 εκατομμύριο ακολούθους στο Twitter.

Τι κατάσταση διαμορφώνεται έπειτα από όλα αυτά; Τούρκοι αναλυτές θεωρούν ότι η ΕΕ πρέπει να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στα όσα συμβαίνουν στη χώρα τους – και να επιταχύνει επειγόντως την έναρξη ενός νέου γύρου χρηματοδότησης 3 δισ. ευρώ που ανακοινώθηκε πέρυσι. Αν και η ΕΕ έχει ενισχύσει τα σύνορά της τα τελευταία χρόνια, ο Γκιοκσέλ πιστεύει ότι ορισμένοι άνθρωποι θα μπορούσαν ακόμα να διακινδυνεύσουν να χρησιμοποιήσουν λαθρεμπόρους για να να κάνουν το επικίνδυνο ταξίδι στο Αιγαίο, όπως έκαναν εκατοντάδες χιλιάδες το 2015. «Οι συνθήκες γίνονται ιδιαίτερα δύσκολες για τους σύρους πρόσφυγες» λέει. «Η πλειοψηφία δεν θέλει να επιστρέψει στη Συρία. Η αίσθηση της απόρριψής τους στην Τουρκία μεγαλώνει. Ετσι μπορεί να προσπαθήσουν να βρουν έναν ασφαλή προορισμό – και για τους περισσότερους Σύρους αυτός θα είναι η Ευρώπη».