Υπερδνειστερία: «Ανατομία» της άγνωστης χώρας στα σύνορα Ουκρανίας – Μολδαβίας

Η Υπερδνειστερία εισήλθε βίαια στην επικαιρότητα μετά τις εκρήξεις που σημειώθηκαν την Τρίτη στο έδαφός της, αλλά και τις αναφορές σε αυτήν τόσο από Ρώσους αξιωματούχους όσο και από παράγοντες της Δύσης.

Για κάποιους, αποτελεί το απώτατο όριο ενός σχεδίου εξάπλωσης του ρωσικού ελέγχου σε ολόκληρη την βόρεια-βορειοδυτική λεκάνη της Μαύρης Θάλασσας. Όπως είναι κατανοητό, κάτι τέτοιο – πέραν του απίστευτου πόνου και των απωλειών που θα σήμαινε για τους κατοίκους της Ουκρανίας – θα δημιουργούσε μια συνοριακή γραμμή μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας, παγιώνοντας μια «ισορροπία τρόμου».

Αλλά, προς το παρόν, ας επιστρέψουμε στην Υπερδνειστερία.

Η γέννηση

Ελέγχοντας το μεγαλύτερο μέρος της στενής λωρίδας γης μεταξύ του ποταμού Δνείστερου και των συνόρων Μολδαβίας-Ουκρανίας, το παράξενο αυτό κρατίδιο δεν αναγνωρίζεται παρά μόνο από την Αμπχαζία, το Αρτσάχ και τη Νότια Οσετία, περιοχές δηλαδή που βρίσκονται στο ίδιο περίπου καθεστώς και προέκυψαν με παρόμοιο τρόπο. Πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της είναι η Τιράσπολ.

Η ιστορία των εδαφών που σήμερα αποτελούν την Υπερδνειστερία υπήρξε ταραχώδης καθ’ όλη τη διάρκεια των τελευταίων αιώνων. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα αποτέλεσε μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε και γνώρισε ραγδαία βιομηχανική ανάπτυξη. Η σύγχρονη ιστορία της περιοχής ξεκινά το 1990, κατά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, όταν οι τοπικές αρχές διακήρυξαν ότι θα επιχειρήσουν να παραμείνουν στην ΕΣΣΔ σε περίπτωση που η Μολδαβία επιδίωκε την ένωσή της με τη Ρουμανία ή την ανεξαρτητοποίηση – κάτι που πραγματοποιήθηκε το 1991. Τον Μάρτιο του 1992 ξεκίνησε στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ των δύο πλευρών, που τερματίστηκε τον Ιούλιο του ίδιου έτους με συμφωνία για κατάπαυση του πυρός.

Ως μέρος της ειρηνευτικής συμφωνίας, συγκροτήθηκε μια τριμερής επιτροπή αποτελούμενη από τη Ρωσία, τη Μολδαβία και τις αρχές της Υπερδνειστερίας, για να εποπτεύει το καθεστώς στην αποστρατικοποιημένη ζώνη, που περιλαμβάνει 20 τοποθεσίες εκατέρωθεν του ποταμού.

Αδιέξοδο

Το πολιτικό καθεστώς της επικράτειας παραμένει άλυτο: Η Υπερδνειστερία είναι μια μη αναγνωρισμένη αλλά de facto ανεξάρτητη προεδρική δημοκρατία με τη δική της κυβέρνηση, κοινοβούλιο, στρατό, αστυνομία, ταχυδρομικό σύστημα, νόμισμα και άδεια κυκλοφορίας οχημάτων. Οι αρχές της έχουν υιοθετήσει σύνταγμα, σημαία, εθνικό ύμνο και εθνόσημο.

Οι περισσότεροι κάτοικοι της Υπερδνειστερίας έχουν μολδαβική υπηκοότητα, αλλά πολλοί έχουν επίσης ρωσική, ρουμανική ή ουκρανική. Οι κύριες εθνοτικές ομάδες είναι οι Ρώσοι, οι Μολδαβοί/Ρουμάνοι και οι Ουκρανοί. Διάφοροι κύκλοι διαπραγματεύσεων ακολούθησαν, χωρίς κανένας να στεφθεί με επιτυχία. Πάντως, η Μόσχα κατάφερε να εξασφαλίσει την παραμονή ρωσικών στρατευμάτων στην Υπερδνειστερία.

Το 2014, μετά την ενσωμάτωση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία, ο πρόεδρος του κοινοβουλίου της περιοχής ζήτησε να ενταχθεί και η Υπερδνειστερία στη Ρωσία. Το καθεστώς του θύλακα πάντως παρέμεινε αμετάβλητο μέχρι τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οπότε ξαφνικά η Υπερδνειστερία μετατράπηκε από τη μία πλευρά στο απώτατο όριο μιας ενδεχόμενης ρωσικής προέλασης στη νότια Ουκρανία, από την άλλη, σε ένα απομονωμένο μη αναγνωρισθέν κρατίδιο κυκλωμένο από εχθρικές δυνάμεις.

Η ζωή

Η μακρόστενη «χώρα» διαθέτει έναν βασικό συγκοινωνιακό άξονα που κινείται με κατεύθυνση νοτιο-ανατολικά προς βορειο-δυτικά, από την Τιράσπολ προς τη Ριμπνίτα μέσω του Ντουμπάσαρι – ο οποίος πάντως διέρχεται και από περιοχές που ελέγχει η Μολδαβία.

Μέχρι τον νέο κύκλο έντασης, τα τελευταία 24ωρα, οι κάτοικοι μπορούσαν να μετακινούνται χωρίς δυσκολία εκτός της επικράτειας του θύλακα, προς την Μολδαβία, την Ουκρανία και τη Ρωσία. Την περιοχή διασχίζουν διεθνείς σιδηροδρομικές γραμμές, ενώ οι κάτοικοι εξυπηρετούνται από τα αεροδρόμια του Κισινάου στη Μολδαβία και της Οδησσού, στην Ουκρανία.

Το πολιτικό σύστημα

Η Υπερδνειστερία αποτελεί προεδρική δημοκρατία. Ο πρόεδρος εκλέγεται απευθείας από τους πολίτες και μπορεί να εκτίσει έως δύο θητείες. Σήμερα, πρόεδρος είναι ο Vadim Krasnoselsky. Νομοθετικό σώμα είναι το Ανώτατο Συμβούλιο, το οποίο απαρτίζεται από 43 μέλη που εκλέγονται για πενταετή θητεία. Διαθέτει πολυκομματικό σύστημα, με το Κίνημα της Ανανέωσης να διαδέχεται το Κόμμα της Δημοκρατίας το 2005. Το ίδιο κόμμα είδε τα ποσοστά του να αυξάνονται στις εκλογές του 2010 και του 2015, οι οποία πάντως δεν αναγνωρίζονται από διεθνείς ενώσεις και οργανισμούς, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Έχει ασκηθεί κριτική ως προς το κατά πόσο οι εκλογές είναι ελεύθερες, καθώς θεωρείται ότι ο Πρόεδρος συγκεντρώνει υπερεξουσίες.

Σε δημοψήφισμα το 2006, το 97,2% του πληθυσμού ψήφισε υπέρ της «ανεξαρτησίας από τη Μολδαβία και της ελεύθερης σύνδεσης με τη Ρωσία». Η ΕΕ και πολλές χώρες αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος.

Η ρωσική παρουσία

Η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του 1992 μεταξύ Μολδαβίας και Υπερδνειστερίας προέβλεπε την παραμονή ρωσικής ειρηνευτικής δύναμης στην Υπερδνειστερία, συν ένα στρατιωτικό σώμα 1.200 μελών.

Το καθεστώς της ρωσικής παρουσίας στην περιοχή γνώρισε πολλές εντάσεις την τελευταία τριακονταετία. Το 2002 η Ρωσία απέσυρε τρία φορτία τρένων στρατιωτικού εξοπλισμού και 43 βαγόνια πυρομαχικά από την περιοχή της Υπερδνειστερίας. Νέες μεταφορές οπλισμού προς τη Ρωσία πραγματοποιήθηκαν το 2003.

Σύμφωνα με την αποστολή του ΟΑΣΕ στη Μολδαβία, από συνολικά 42.000 τόνους πυρομαχικών που ήταν αποθηκευμένα στην Υπερδνειστερία, 1.153 τόνοι (το 3%) μεταφέρθηκαν πίσω στη Ρωσία το 2001, 2.405 τόνοι (το 6%) το 2002 και 16.573 τόνοι (39%) 2003.

Πάντως, σύμφωνα με τις τοπικές αρχές, στην Υπερδνειστερία βρίσκονται οι μεγαλύτερες αποθήκες πυρομαχικών στην Ευρώπη.

Η οικονομία

Μετά από ένα σαρωτικό κύμα ιδιωτικοποιήσεων στα τέλη της δεκαετίας του 1990, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οι περισσότερες επιχειρήσεις στην Υπερδνειστερία πλέον είναι ιδιωτικές. Η οικονομία βασίζεται σε ένα μείγμα βαριάς βιομηχανίας (παραγωγή χάλυβα), παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και μεταποίησης (παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων), που μαζί αντιπροσωπεύουν περίπου το 80% της συνολικής βιομηχανικής παραγωγής.

Η περιοχή διαθέτει Κεντρική Τράπεζα η οποία εκδίδει το εθνικό της νόμισμα, το ρούβλι της Υπερδνειστερίας.

Επικριτές πάντως εκτιμούν ότι μεγάλο μέρος των εσόδων της προέρχεται από το λαθρεμπόριο.

Το 2020 τα τελωνεία της Υπερδνειστερίας ανέφεραν εξαγωγές 633,1 εκατομμυρίων δολαρίων και εισαγωγές 1.052,7 εκατομμυρίων δολαρίων. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 η συντριπτική πλειοψηφία των εξαγωγών κατευθύνονταν προς τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, την Ουκρανία και τη Μολδαβία, την οποίαν οι τοπικές αρχές θεωρούν ξένο κράτος. Πάντως, εξαγωγές φέρονται να πραγματοποιούνται και προς Ιταλία, Αίγυπτο, Ρουμανία, Γερμανία αλλά και Ελλάδα.

Σημειώνεται πως αφότου η Μολδαβία υπέγραψε τη Συμφωνία Σύνδεσης με την ΕΕ το 2014, η Υπερδνειστερία – που διεκδικείται ως μέρος της Μολδαβίας – απολαμβάνει τις αδασμολόγητες εξαγωγές στην ΕΕ. Ως αποτέλεσμα, το 2015, το 27% των εξαγωγών της Υπερδνειστερίας κατευθύνθηκε στην ΕΕ, ενώ οι εξαγωγές στη Ρωσία μειώθηκαν στο 7,7%. Αυτή η στροφή προς την αγορά της ΕΕ συνέχισε να αυξάνεται το 2016.

Χάλυβας, κλωστοϋφαντουργία, ενέργεια

Η κορυφαία βιομηχανία του θύλακα είναι ο χάλυβας, λόγω της Moldova Steel Works (τμήμα της ρωσικής εταιρείας Metalloinvest) στη Ριμπνίτα, η οποία αντιπροσωπεύει περίπου το 60% των εσόδων του προϋπολογισμού της Υπερδνειστερίας. Η μεγαλύτερη εταιρεία στον κλάδο της κλωστοϋφαντουργίας είναι η Tirotex, η οποία αναφέρει πως είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία κλωστοϋφαντουργίας στην Ευρώπη.

Στον ενεργειακό τομέα κυριαρχούν ρωσικές εταιρείες. Η μεγαλύτερη εταιρεία ηλεκτρικής ενέργειας είναι η Moldavskaya GRES, ενώ η εταιρεία μεταφοράς και διανομής φυσικού αερίου Tiraspoltransgas πιθανώς ελέγχεται από την Gazprom – κάτι που ωστόσο ο ρωσικός κολοσσός δεν έχει επιβεβαιώσει.

Ο τραπεζικός τομέας της Υπερδνειστερίας αποτελείται από 8 εμπορικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της Gazprombank. Η παλαιότερη εταιρεία παραγωγής αλκοόλ KVINT, που βρίσκεται στην Tiraspol, παράγει και εξάγει κονιάκ, κρασιά και βότκα