Κριμαία: Το μήλον της έριδος μεταξύ Ρωσίας-Ουκρανίας

Η ρωσική επιθετικότητα προς την Ουκρανία δεν ξεκίνησε το 2021, αλλά πριν από οκτώ χρόνια, με την εισβολή και την προσάρτηση της Κριμαίας.

Η χερσόνησος παραμένει σημείο αιχμής μεταξύ της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Δύσης.

• Διαβάστε επίσης: Ουκρανία: Η αναγνώριση των αυτονομιστών, έσχατο και εκρηκτικό χαρτί της Μόσχας

Ο ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, κατέστησε ξεκάθαρο αυτό το γεγονός στο διάγγελμά του στις αρχές της εβδομάδας.

«Τόσο το Ντονμπάς όσο και η Κριμαία θα επιστρέψουν στην Ουκρανία. Αποκλειστικά μέσω της διπλωματίας. Δεν θέλουμε πράγματα που δεν είναι δικά μας, όμως δεν θα εγκαταλείψουμε τη γη μας», δήλωσε.

Πόλεμος για την Κριμαία;

Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, από την άλλη, δεν δείχνει πρόθυμος να υποχωρήσει από τη δική του άποψη, ότι η Κριμαία ανήκει στη Ρωσία, ενώ έχει προειδοποιήσει ότι σε περίπτωση που η Ουκρανία ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, θα παρασύρει τη Δύση σε έναν πόλεμο με τη Ρωσία προκειμένου να ανακτήσει τη χερσόνησο.

«Ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία, πιστεύουν ότι η Κριμαία είναι τμήμα της Ουκρανίας, όμως εμείς πιστεύουμε ότι ανήκει στη Ρωσική Ομοσπονδία. Και τι θα συμβεί αν επιχειρήσει να αλλάξει την κατάσταση με στρατιωτικά μέσα;» αναρωτήθηκε μετά τη συνάντησή του με τον γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν. «Κρατήστε στο μυαλό σας ότι τα δόγματα της Ουκρανίας θεωρούν τη Ρωσία εχθρό και μιλούν για πιθανότητα ανάκτησης της Κριμαίας, ακόμη και μέσω στρατιωτικής επίθεσης».

Ακόμη και η συζήτηση για την Κριμαία έρχεται σε αντίθεση με την πολιτική του Κρεμλίνου που υποστηρίζει ότι το ζήτημα θεωρείται λήξαν, τονίζοντας ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της χερσονήσου είναι Ρώσοι.

Η ΕΕ και οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία για την προσάρτηση, ενώ έχουν υπάρξει παρεμβάσεις για το ζήτημα από τον ΟΗΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης, τις οποίες το Politico χαρακτηρίζει δειλές, στην πραγματικότητα μέχρι την πρόσφατη αντιπαράθεση για τη ρωσική στρατιωτική παρουσία γύρω από τα ουκρανικά σύνορα, το ζήτημα είχε μείνει εκτός της διεθνούς ατζέντας.

Κρατική Στρατηγική Ανακατάληψης και Επανένταξης

Στη διάρκεια της περσινής χρονιάς, η Ουκρανία αναβάθμισε τις εγχώριες και διεθνείς της απόπειρες να επαναφέρει το θέμα στο προσκήνιο, γεγονός που έπαιξε τον δικό του ρόλο στις σημερινές κάκιστες σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών.

Η Ουκρανία υιοθέτησε μια Κρατική Στρατηγική Ανακατάληψης και Επανένταξης στην Προσωρινά Κατεχόμενη Περιοχή της Κριμαίας, τον Μάρτιο του 2021. Σε αυτή περιλαμβάνονται νομικά και διοικητικά μέτρα για την καταγραφή παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κριμαία και τη δίωξη των υπευθύνων, για την ενθάρρυνση περαιτέρω κυρώσεων, τη δίωξη της Ρωσίας σε διεθνή δικαστήρια, την ενίσχυση της ουκρανικής οικονομίας προκειμένου αυτή να αποτελεί θελκτική εναλλακτική σε σχέση με τη ρωσική κυριαρχία και για τη χαλάρωση των διοικητικών προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι κάτοικοι της Κριμαίας, όπως η δήλωση των γεννήσεων και των θανάτων στην Ουκρανία.

Διπλωματικά και πολιτικά μέσα

Πέραν των κυρώσεων, από τη στρατηγική αυτή έλειπαν ουσιώδη μέτρα για την επιστροφή της Κριμαίας στον ουκρανικό έλεγχο, αναφέρει το Politico, ενώ δεν υπήρχε η παραμικρή αναφορά στο ενδεχόμενο στρατιωτικής επίλυσης, σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς του Πούτιν.

«Η στρατηγική περιλαμβάνει αυστηρά αυτά που η Ουκρανία θεωρεί πολιτικά και διπλωματικά μέσα για την ανακατάληψη και επανένταξη της Κριμαίας», δήλωσε στο Politico ο Άντον Κορίνεβιτς, μόνιμος εκπρόσωπος του ουκρανού προέδρου για την Αυτόνομη Δημοκρατία της Κριμαίας. «Κανείς δεν σκέφτεται κάτι διαφορετικό αυτή τη στιγμή».

Αντ’ αυτού, η Ουκρανία έχει τονίσει την καταπίεση που και τη ρωσοποίηση της χερσονήσου, προκειμένου να πιέσει για τη μη αναγνώριση της προσάρτησής της, βασισμένη σε καταπατήσεις του διεθνούς δικαίου από την πλευρά της Ρωσίας.

Ρώσοι και Τάταροι

Αφότου στρατιωτικές δυνάμεις χωρίς διακριτικά πήραν τον έλεγχο της χερσονήσου (ο Πούτιν παραδέχτηκε εντέλει ότι ήταν Ρώσοι το 2015) και οργάνωσαν βιαστικά δημοψήφισμα που προσέδωσε μια επίφαση νομιμότητας στην ένωση της χερσονήσου με τη Ρωσία, ρωσικά διαβατήρια εκδόθηκαν αυτομάτως για τους 2,4 εκατομμύρια κατοίκους της Κριμαίας.

Η Ρωσία έχει εργαστεί σκληρά για την ένταξή της στο ρωσικό δικαστικό σύστημα, έχει διοχετεύσει σημαντικά κονδύλια στην περιοχή, και έχει ενθαρρύνει ενεργά τους Ρώσους να εγκατασταθούν εκεί. Ο Κορίνεβιτς εκτιμά ότι από το 2014 περίπου μισό εκατομμύριο Ρώσοι έχουν μεταναστεύσει στην Κριμαία, πέραν των τεράστιων αριθμών στρατιωτών που βρίσκονται εκεί.

Νόμοι για τον εξτρεμισμό και την τρομοκρατία χρησιμοποιούνται για τη φίμωση των αντιφρονούντων, και ιδίως εκείνων που ανήκουν στους Μουσουλμάνους Τατάρους της Κριμαίας, της μοναδικής μεγάλης σε αριθμό ομάδας που οργανώθηκε ειρηνικά απέναντι στην προσάρτηση. Η Ρωσία ανακήρυξε το σώμα που διοικεί τη μειονότητα, τους Μετζλί, τρομοκρατική οργάνωση και φυλάκισε περισσότερους από 100 Τατάρους της Κριμαίας ως τρομοκράτες.

Πλατφόρμα της Κριμαίας

Σε συνέχεια της υιοθέτησης της κρατικής στρατηγικής, η Ουκρανία συνέστησε την Πλατφόρμα της Κριμαίας, για να συντονίσει τις διπλωματικές πιέσεις που θα κρατούσαν την Κριμαία στη διεθνή ατζέντα. Στην πρώτη της συνεδρίαση, στη διάρκεια του Αυγούστου, παρευρέθηκαν 46 εκπρόσωποι κρατών και διεθνών οργανισμών.

«Δεν αναγνωρίζουμε και δεν πρόκειται να αναγνωρίσουμε την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης από τη Ρωσία», δήλωσε στη διάρκεια της σύσκεψης ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ.

Όμως οι Ουκρανοί, που περίμεναν πιο γρήγορες εξελίξεις, απογοητεύτηκαν.

«Εκείνοι που είχαν μεγάλες ελπίδες, δεν πήραν απαντήσεις για το χρονικό πλαίσιο της επιστροφής της Κριμαίας στην Ουκρανία», εξηγεί στο Politico ο Ρεφάτ Τσουμπάροφ, επικεφαλής των Μετζλί Τατάρων της Κριμαίας, που πλέον ζει στο Κίεβο. «Το μόνο που έκαναν ήταν να δείξουν κατανόηση. Όμως στο βαθμό που δείχνουν κατανόηση, η Ρωσία δεν μπορεί να περιμένει νομική αναγνώριση της προσάρτησης».

Η πλατφόρμα είχε εκνευρίσει τη Ρωσία.

«Θεωρούμε αυτό το γεγονός εξαιρετικά εχθρικό προς τη χώρα μας. Δεν πρόκειται να αποδεχτούμε σε καμία περίπτωση τέτοιου είδους δηλώσεις σε σχέση με τη ρωσική περιοχή της Κριμαίας», είχε δηλώσει ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ.

Ένας επιφανής ηγέτης των Τατάρων της Κριμαίας, ο Ναριμάν Τζελάλ, συνελήφθη επιστρέφοντας στη χερσόνησο μετά την πλατφόρμα.

Προκλήσεις και «γενοκτονίες»

Άλλο ένα γεγονός που ενόχλησε τη Μόσχα στη διάρκεια του 2021, ήταν ο νέος νόμος της Ουκρανίας για τους αυτόχθονες λαούς. Ορίζοντας τους «αυτόχθονες λαούς» ως μειονότητες που δεν διαθέτουν δική τους κρατική οντότητα εκτός της Ουκρανίας, ουσιαστικά αναφέρεται μόνο σε τρεις ομάδες, τους Τατάρους της Κριμαίας, τους Κριμτσάκους και τους Καραΐτες, που επίσης προέρχονται από την Κριμαία, ενώ παράλληλα αποκλείει τους Ρώσους, τη μεγαλύτερη μειονότητα εντός της ουκρανικής επικράτειας.

Η νομοθεσία αποτελεί ρητά μέρος της στρατηγικής της Ουκρανίας για την ανάκτηση της Κριμαίας και την αμφισβήτηση της ρητορικής της Ρωσίας ότι «η Κριμαία ήταν πάντα ρωσική». Ο Πούτιν έχει επικρίνει επανειλημμένως αυτή την κίνηση, συγκρίνοντάς την ακόμη και με τους φυλετικούς νόμους της ναζιστικής Γερμανίας. Από εκεί προκύπτουν και οι συχνοί ισχυρισμοί της Ρωσίας περί «γενοκτονίας» των ρωσόφωνων από την Ουκρανία.

Η Ρωσία αποκάλεσε «γενοκτονία» και την απόφαση της Ουκρανίας το 2014 να αποκόψει την παροχή νερού προς την Κριμαία, αλλά και την ανατίναξη ηλεκτρικών πυλώνων στη νότια Ουκρανία από ακτιβιστές το 2015, μέσω της οποίας διακόπηκε και η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος.

Η Ουκρανία προσφέρθηκε να αποκαταστήσει την ηλεκτροδότηση, βάσει μιας σύμβασης με την «κατεχόμενη ουκρανική επικράτεια της Κριμαίας», όμως η Ρωσία αρνήθηκε. Η ουκρανική κρατική στρατηγική ορίζει ότι η παροχή νερού θα αποκατασταθεί όταν η Κριμαία επανέλθει στον έλεγχο της Ουκρανίας. Η διακοπή της υπήρξε καταστροφική για το βόρειο τμήμα της χερσονήσου και πιθανός στόχος μιας νέας ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία θα ήταν η κατάληψη του ουκρανικού νότου και η αποκατάσταση της υδροδότησης της περιοχής.

Ελπίδες και αναμονές

Υποστηρικτές της επιστροφής της χερσονήσου σε ουκρανικό έλεγχο δίνουν ως παράδειγμα τις χώρες της Βαλτικής: πολλά δυτικά κράτη δεν αναγνώρισαν ποτέ επισήμως την προσάρτησή τους από την ΕΣΣΔ, γεγονός που άμβλυνε τους τριγμούς κατά την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας τους το 1991.

Όμως μια αναμονή που θα μπορούσε να διαρκέσει δεκαετίες δεν είναι αποδεκτή από τους Τατάρους της Κριμαίας.

«Πριν την προσάρτηση ήμασταν μόλις 300.000 και για εμάς το 2014 ήταν θανάσιμο πλήγμα», λέει ο Τσουμπάροφ στο Politico. «Με κάθε χρόνο που περνά, μας καταστρέφουν».