«Τι είναι το ΠΑΣΟΚ;»

Συνέβη στην Ελαφόνησο το προηγούμενο καλοκαίρι. Στη μεγάλη παραλία του Σίμου, στα στηρίγματα μιας μεγάλης τέντας για τον ήλιο ήταν δεμένη κι ανέμιζε μια σημαία του ΠΑΣΟΚ. Μια μητέρα με την κόρη της που πέρασαν από μπροστά κοντοστάθηκαν, την κοίταξαν για λίγο και μετά συνέχισαν τον δρόμο τους στην αμμουδιά. Η γυναίκα δεν έδειχνε μεγαλύτερη από 30 χρονών, το κορίτσι το πολύ 7-8 ετών. Δεν είχαν απομακρυνθεί ούτε δέκα μέτρα από τη σημαία, και το κορίτσι περισσότερο αναρωτήθηκε, παρά ρώτησε τη μάνα του; «Τι είναι το ΠΑΣΟΚ;». Η γυναίκα σκέφτηκε λίγο, μάλλον για να βρει τρόπο διατύπωσης: «Είναι ένα κόμμα που κυβερνούσε παλιά και λένε ότι τότε όλα ήταν καλά!..». Οσοι άκουσαν τον διάλογο χαμογέλασαν είτε από την απάντηση είτε από τη μελαγχολία που τη συνόδευε. Προφανώς, μεγαλύτερη αίσθηση έκανε το ρήμα – με εκείνο το «λένε», που παραπέμπει σε ένα μακρινό παρελθόν και μια ξεχασμένη υπόθεση. Η μάνα, όταν το ΠΑΣΟΚ άρχισε να κατρακυλάει, το πολύ πολύ να ήταν έφηβη, αλλά στο μυαλό της το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου υπάρχει μόνο μέσα από αφηγήσεις άλλων.

Στη σημερινή επέτειο της 3ης Σεπτέμβρη αρκετοί θα (ξανα)σκεφτούν εάν το ΠΑΣΟΚ ως κομματικός χώρος είχε κλείσει οριστικά τον κύκλο του ή υπάρχει περιθώριο αναγέννησης. Ως κομματικός μηχανισμός είναι ξεκάθαρο ότι έχει συρρικνωθεί. Αλλά η μάχη για την κληρονομία του, που θα δοθεί και στην προσεχή αναμέτρηση ηγεσίας του Κινήματος Αλλαγής, φανερώνει ότι εξακολουθεί να αποτελεί έναν βασικό κρίκο στην πολιτική σκηνή, ακόμη κι αν τα εκλογικά ποσοστά είναι από καιρό μονοψήφια και καθηλωμένα.

Στην πραγματικότητα, το ΠΑΣΟΚ κατέρρευσε μέσα σε μια συγκυρία που διαμορφώθηκε από τα Μνημόνια, καταβάλλοντας το τίμημα για την οικονομική κρίση, και όχι επειδή υπήρξε ένας μηχανισμός που δεν ανανεώθηκε ή ξεπεράστηκε από τις εξελίξεις. Δεν χάθηκε, για παράδειγμα, όπως η ΕΔΑ μέσα στον χρόνο, ούτε γιατί αποδείχθηκε εν τέλει ότι ήταν μόνον «το κόμμα του Ανδρέα» και θα έσβηνε μαζί του, όπως αρκετοί πολιτικοί αντίπαλοι προσδοκούσαν επί χρόνια. Η τριπλή εκλογική επικράτηση (1993-2004) με την οκταετία του Κώστα Σημίτη και η επιστροφή στη διακυβέρνηση το 2009 με τον Γιώργο Παπανδρέου αποτελούσαν νέα ορόσημα και απόδειξη ότι το κόμμα έχει ριζώσει, ξεπερνώντας τον βίο του ιδρυτή του. Περισσότερο ζητούμενο είναι εάν ο ΣΥΡΙΖΑ, που φιλοδοξεί να καταγραφεί ως μια διάδοχη κατάσταση ή μετεξέλιξη, αποτελεί αποκλειστικά το «κόμμα του Τσίπρα», χωρίς βαθύτερα θεμέλια στην ελληνική κοινωνία.

Δικαίως ή αδίκως, το ΠΑΣΟΚ πλήρωσε σχεδόν αποκλειστικά το πολιτικό κόστος των Μνημονίων. Και πέραν της συγκυρίας είναι εξίσου προφανές ότι τα πρόσωπα έχουν κεντρικό ρόλο στην αφετηρία και στη διαδρομή των κομματικών σχηματισμών. Στη μεταδικτατορική Ελλάδα, ο Ανδρέας Παπανδρέου, αναγνωρίζοντας τις κοινωνικές ανάγκες που είχαν διαμορφωθεί, συνειδητοποίησε πως η επιστροφή στον προϋπάρχοντα πολιτικό συσχετισμό και η διαιώνισή του θα οδηγούσαν σε έναν φαύλο κύκλο.

Η δική του πρόταση για ένα κόμμα νέου τύπου με κινηματικά χαρακτηριστικά, παρά τις ενστάσεις και την όποια κριτική μπορεί να κάνει κανείς, μετέτρεψε τελικώς την Ελλάδα σε μια χώρα με προοδευτικό πρόσωπο και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Στην πορεία, όλα τα κόμματα αναγκάστηκαν να κινηθούν στον ίδιο δρόμο οργάνωσης και να απευθυνθούν με νέες δομές λειτουργίας στην κοινωνία. Πρόκειται για εξέλιξη η οποία στις στιγμές που απαιτήθηκε διευκόλυνε και τις προσεγγίσεις. Και παρά τις συγκρούσεις που ποτέ δεν έλειψαν, σε αυτές τις μεταπολιτευτικές δεκαετίες σφυρηλατήθηκε και μια εθνική ομοψυχία που δεν είχε προηγούμενο.

Η επιστροφή σε συνταγές και διαχωρισμούς του παρελθόντος είναι συνεπώς αδιέξοδη – το μέλλον περνάει και για τον χώρο του ΠΑΣΟΚ από μια νέα πρόταση που θα δημιουργήσει το δικό της ρεύμα. Υπό αυτό το πρίσμα, η 3η Σεπτέμβρη μπορεί όντως να δείχνει και σήμερα έναν δρόμο, διαφορετικά θα μείνει μια επέτειος που θα θυμούνται, όσο περνά ο χρόνος, όλο και λιγότεροι.